Sophocles’in Arkeolojik Kazýlardan Bulunan Satirik Dramasý : “Ýz Sürücüler”

Seval Deniz Karahaliloðlu

Geçen yýlýn tiyatro oyunlarýna bakýnca, beni en çok etkileyen hangi oyunlardý diye düþündüðümde, aklýma gelen ilk isim Sophocles’ in “Ýz Sürücüler” isimli oyunu oldu. Anagnosis Tiyatro Topluluðu’nun sahneye koyduðu eser, Atina dýþýnda ilk defa Efes Odeon Antik Tiyatrosunda sahnelendi. Dimos Avdeliodis ‘in yönettiði ve koreografisini yaptýðý “Ýz Sürücüler”, Satirik Dramanýn en güzel örneklerinden biri olarak kabul ediliyor….

Kim,
Küstah, ölümlü
Malýmý çaldýysa,
Yabancý ya akraba,
Tanrýnýn hýncýndan kurtulamayacak,
Ýlahi göz bulacak,
Ortaya çýkaracak,

Tanrý Apollon öfkeli, çok öfkeli, çýlgýna dönmüþ, yýldýrýmlar yaðdýrýyor sahneye. Her sözü bir kýlýç darbesi, sesindeki kýzgýnlýk binlerce topun ayný anda gürlemesi gibi patlýyor. Bir yandan da dövünüyor. Çok üzgün, çok kýzgýn. Hermes’in çaldýðý danacýklarýna yanýyor. Mal canýn yongasý ama bu Tanrý Apollon ne para gözmüþ. Bir yandan da söylenir.

Ve danacýklarým,
Gittiler, hepsi kayboldu.
Ve boþuna izlerini arýyorum.

Hermes’i bulmasý için av köpeklerini, iz sürücüleri yani satirleri çaðýrýr huzuruna. Hermes’i bulup getirme görevini verir onlara. Yarý insan, yarý hayvan. Evrimin her iki tarafýndan kýstýrýlmýþ, arada sýkýþýp kalmýþ varlýklar. Satirler. Keçi ayaklarý, at kuyruklarý ve yarý insan biçimleriyle garip yaratýklardýr. Tekin deðiller. Ama Tanrý Apollon’a itaat ederler. Hermes’in peþine düþerken aralarýnda homurdananlar olduðunda dile gelirler.

Yarým Koro:
Sus!
Tanrýlardan biri,
Ýstediði yere koþturuyor bizi.

Satirler hem Tanrý Apollon’dan korkar hem de ondan medet umar

Baba! Baba! Baba!
Bizi delirten dehþeti dikkatle dinle.

Sahnede beyaz keten kostümler içinde, yüzlerinde masklarý müziðin ritmine uyumlu dans eden, hoplayan, zýplayan, yerlerde sürünen, yuvarlanan, köpek gibi burunlarýný yere sürterek iz süren satirler korosu var. Sophocles’in “Ýz Sürücüler” oyunu sahneleniyor. Arkeolojik kazý alanlarýnda bulunan eski papirüslerden, Ýzmir Efes Odeon Antik Tiyatrosuna uzanan maceralý bir yolculuk. Yolculuðun kahramaný bir tiyatro eseri. “Ýz Sürücüler” orijinal adýyla (The Trackers). Üstelik neredeyse, tarihe karýþmýþ bir türde, “satirik drama” türünde kaleme alýnmýþ bir oyun. Sophocles’in “Ýz Sürücüleri” ( The Trackers) binlerce yýl süren maceralý bir yol kat etti. Ve binlerce yýl sonra, eser yeniden tiyatro seyircisiyle buluþtu.

