|
Varoluşçuluk
(Diren Yardımlı) 5 Mart 2005 |
Felsefe |
| |
 Varoluşçuluk felsefi bir dizgeden öte, ‘felsefi temeller’ barındıran bir ruh hali ve bir yaşam yaklaşımı olduğundan temelleri rahatlıkla Varoluşçuluk kavramı ortaya atılmadan çok öncesine kadar götürülebilir. |
|
|
Ural - Altay'ı Sorgulamak
(Diren Yardımlı) 1 Eylül 2006 |
Dilbilim |
| |
 Ural-Altay dil ailesi hâlâ bir hipotezdir, henüz bilimsel geçerlilik kazanmış bir kuram değildir. Birçok kültürel ve politik güdüyle de önem kazanan bu sav, temelinde iki farklı dil ailesi olan Ural ve Altay dillerinin ortaklığını ortaya çıkarmayı hedeflemektedir. Ancak 19. yüzyıl başında ortaya atılan bu kuram, bir tarafıyla "patolojik bilim"in güzel bir örneği sayılabilir, çünkü temelinde bilimsel kaygılar değil, Finler'i Avrupalı'lardan koparmak gibi politik güdüler yatmaktadır. Bununla birlikte Ural-Altay savını destekler nitelikte görünen bazı bilimsel veriler de yok değildir. |
|
|
Roman kahramanları zaman zaman kanatlanıp uçsalar bile bir film kahramanından daha gerçektirler. Söyledikleri yalanlarla, öfkeleriyle, çaresizlikleriyle, kötülükleriyle gerçek birer insandırlar. Kusursuz olamazlar, kötülüğü ya da iyiliği tek başına simgeleyemezler. Aslında ne bir kahraman ne de bir düşmandırlar. Roman kahramanının sıradan ve çelişkilerle dolu olması gerekir. Tıpkı bizim gibi. Ve yine tıpkı bizler gibi tek dikkat çekici yanları arkalarından bütün bir insan ruhunun sırlarını gizliyor olmalarıdır.
Diren Yardımlı,
Tolstoy ve Anna Karenina
|
|
20.04.2008 15:10:28
|
Lusifer Güncesi |
| |
Lusifer'in Lambası'nda antik İstanbul.
Lusifer'in Lambası temelde ölüm üzerine yazılmış bir "hayal-kurgu" olarak başladı. Dinlerin etkisinden uzak bir yaşam-sonrası nasıl olabilir gibi genel bir fikirden yola çıkılarak yazılmış bir uzun öyküydü. Zamanla bir romana doğru evrimleştikçe, böyle bir ana fikrin yetersiz olduğunu anlamam uzun sürmedi. Yaşam sonrasını bu kez daha somut bir dünyaya taşımaya karar verdim ve bir sanat tarihçisi olan ana kahramanın varabileceği en güzel yer de kuşkusuz eski İstanbul'du. Kahramanın öldükten sonra vardığı yerin eski İstanbul olduğu, yanlış hatırlamıyorsam, sadece bir yerde dile getiriliyor. Onun dışında bugün Divan Yolu diye bildiğimiz eski Mese, Ayasofya'nın yerine kullanılan Büyük Bilgelik gibi çeşitli andırımlar kullanılıyor. Antik İstanbul üzerine yazılmış sayısız tarihi araştırma hem Avrupa literatüründe, hem bizde artık bulunuyor. O devirde geçen romanların sayısı ise az. (Hatta o devri anlatan Yeşilçam filmlerinin sayısı, tahminimce yazılan romanlardan fazla, ama onlarda da uçaklar, kol saatleri ve elektrik direkleri eksik olmuyor). Lusifer'in Lambası da aynı şekilde tutarlı bir tarihi panorama sunmuyor. Bizans dönemi İstanbul'undan 'kabaca' yararlanıyor, ve bunun üzerine bir "öte-dünya" yaratıyor. İçinde 'doğa üstü' sayısız öğe var, bunların arasında büyülü kokular, Oyun Mühendisleri ve şeytanın sayısız simgesi ilk akla gelenler. Aslında bilim kurgu ve hele de fantastik edebiyat benim çok hoşlandığım türler değil. Dolayısıyla bu roman fantastik diye nitlelendirildiğinde genelde "Aslında değil..." diye düzeltme ihtiyacı duyuyorum. Diğer tarafta özellikle 7. bölümden sonra okurun karşılaşacakları fantastik bir romanın içeriği oluyor. Felsefi bir roman demek ise daha da güç. İçinde felsefenin de ilgilendiği bazı temel kavramlar, bir edebiyat eserinden beklenebileceği miktarda ve ciddiyetle sorgulanıyor, ama bir felsefe çalışması değil. Zaten "felsefi roman" tabiri güzel bir tabir de değil. Bir filozofun yaşamının anlatıldığı bir roman olmadığı sürece (ki bu da biyografik bir roman olduğu ölçüde başarılıdır), bir romana "felsefi" demek felsefeye hakkını vermemektir. Dolayısıyla Lusifer ne fantastik bir roman, ne de felsefi. Bu da romanın temel sorunlarından birini doğuruyor. Roman daha önce de bahsettiğim gibi belli bir türe girmiyor, dolayısıyla ne tür bir okur kitlesinin beklentilerini karşılayacağı da belirsiz. |
|
|
15.04.2008 10:09:17
|
Lusifer Güncesi |
| |
"Okula geç kalıyorsun Ahmet!" dedi annesi.
