9
Oysa diðer varyasyonlar ve giriþmeler de en az hayat kadar önem, düzey ve düzlem olanaklarýydý. Olanaklý olmanýn þu veya bu gibi bir amacý ya da sebebi olacaðý türden bir sonuca kilitlenmesi yoktu.

Eðer etkiyi bir neden olarak belirtirsek, nedene karþýlýk olarak konan tepki de amaçtýr. Cevaptýr. Yanýttýr. Dönüttür. Su, sebebi olacaðý hayat için var deðildi. Su hayata amaç deðildi. Su hayattan önce vardý. Zaten hayat ta su deðildi.

Ama suyun mekanik hal dolaþýmý doða içinde türlü biçimle vardýr. Örneðin, doða içinde suyun bir kullaným þekli de iklim düzenlenmesidir. Su biyo hayatýn içinde yaðýþ olarak deðil de hayatýn içinde ve hayatýn iletim gibi, çözücü gibi özel kullanýmýylaydý.

Çeþitli türden mekanik durumlar, moleküler seçilime tabii bileþimler giriþmesi, bileþime dek yeni özellikler vs. olmadan canlanma olmazdý. Kimi moleküllerdeki moleküler üssü durum içinde kendi eylemli özne olmanýn üssü durumu da vardý.

Iþýk üssü durumlaydý. Fotosentez giriþmesini verecek olan ýþýðýn bu tür özelleþmiþ üssü durumu. Mekanik bir yalýtmadýr. Fotosentez giriþmesini verecek olan yansýma bir üssü durum, ýþýðýn dýþtaki giriþici yansýmalarýndan sadece birisiydi.

Iþýk suyla giriþir. Bu giriþmede su ýsýnýr, su buharlaþýr, su ayrýþtýrýlýr vs. Suyun ayrýþma iþi (elektroliz) bir indirgenme yükseltgenme Tepkimesidir.

Porfirin türü bir biyo moleküler bileþim ile ýþýðýn, suyun giriþmesi fotosentez bileþimli bir giriþme enerji saðlamanýn bir sürecidir. Yine saydamlýk, ortamla ýþýðýn giriþmesi içinde bir durum olmakla saydam oluþ üssü durum yansýmasýndan biriydi.

Fotosentez yalýtým içine alýnan en temel mekanik seçiliþ özelliðiyken, mekanik bir elektron hareketi transferiydi. Göze dek "optik kapasiteli bir yetisi olan iþlev durum", organizmanýn aslýnda davetsiz misafirlerinden biriydi.

Iþýða yönelme de ýþýktan kaçýnmada hayatýn üssü durumlarýndan biriydi. Göz hayatýn bir unsuru, ama göz çekirdeðe dek atoma dek hayatý oluþan bir inþa içinde yoktu. Saydamlýk baþka þeydi. Göz baþka þeydir. Göz moleküler kimyanýn bileþimle birikim ile öðrenme ve en alt bir algoritmik düzenlenmenin sürecidir.

Kendinden eylemlilik özdeðin en temel özelliklerinden biriydi. En basit kendisinden eylemli mekanik durumlar bileþimleri de bir aðýrlýk merkezine bir çekim ve denge merkezine göre kendinden eylemli özne bileþimli özne davranýþýdýrlar.

Mekanik eylemlerin eylem merkezi kendi üzerlerindeyken bileþimle olan eylemlerin denge merkezleri eksantrikti (dýþ merkezliydi). Yani bileþimi ortaya koyan her bir bileþenin biraz dýþýndaydý.

Bu nedenle her bir bileþenin kendi aðýrlýk çekimli denge merkezli kontrol eksenli bileþimin ortalama merkezi "özne" olmakla kendisini bilen ben olmakla korunan bileþimin (yalýtýmýn) bilincidir.

Eylemli ben sýnama yanýlma yapar. Sýnama yanýlma özel bir düzenek ve önceden hazýr ediþ deðildir. Bir ortam zaten iniþiyle, çýkýþýyla; engebelikle, düzlükle; eðri büðrü ve düzgün olmakla; az ve çokla; sýcak ve soðukla vs. birçok niceli durumlarla zaten ayný anda karþýlaþmadýr (sýnamadýr).

Bu karþýlaþma dediðimiz kendiliðinden sýnamalar içinde en az dirençle olan akýþ yönü, sizin eðim alanýnýzdý. Eðim alanlarý da sizin seçme ayýklamanýza denk düþen konulardý. Yani özne yine bir seçme ayýklamayý çaðrýþmakla bilen bene dönüþüyordu.