Satirik drama, Aristotle’den öðrendiðimize göre, antik dönemde ilk defa Dionysus Þenliklerinde, Atina’nýn yöneticisi Pisistratus’un düzenlediði trajedi yarýþmalarýnda, trajedilerden sonra sergilenen daha kýsa ve hafif oyunlar olarak karþýmýza çýkýyor. Amaç trajedilerin seyircinin üzerinde býraktýðý aðýr havayý daðýtmak. Satirik dramalar seyirciye “nefes aldýrarak”, hayattan zevk alma duygunsunu yeniden hatýrlatarak seyirciyi kendine getiriyor. O dönemde, çok sayýda satirik drama olduðu düþünülüyor. Üç büyük trajedi yazarýnýn Sophocles, Aeschylus ve Euripides’in ayný zamanda satirik dramalar yazdýklarý biliniyor. Aristophanes’den bu üç büyük yazarýn toplam 60’dan fazla satirik drama kaleme aldýðýný öðreniyoruz. Bu eserlerin zaman içinde kaybolduðu ya da özellikle ortadan kaldýrýldýðý düþünülüyor. Eserler o dönemdeki sosyo-politik çekiþmeler nedeniyle, eleþtirdiði siyasal rakipleri tarafýndan yok edilmiþ olabilir. Ayrýca yayýlmacý erken Hýristiyan kültürün çok tanrýlý dinlere ait eserleri ortadan kaldýrma gayretine kurban gitmiþ olabilirler. Her ne olursa olsun, sonuçta yazýldýktan iki bin yýl sonra, satirik dramalardan biri bu maceralý yolculuktan sað salim kurtulup yeniden tiyatro seyircisi ile buluþuyor.

Aklýmýzdan bu düþünceler geçerken sahnedeki satirler korosu Tanrý Apollon’un verdiði görevden pek memnun deðil. Aralarýndaki haylazlar baþ kaldýrýp, iþten kaytarmaya çalýþýyorlar. Satirler korosunun baþý otoritesini kullanýyor, daðýlmaya baþlayan grubu toparlayýp, azarý basýyor.

Gevþek, omurgasýz hayvanlar
Hayýrsýz kopuklar, gevezeler
Aklýnýz yalnýz zevklerinizde
Utanmýyor musunuz?
Düþünmüyor musunuz?
Hangi babanýn oðullarýsýnýz?

Ýzmir Kültür Sanat ve Eðitim Vakfý (ÝKSEV)’in düzenlediði “Uluslar arasý Ýzmir Festivali” kapsamýnda, Ýzmir Yunan Konsolosluðunun katkýlarýyla, Yunanistan’ýn genç tiyatro topluluklarýndan biri olan Anagnosis Tiyatro Topluluðu, Sophocles’in geçen yüzyýlýn baþýnda, Mýsýr’da arkeolojik kazýlarda ortaya çýkarýlan satirik dramasýný “Ýz Sürücüler” oyununu sergiliyor. Yunanlý yönetmen Dimos Avdeliodis’in, Efes Odeon Tiyatrosunda sahneye koyduðu ve koreografisini yaptýðý “Ýz Sürücüler” (The Trackers) Yunanistan dýþýnda ilk defa Ýzmir’de tiyatro seyircisiyle buluþuyor.

Sophocles’in “Ýz Sürücüleri”, “satirik drama” türünden günümüze kalan üç oyundan biri. Euripides’in “Cyclops” oyunu ile Aeschylus’a ait olan ve adý bilinmeyen yarým olarak ele geçirilen bir eseri de bulunuyor. Sofocles’in “Ýz Sürücüleri” 1907 yýlýnda Mýsýr’da yapýlan arkeolojik kazýlarda ele geçen papirüslerden çaðdaþ Yunancaya çevrisiyle gün ýþýðýna çýkýyor. Metnin sadece ilk bölümü, yani ilk 393 dizesi günümüze kadar ulaþabilmiþ.