Türk romancılığının batı dillerinden edindiği en tartışmalı kalıp... Devrik cümleler ancak özel durumlarda kullanılmalı diye biliriz ama diyaloglarla örülü bir romanda, ister istemez en sık karşımıza çıkan kalıp budur. Bu cümleyi düz olarak kurmak istersek, Annesi, "Okula geç kalıyorsun Ahmet!" dedi, dememiz gerekir. Bu da uzun süren bir diyalogda gereksiz bir parçalanmaya neden olur.
"I'm coming home," said John olan tipik Anglo-Sakson kalıp da aslında devrik bir cümle. Düz haliyle, John said, "I'm coming home," olması gerekir. Ama yüzlerce yıldır romanların yazıldığı kıta Avrupası ve İngiltere'de bu kalıp artık bir devriklikten sayılmıyor, başlı başına bir cümle birimi olarak görülüyor. Oysa Türkçe'de "...dedi Ahmet" kalıbı hala birçok insana rahatsız edici gelebiliyor.
Farklı alternatifleri denemek mümkün,
Annesi ona döndü ve "Okula geç kalıyorsun Ahmet," dedi.
"Okula geç kalıyorsun Ahmet," diyen annesi, Ahmet'i kapıya kadar geçirdi.
Ama er geç "dedi annesi," demekten başka çaremiz kalmıyor.
Bunu roman ve öykücülüğe özgü özel bir durum olarak kabul etmeli ve her defasında "işte yine devrik bir cümle" demeden okumayı sürdürebilmeliyiz.
"I want to go to the shopping mall"
"Alışveriş merkezine gitmek istiyorum."
Biri diğerinin tam tersi... Türkçe cümlelerde söz diziminin çoğu batı dilinin tam tersi olması her yazarın ve çevirmenin kabullendiği bir gerçektir. "dedi Ahmet" ise başka türlü yazılması daha fazla soruna neden olacak bir dizimdir ve bu haliyle kabul edilmesi gerekir. |
|
|
10.04.2008 11:50:21
|
Lusifer Güncesi |
| |
| Bir romanda en sık yapılan hatalar nelerdir? Bunlardan sanırım büyük bir kendime güvenle bahsedebilirim çünkü yazdığım üç romanda da sırasıyla yapılabilecek bütün hataları yaptım diyebilirim. Buna ek olarak çalıştığım yayınevine her gün bir ya da iki tane roman dosyası geliyor masama, aşağı yukarı hepsi de birer "ilk roman". Ve neredeyse hiçbiri gerçek bir "roman" değil. Roman yazmanın birinci kuralı roman okumak. İkinci kuralı yine roman okumak. İyi bir yazar, iyi bir okurdur aynı zamanda. Mesele sadece roman okumakla bitmiyor. Dostoyevski Suç ve Ceza'yı yazmadan önce Kant'ın Arı Usun Eleştirisi, Hegel'in Mantık Bilimi ve hatta Kuran'ı devirmiştir. "Tabii ki öyle!" der herkes bu sözler üzerine, "okumadan yazar olunur mu hiç?" Ama inanın, roman yazanların yarıdan fazlası hayatlarında ya hiç roman okumamıştır ya da yıllar önce bir ya da iki tane okumuştur. Her durumda "okur" kimliğini taşımayan "yazar"lardır. Roman yazmaya soyunan biri, herşeyden önce romana hakkını vermeli. Onun karşısında bir sanat, bir zanaat ve hepsinin ötesinde bir mühendislik harikasıymış gibi eğilebilmeli. Bir mühendis, mimar ya da işletmeci olmak için dört yıl eğitim alınmasını bekliyoruz bu toplumda. Bir orkestrada keman çalmak isteyen biri bunun için yeri geldiğinde