Kapasite, yeti, yeteneði öðrenmek için bunlar çok önemliydi. Fotosentez bileþimli enerji düzenleme süreçleri hayatlaydý. Ama böylesine bileþimle olan çekirdek bir göze sahiplikle deðildi. Atoma dek üssü durumla, moleküler üssü durumlar çok farklýydý.

Hayat mekanik bir eðim yönünden çok yokuþ yukarý durumun zorluklarý üzerine kendisini inþa eder. Bu nedenle hayat mekanik oluþa göre daha çok enerji maliyetlidir.

Hücresel bileþimler, enerji saðlama gibi saydam olup olmama gibi kimi üssü durumlarýn baskýlanmasý olmakla bileþimin denge merkezlerine (karar merkezlerine) baðýmlý hale geliþ içinde kazanýlan özelliklerin "alan açmasýyla" bir devinme þekliydi.

Göz: sýnama yanýlma karþýlaþmalarýyla, ýþýktan kaçan; ýþýða yönelen enerji düzeniyle hayattan enerji payýný alan moleküler öðrenme özellikli bir yeti sel düzenleniþti.

Iþýk üssü durumlarýyla ve çevreden yansýma olan kendi yansýtmalarýyla bir bilgiydi. Iþýðýn nasýl bir bilgi kaynaðýna dönüþtüðünün teknik ayrýntýlara burada girmeyeceðim.
10
Ama ýþýktan kaçýnma örneðin, göz içinde fotosentez yapmayacak olma, kendilik bilgiden kaçýnma olucu filtre iþlevin gerekliliðidir. Oysa ýþýða yönelme iþi de bilgiye ister istemez maruz kalmanýn kendilik bir gerekliliðiydi.

Bir hayatýn bileþimli süreçlerinin fotosentez yeteneði, ya da fotosentez düzenlemeyi inþa edici olmanýn yeteneði kuantum düzenli elektron sýçramasýndan gelen yansýmadýr. Göz de ancak ve ancak birçok mekanik tutumlarla bileþimin özelliðidir.

Gözün birikimli seçilimler düzenlemesine doðru giden birçok mekanik etki tepki süreçli bileþenler; giderek hayat içinde yer almakla, iþlev göz hayatiyet kazanacaktý.

Yine ýþýðýn ya da manyetik dalganýn kuantum durumla mekanik manyetik radarý oluþan iþlev durumlarý, vücut içinin patlak çatlak ve davetsiz misafir rastlantýsallarýydý. Hem de rastlantýlar ayný türden olmamakla, o hayata baðlý yalýtým içinde farklý farklý rastlantýlar olacaktýlar.

Doðanýn yansýma özelliði, yansýdýðý þeyler üzerinde deðiþik durum, nicelik ve niteliðiyle deðiþik direnç alternatifleriydi. Bu tür dirence baðlý uzama kýsalma vs. türü seçenekler; çoktan seçmeli tepkisel alternatif durumlar ortamýn arzý endamýydý.

Bu arzý endam giriþmesinin mekaniði; bileþimle, bileþimin özelliði olan geri çaðrýþýmlý yansýmayý tekrarlayabilir bir karþý reaksiyonu yalýtýp düzenlemeydi. Organize etmeydi.

Makro düzenli ilk yalýtýma düzenleþim, atomlardý. Molekül atom bileþimli yalýtýmlar olmakla, daha bir üst seviye düzey ve düzenleþimlerdi. Hayat mekanik düzeyi aþkýn, bileþim ve bileþime dek yepyeni özelliklerle mekanik düzeye indirgenemez.

Sosyo toplumlar da kendi öncesi hazýr oluþlar içinde moleküler birey oluþa dýþtan yalýtýma bir kapasite olmakla; kontrolce in put ve aut put yapan düzenleniþe yeni bir yeti ve yetenek durumdu.

Üreten toplumlar organize oluþun kolektif tepki yansýmasýný ortaya koydu. Toplum sadece özne hareketi deðildi. Kolektif özneli, kolektif kullanýmlý; özne-nesnel olanaklarý da içeren bir bileþimleydi.

Kolektif bileþimli bu tutum kiþi için, kiþinin bireysel tutumla kalmamasýydý. Kiþinin, kiþisi eylem ve davranýþ düzeyi ile kalmamasý oluþtu. Bu da kapasite artýrýmý demekti.

Doða dýþýnda, kiþinin içine yansýyan kapasite artýrýmý kiþiye baþka nereden geliyordu? Hiç kuþkusuz toplumsal kapasiteden geliyordu. Zaten insan ön ittifaklý sentezin yansýmasý içinde ittifakýn (ittifaký kapasitenin) insaný deðil miydi?