Oyunun bulunma öyküsü, 20. yüzyýl baslarýnda, Oxford Univesitesinden antik çað yazýný ve papirüs uzmaný Bernard Pyle Grenfell ve Arthur Surridge Hunt’ýn bugünkü modern Kahire’nin 100 mil güneyinde Oxyrhynchus kasabasýnýn yýkýntýlarý ve çöp tepeleri arasýnda bulduklarý binlerce papirüsle baþlýyor. 1898 ve 1922 yýllarý arasýnda yapmýþ olduklarý araþtýrmalarda bulduklarý 1800 papirüsü “The Oxyrhynchus Papyri.” adýyla kitap olarak 21 cilt halinde Londra’da Egypt Exploration Fund yayýn evinden çýkartýyorlar. 1898-1922 yýllarý arasýnda yayýnlanan bu papirüslerde antik çað yazýnýna dair çok önemli belgeler yer alýyor. 1907’de Bernard Pyle Grenfell ve Arthur Surridge Hunt, Sophocles’in “Ýz Sürücler”oyununun papirüslerini Oxyrhynchus kasabasýnýn yýkýntýlarý arasýnda keþfediyorlar.

Sophocles’in eseri, diðer baþka oyunlarýn yazýlmasýna da esin kaynaðý oldu. Oyunun bulunduðu haberleri edebiyat dünyasýndaki yazarlarý da harekete geçirdi. “A New Play Two Thousand Years Old : “The Trcakers” A Satyric Drama by Sophocles” baþlýklý haber “The Lotus” Dergisinde yayýnlandý..( Cilt:3, No:3, Aralýk 1911 Tarihli Sayýsý). Sophocles’in eserinden esinlenen Yazar Tony Harrison, eserin bulunuþ öyküsünü Sophocles’in orijinal oyun metniyle karýþtýrarak “The Trackers of Oxyrhynchus” isimli yeni bir oyun yazdý. Harrison bütün oyunun dizelerini yeniden kaleme alarak, öyküyü kendine göre yorumladý. Oyun ilk önce 1987’de Delphi’de, daha sonra 1990’da National Theatre’da sahnelendi. Bu Sophocles’in orijinal eserinin yazýn dünyasýný nasýl etkilediðini görmek adýna ilginç bir örnek.

Daha sonra, Sophocles’in orjinal metni Yangos Andreadis tarafýndan çaðdaþ Yunancaya çevrilerek ilk defa geçen yýl Atina’da bilim adamlarýndan ve tiyatro sanatçýlarýndan oluþan seçkin bir topluluk önünde sahnelendi. Bu gosteri 2010 yýlýnýn Haziran ayýnda, Sorbon Universitesi, Londra Kraliyet Tiyatro Akademisi ve Milano Piccolo Tiyatrosunun katilimlariyla, Atina’da Panteion Universitesi tarafindan duzenlenen “Akdeniz Tiyatro Gelenekleri: Satirik Drama” konulu, uluslar arasý konferansta gerçekleþtiriliyor. Satirik drama henüz tam anlamýyla bilinmeyen bir tür. Yunanlý yönetmen Dimos Avdeliodis tarafindan tekrar oynanma teklifi buyuk ilgi gören eser, Antuan Vitez’in, Eli Lahud’la beraber metin uzerindeki son on yýllýk çalýþmalarýnýn bir ürünü.

Oyun sahnelenirken, oyunun metnini barkovizyonda Türkçe olarak eþ zamanlý gösterildi. Yunanca sahnelenen eserin Türkçeye çevirisini eþ zamanlý olarak barkovizyonda izlemek eserin daha iyi anlaþýlmasý bakýmýndan önemliydi. Oyunu, “Doðu Dilleri ve Medeniyetleri Merkezinden” Themistoklis Panau Türkçeye kazandýrmýþ. Oyun metni kýsa bir süre önce kitap olarak Yunanistan’da basýldý ve oyunu sahneye koymak isteyen meraklýlarýn beðenisine sunuldu.

Oyunun yönetmeni ve koreografý Dimos Avdeliodis ile “Ýz Sürücüler” oyununa dair konuþtuk. Satirik drama türünden, oyunun maceralý bulunma hikayesine, eserin felsefesinden, çaðlar öncesinden günümüze ulaþan mesajlarýna kadar çok renkli sohbette, oyunun yazarý Sophocles’ten ve “Ýz Sürücülerden” bahsettik.