neredeyse on yıl gece gündüz demeden bunun için çalışıyor. (İnanın, yakınlarımdan biliyorum). Yazar olmanın "formülize" edilmiş bir eğitimi yok ne yazık ki, bir okulu da yok, ama bu daha az çalışmayla yapılabilir anlamına gelmiyor. Bunu da başka herhangi bir meslek gibi öncelikle bir "meslek" bir "uzmanlık alanı" olarak görmek gerekiyor. Ardından bol bol okumayla, ama bir o kadar da yazma denemeleriyle geçen bir eğitim süreci var. İlk yazılan roman yüzde doksan beş yayınlanmaya hazır bir roman olmayacaktır. (Yine de kendinizi yüzde beşten sayıyorsanız, doğru yoldasınız demek.) Bırakın hazır olmamasını, büyük bir olasılıkla da hiçbir zaman yayınlanamayacaktır. Bu gerçeği kabul ederek yazmaya başlamanız gerekmiyor, ama karşınıza çıkacak durum bu olduğunda da buna şaşırmamalısınız. Çünkü genelde ilk romanını yazan bir yazar, "yazma" konusunda ne kadar yetenekli olursa olsun "romancılık" için gerekli eğitimi almamıştır. Kulağı ne kadar iyi olursa olsun, nasıl ki bir müzisyen kemanı ilk eline alışında ondan düzgün bir ses çıkaramayacaksa, bir roman yazarı da, romanı yazarken ihtiyaç duyacağı teknik alt yapıdan yoksun olduğu sürece, ortaya çıkan şey gerçek anlamıyla bir roman olmayacaktır. Keyifli bir okuma sunabilir elbette okuruna, ama tarihsel tutarlılığın içinde bir "roman" olması bambaşka bir şey. Çok bilgeç bir edayla konuşuyorum gibi görünüyor belki, ama tüm bunları yazabiliyorum çünkü ben de alt yapım hiç hazır değilken, oturdum 800 sayfalık bir roman yazdım. Beğenilmedi, bir ikincisini yazdım. Bütün bu sayfalar boşa mı gitti? Hayır, bunlar işte roman yazma eğitiminin "yazma" kısmını oluşturdular. Lusifer'in Lambası da bir "eğitim romanı" ve hiçbir zaman kitapçı raflarında yer almamalı dolayısıyla. Ve gelelim roman yazanların düştükleri ilk tuzağa. Bu metin buna iyi bir örnek teşkil ediyor. Metnin ilk cümlesi "Bir romanda en sık yapılan hatalar nelerdir?" idi. Şimdi yukarıda okuduklarınızı hatırlayın. Gördüğünüz gibi başlıkla hiçbir ilgisi olmayan bir yazı çıktı ortaya. İlk yazılan romalarda da işte tam olarak bu oluyor. Konuyla, kurguyla hiç ilgisi olmayan yerlere kayıyor hikaye. Hatta bir hikaye olmaktan çıkıyor, bir düşünce yazısına dönüşüyor. ' Böylece geliyoruz roman yazmanın üçüncü kuralına. "Konudan ve türden sapmamak" Bir cinayeti anlatıyorsanız, insan doğasının ilkelliği, vahşiliği üzerine bir inceleme yazmaya girişmeyin. Bırakın, bunu filozoflar yapsın, siz sadece bir adam tarafından öldürülen bir grup insanın hikayesini anlatın ya da öldüren adamın başından geçenleri gösterin. Roman alıp okumak isteyen, bunları duymak isteyecektir çünkü. Sizin cinayet ve insan psikolojisi üzerine engin bilgi birikiminiz inanın, onu zerre kadar ilgilendirmiyordur o sırada. Bir sayfa bittikten sonra, ikinci sayfaya geçirebiliyor musunuz okurunuzu, siz bunu düşünün sadece. |
|
|
