Türkiye'de her yıl milyonlarca öğrencinin gelecek planlarını şekillendiren üniversite tercih süreci, eğitim sisteminin en kritik aşamalarından birini oluşturmaktadır. Bu süreçte doğru yönlendirmelerin rolü büyük önem taşırken, mevcut uygulamalarda ciddi sorunlar bulunduğu gözlemlenmektedir.
Engelli Öğrenci Hakları Konusundaki Bilgi Eksikliği
Engelli Ek Puanı Sisteminin Yanlış Anlaşılması
Türkiye'de engelli öğrencilere tanınan ek puan hakkı konusunda rehber öğretmenler arasında yaygın bir bilgi karmaşası bulunmaktadır. Bu durum, öğrencilerin haklarından yararlanamamasına ve yanlış yönlendirilmelerine neden olmaktadır.
Temel Sorun Alanları:
- Engelli kontenjanı YKS'de bulunmayıp özel yetenek sınavında bulunurken YKS'de engelli ek puanı alan öğrencilerin üniversiteye yerleşmesi sonucunda YÖK ATLAS'a bilgileri aktarıldığından bunların engelli kontenjanından yararlandığını düşünmek.
- YÖK ATLAS verilerinin yanlış yorumlanması
YÖK sisteminde engelli öğrencilere sağlanan 20-25 puanlık ek puan avantajı, öğrencilerin tercih stratejilerini önemli ölçüde etkilemektedir. Ancak bazı rehber öğretmenlerin bu konudaki bilgi eksikliği, öğrencilerin YKS başvurusu yaparken yanlış bu fırsatları kaçırmasına yol açmaktadır.
YÖK ATLAS Verilerinin Yanlış Kullanımı
YÖK ATLAS, üniversiteyi kazanan öğrencilerin verilerini içeren bir veri tabanı olmasına rağmen, bazı danışmanlar bu platformu engelli kontenjan durumunu kanıtlamak için delil olarak kullanmaya çalışmaktadır. Bu yaklaşım metodolojik olarak yanlıştır çünkü ATLAS, yalnızca yerleşen kişileri gösterir, kontenjan durumlarını değil ayrıca YKS'de engelli ek puanı bulunduğu hâlde engelli kontenjanı bulunmamaktadır.
Veri Analizi ve İstatistiksel Yöntemlerdeki Yetersizlikler
Geçmiş Verilerin Yanlış Değerlendirilmesi
Rehber öğretmenlerin tercih listesi hazırlama sürecindeki en büyük hatalarından biri, sadece bir önceki yılın verilerine dayanarak öngörüde bulunmalarıdır. Bu yaklaşımın çeşitli olumsuz sonuçları vardır:
Tek Yıllık Veri Analizi Sorunu:
- Bölümlerin taban sıralamalarındaki dalgalanmalar göz ardı edilir
- Dönemsel trend analizi yapılmaz
- Volatilite hesabı dikkate alınmaz
Çok Yıllık Analiz Gerekliliği:
Sağlıklı bir tercih stratejisi için minimum 3-4 yıllık veriler analiz edilmelidir. Örneğin, Gümüşhane Basım Yayım Teknolojileri bölümünün 2024 yılında 222 puanla kapanıp 2025'te 247 puana çıkması, bu tür bölümlerin volatil doğasını göstermektedir.
İstatistiksel Analiz Becerileri Eksikliği
Tercih danışmanlığında kullanılması gereken temel analitik yöntemler:
- Trend Analizi: Bölümlerin uzun vadeli performans eğilimleri
- Volatilite Analizi: Taban sıralamalarındaki değişkenlik ölçümü
- Korelasyon Analizi: Farklı bölümler arası ilişkilerin incelenmesi
Rehber öğretmenler Python veya R gibi profesyonel veri analizi araçlarını kullanmamakta, sadece SPSS gibi basit no-code platformlarla sınırlı kalmaktadır. Bu durum, derinlemesine analiz yapabilme kapasitelerini sınırlandırmaktadır.
Mesleki Eğitim ve Yeterlilik Sorunları
Tercih Danışmanlığı Eğitimi Eksikliği
Türkiye'de rehber öğretmenlerin hiçbirisi tercih danışmanlığı konusunda sistematik bir eğitim almamıştır. Mevcut durumda sunulan kısa süreli kurslar, gerçek anlamda yeterlilik kazandırmaktan çok uzaktır.
Gerekli Eğitim Bileşenleri:
- İstatistiksel analiz yöntemleri
- Veri madenciliği teknikleri
- YÖK sistemi detaylı bilgisi
- Özel kontenjan ve ek puan bilgisi
- Psikolojik danışmanlık teknikleri
Sürekli Mesleki Gelişim Eksikliği
Eğitim sistemindeki değişikliklerin hızlı olduğu günümüzde, rehber öğretmenlerin sürekli eğitim alması kritik önem taşımaktadır. Ancak mevcut sistem, bu ihtiyacı karşılayamamaktadır.