Ön ittifaklar bileþen totem meslekli ittifaký bir kolektif kapasite deðil miydi? Ýnsan ön ittifakýn kolektif kapasitesini kullanan bir süredurumun "belirlisi" olan tanýmla ortaya çýkmamýþ mýydý?

Toplumsal kapasiteye baðlý belirli giriþ çýkýþlar, kiþisi kapasite anýklýðýna baðlý giriþ çýkýþlarýn, alýrlýkla beslenme kaynaðý oluyordu. Tekil kiþilere dek baðlaným yasasýyla (ihtiyaçlar hiyerarþisiyle) oluþan kiþi-kiþi birleþimleri kolektif tutumu doðuruyordu. Kolektif tutum da kiþiler de bir kapasite artýrým yansýmasýný içermekteydi.

Kolektif tutum da, tekil ya da sürü davranýþlý kiþinin deðiþen etkin çevre koþuluydu. Çevre kendi üssü durumlarýyla her bir olgu ve olaylara davetli ya da davetsiz misafirdi. Deðiþen çevre koþulu da yeni bir üssü durum olmakla yeni bir davetli ya da davetsiz misafir olukla þeyler üzerine yansýmaydý.

Deðiþen çevre koþullu ortam içinde bir önceki çevrenin kimi yansýmalarý olabileceði gibi kimi yansýmalarý da olmayacaktýr. Fakat canlý cansýz her olgu ve olay bir önceki yansýmanýn izlerini, izlemiþliðini, imajýný türlü biçimlerle taþýr.

Olmayaný varmýþ gibi taþýma iþine fosil kayýtlar ya da birikim niceliðine bilgi veya imaj diyorduk. Bu tür davetli ve davetsiz yansýmalarla, fosil kayýtlarla; yeni çevre koþullarýnýn yeni denge durumlarýna uyum saðlayacak olan da; uyum saðlayacak karþýlýðý bulup, bulamamak ta; bu davetsiz rastlantýsal koþullarýn yalýtým içindeki çeþitliliðine baðlýydý.

Hayat bu rastlantýsal tepkilerini oluþturma nedeniyle, o türden deðiþen dýþ çevrenin yeni dengesi içinde bu kopya tepkileri çoðaltýyordu. Kuantum dünyanýn olam ve olasýlýðý; atomla olan makro dünyanýn bileþimle olanaklý ve olanaksýz durumlarýna dönüþen bir kiþisi kapasitenin yeti ve yeteneði oluþmakla; kolektif etki yeteneði kolektif yaratýcýlýða dönüþtürmüþtü.

Yaratýcýlýk mutlaka bir kolektif yeti ve yeteneði alt yapý olarak içerir. Kolektif yeti ve yetenek te kiþisi anýklýklar üzerindeki kiþisi yeti ve yeteneði, kolektif kullanýmla aktive etmekti.

Çevrenin koþullarý neden deðiþiyordu? Çevre koþullarýnýn deðiþmesini kim istiyordu? Ýkinci soru daha kuruluþunda yanlýþ bir soruydu. Bir türden olmamakla kendinden eylemli deðiþme dönüþme ve akýþla olan potansiyel (durumlu) enerji ve birçok üssü durumla çevresel belirlenmeye tabii olan sayýsýz failin sürece katýldýðý ortam da süreci kimin istediðini söylemeniz olanaksýzdý.
11
Süreç bileþimleydi. Bileþimin özelliði de kendi üzerindeki denge merkezleriyle ve bileþime tabii eksantrik (dýþ merkezli) denge merkezlerine göre karar almaydý. Oluþum ve oluþma ya da inþa (buna kiþi de dahil) bileþimle olduðu nedenle karar tekil kiþili bir eylem deðildir.

Sizin yönelimle olan kararlarýnýzýn kolektif ya da bileþimle olan kararlar karþýsýnda bir hükmü yoktur. Kolektif bileþim zaten sizin korunan özneniz üzerine bina olmakla bir mecmuaydý.

Þu halde ikinci soruya verilecek cevap þuydu. Çevre koþullarýnýn deðiþmesini hiç kimse istemiyordu. Bileþimin eksantrik denge merkezinin eðimi karar almanýn yönüydü. Siz de bu kolektif yeti ve yetenekle olan kararlara göre kendi içinize doðru enerji girdi ve çýktýsý yapmanýn seçimli kararlarýný alýyordunuz.

Çevredeki deðiþmenin kararýný kim alýyordu diyen böyle bir öznel ifade doða içinde yoktu. Çevrenin bileþimle olan deriþimin, çevrenin karýþýmýný vs. veren deriþimler ortalama eksenle genel eðim ve türlü saçýlýþlarýyla genel eðilime baðlý özel yalýtýmlar vardý. Kýsacasý çevresel deðiþme kendilik deriþim, giriþim ve geçiþmeyle eylem ve deðiþmeydi.

Deðiþmeyi dönüþmeyi ortaya koyan þey enerjiydi. Her þey enerjiden biçim ve iþlev alýþtý. Enerji potansiyeldi (durumluydu). Manyetik ve elektrikleydi. Azdý-çoktu. Az olan çoða göre indirgenmiþ nötr gibi bir baþlangýç durumdu.

Giriþmeler de bir türden deðildi. Makro dünyada iç içe geçen ayna içi ayna görüntü gibi yansýma ve manyetikti elektriksel giriþmeden tutun da su ve tuz gibi karýþýma, bileþimlere dek giriþmelerdi. Bileþimin, karýþýmýn, süspansiyonun kendi üssü durum potansiyel özelliklerindeki niceli deðiþmeleriyle olan niteliksel deðiþmelerdi. Niceli ve niteli deðiþimler de birikim seldi.

Ortam birikimse bileþim ve karýþýma dek yoðunluk farkýyla deðiþiyordu. Bu deðiþim ortamý yeni denge merkezlerine doðru mutlaka deðiþtiriyordu.

Bu özdeksel temel esaslar ilerde olanýn geride olana oraný gibi zamana baðlý direnç ve ortam koþullarýyla geriliyordu. Gerilme olan enerji türlü belirme ve biçimler üzerinde yol bulup akýyordu. Bulunan her bir yolun her biri bir yeni bir eylem alaný açma oluyordu.

Yeni açýlan inorganik ve organik eylem alaný, bu tür eylem açmanýn yolarýndan sadece birisiydiler. Her tür sosyal oluþlar üreten toplumsal yapýlarda bir enerji akýþ ve enerji düzenleme alanýydýlar. Enerji büyülüydü. Enerji bir yoldan deðil türlü durumla türlü sayýsýz üssü yoldan akýyordu.

Ýnorganik ve organik beslenmeler kendilerine özgü üssel durumlar üzerinde genel ve özel baðýntýlarla dallanýp çatallandý. Atom fizyon (ayrýþma) ve füzyon (bileþim) hareketiyle makro dünyanýn temelidir.

Bir organik bileþimdeki bileþme ve ayrýlma süreçleri yeni alan açma içinde yeni sürecin birleþme ayrýlma dinamiði olmakla çok daha kolaydýr. Moleküler bileþme ayrýlma dediðimiz süreç bambaþka düzey ve düzlemin bileþmesi-ayrýþmasý olmakla atomik bileþim ve ayrýþma süreçlerinden farklýlaþýr.

Bunlarý ayný kýlan tek þey birleþme ve ayrýþma dediðimiz tanýsal sürecin ayný benzerler üzerinde adlandýrýlmasýdýr. Deðilse nükleer bir birleþme-ayrýlma süreci hayatý ve toplumu mahveder.

Genel ve özel baðýntýlý dediðimiz her bir dallanma çatallanma oluþumlarý enerji santralleri gibi davranan hücre içi organel iþlevleriyle, birleþme ayrýlma hücrenin temel geri baðlaným yasasýydý.

Bir hücre, kendi çevresi olan dýþ koþullar içinde en az dýþ dünya iliþkisini koruyacak bir yalýtmayý enerji akýþlý enerji düzeni ortaya koymakla yeni bir organize oluþ içinde tepki koymanýn bütünlüðüydü.

Hücre kendisini yani kendi bileþim sel bütünlüðünü tanýyan, kendisi dýþýnda baþka bir organiði sindiren iliþkilenmeleriyle ortam boþluðunu doldurmanýn dinamiðine ve denge koþullarýna dönüþüyordu. Her hücre organikle beslenmez. Bitki hücresi inorganik beslenir.

Hayat ortam olanaklarý içinde hücresel düzlemde birbirinin tersi durumlarla kendisine alan açýcý beslenme yapýyordu. Hayatýn kökleri büyük oranda ayný inþa düzlemi üzerine yapýlaþma olmakla birlikte hücreler ortama zamana baðlý direniþlerle dallanýp budaklanýþý üssel durumlarýn da özel yalýtýmýydý.

Giriþen üssü durumlar giriþen her bir durumla iþlev durum belirmesi olabiliyordu. Iþýðý geçirip geçirememe gibi, az yoðun olanýn, hafifin; yoðun olanda yüzmesi gibi giriþmelerdi. Belli sýcaklýða dayanýp, belli sýcaklýklara dayanamamak gibi türlü makro üssü durumlar tek tek atom veya molekül bileþimlere iþlev özellikler olabiliyordu