Özel Durumdaki Öğrencilere Yönelik Yaklaşım Hataları
34 Yaş Üstü Kadın Kontenjanı Yanlış Değerlendirmesi
Bu özel kontenjan grubundaki öğrencilere yönelik tercih stratejilerinde sistematik hatalar yapılmaktadır:
- Özel kontenjan avantajları göz ardı edilir
- Karma liste yaklaşımı benimsendiği için kontenjan fırsatları kaçırılır
- Risk analizi eksik yapılır
Depremzede Öğrenciler İçin Fırsat Kaybı
Depremzede kontenjanının genellikle boş kalma eğiliminde olduğu bilinmesine rağmen, rehber öğretmenler bu fırsatları öğrencilere sunmamaktadır. Tam burslu programlarda depremzede kontenjanının mutlaka boş kalacağı öngörülebilir olmasına karşın, bu strateji uygulanmamaktadır.
Başarı Odaklı Seçici Yaklaşım Sorunu
"Reklam" Kaygısı
Rehber öğretmenlerin başarılı öğrencilerle çalışmayı tercih edip, başarısız öğrencilerden uzak durma eğilimi, mesleki etik açısından sorunludur. Bu yaklaşım:
- Eğitimde eşitlik ilkesine aykırıdır
- İhtiyacı olan öğrencilerin destekten mahrum kalmasına neden olur
- Toplumsal adaletsizliği artırır
Sorumluluk Almaktan Kaçınma
Başarısız öğrencilere yardım edildiğinde olumsuz sonuç durumunda sorumluluk almaktan kaçınma eğilimi, rehber öğretmenlerin profesyonel gelişimini engellemektedir.
Sistemsel ve Yasal Sorunlar
MEB'in Tercih Danışmanlığı Tekelci Yaklaşımı
Milli Eğitim Bakanlığı'nın tercih danışmanlığını sadece rehber öğretmenlerin yetkisinde görmesi, alandaki rekabeti ve kaliteyi olumsuz etkilemektedir. Bu durum:
- Uzman kişilerin katkıda bulunmasını engellemektedir
- Hukuki sorunlara neden olmaktadır
- Öğrencilerin en iyi hizmeti almalarını zorlaştırmaktadır
Ceza ve Sorumluluk Sistemi Adaletsizliği
Yanlış tercih danışmanlığı durumunda sadece rehber öğretmen olmayan kişilerin ceza alması, sistem içindeki adaletsizliği göstermektedir.
Çözüm Önerileri
Eğitim ve Sertifikasyon Sistemi
Öneriler:
- Tercih danışmanlığı sertifikasyon programları oluşturulmalı
- Veri analizi eğitimleri zorunlu hale getirilmeli
- Sürekli mesleki gelişim programları düzenlenmeli
Teknolojik Altyapı Geliştirme
Gereksinimler:
- Gelişmiş veri analizi araçlarına erişim sağlanmalı
- YÖK ATLAS veri setleri analitik amaçlı kullanıma açılmalı
- Trend ve volatilite analizi araçları geliştirilmeli
Yasal Düzenleme İhtiyacı
Önerilen Değişiklikler:
- Tercih danışmanlığı alanında rekabet ortamı oluşturulmalı
- Uzman kişilerin katkıda bulunabilmesi için yasal zemin hazırlanmalı
- Standardize edilmiş yeterlilik kriterleri belirlenmeli
Kalite Kontrol Mekanizmaları
Uygulamalar:
- Tercih danışmanlığı kalite denetim sistemi kurulmalı
- Öğrenci geri bildirim sistemleri oluşturulmalı
- Başarı oranları takip edilmeli
Türkiye'de üniversite tercih danışmanlığı sistemi, yapısal sorunlarla karşı karşıyadır. Bu sorunların çözülmesi için kapsamlı bir reform sürecine ihtiyaç vardır. Eğitim kalitesinin artırılması, teknolojik altyapının güçlendirilmesi ve yasal çerçevenin yeniden düzenlenmesi, öğrencilerin daha iyi bir gelecek inşa etmelerinde kritik öneme sahiptir. Mevcut sistemdeki aksaklıklar, sadece bireysel öğrencileri değil, ülkenin genel eğitim kalitesini ve insan kaynakları planlamasını da olumsuz etkilemektedir. Bu nedenle, konunun acil bir şekilde ele alınması ve sistemli çözümlerin uygulanması gerekmektedir.
Not: Öğrenciler ve aileler artık bu konularda daha bilinçli hale gelmekte ve kaliteli danışmanlık hizmeti arayışına girmektedir. Bu durum, sistemin doğal bir değişim geçirmesine ve kaliteli hizmet sağlayıcıların öne çıkmasına katkı sağlayacaktır.