SDK – Bu eser nasýl ortaya çýkarýldý?
Dimos Avdeliodis - Bu oyun ilk defa 1907’de Mýsýr’da bulunan papirüslerden keþfedildi. Bulunan bölüm ilk 393 dizeden oluþuyor. Eþsiz bir eser. Genelde Sophocles’in komedilerini ve trajedilerini biliyoruz ama “Ýz Sürücüler” bulunana dek elimizde yazara ait hiç satirik drama örneði yoktu. Satirik drama ile komedi arasýndaki farký gözlemlemek için bu mükemmel bir eser. Satirik drama ne komedi, ne de trajedidir. Her ikisinin de mükemmel bir bileþimidir. Ýnsan hayatýnýn temel unsurlarýný oluþturan duygularý çok vurgulu bir dille yansýtmasý bakýmýndan da çok önemli.

SDK - Biraz oyunun ana temasýndan bahsedebilir miyiz?
Dimos Avdeliodis - Oyunun baþýnda, tepede duran Tanrý Apollon’u görürüz. Öküzlerini çalan Hermes’e çok kýzgýndýr. Apollon, Hermes’i yakalamak ve cezalandýrmak için “iz sürücüleri” yani satirleri Hermes’in peþine salar. Ýz sürücüler, Hermes’i bir av köpeði gibi kovalarlar ve uzun bir kovalamanýn ardýndan yakalayýp Tanrý Apollon’a getirirler. Hermes, Apollon’dan af diler ve kendini baðýþlamasý için büyüleyici müziðini çalmaya baþlar. Müziði duyan Apollon’un kýzgýnlýðý geçer ve Hermes’i baðýþlar. Apollon burada müzikten çok etkilenir, duygulanýr, ruh alemine bir yolculuk yapar ve içindeki iyiliði ve baðýþlayýcý yönü tekrar ortaya çýkar ve bunu sanatýn kendisisi baþarýr.

SDK – Satirlerin Hermes’i kovalamasý bir yana, gerçek manada esere neden “Ýz Sürücüler” adý verilmiþ olabilir?
Dimos Avdeliodis - Sophocles bu eserde, insanýn hayatýn akýþý sýrasýnda duygusal yanlarýnýn “izni sürmesini” anlatýyor. Basitçe insanýn duygusal yanlarýný “keþfetmesi”, duygusal yanlarýnýn “farkýna varmasýný” konu eder. Bu bir çeþit “iz sürmedir”. Yani insan hayatý boyunca, çýktýðý duygusal yolculuðu sýrasýnda, “kendini tanýma adýna” kendi iç dünyasýnýn ve duygularýnýn “izini sürer”.

SDK – Oyunun yapýsýna baktýðýmýzda, klasik Yunan trajedilerinde yer alan müziðe nazaran bu eserde müziðin daha vurgulu kullanýldýðýný görüyoruz. Neden bu oyunda müzik bu kadar önemli?
Dimos Avdeliodis – Müzik, aslýnda bütün antik Yunan oyunlarýnda var. Sophocles burada özellikle müziðin önemini vurguluyor. Genelde oyuncularýn sözleri müzikal bir biçimde söylenir. Bu eserde müzik çok önemli bir element olarak karþýmýza çýkýyor. Burada yapmak istediðimiz þey, her söylenen kelimeye farklý bir ton katmak, farklý bir þekilde o sözü müzikal olarak ifade etmek. Müzik aracýlýðý ile duygularý daha güzel, daha güçlü yansýtabiliyoruz. Müzikten yola çýkarak, sanki müzikten çýkmýþ bir parça gibi oyunu yansýtmak istedik. Sanki oyunu bir müzikal gibi sahneye koyduk. Müzik insani duygularý yansýtmasý açýsýndan baskýn olarak kullanýlmýþ. Her duyguda, “müzikal tonlama” deðiþiyor. Bu eserde, her neslin oluþturduðu bir müzik aleti var ve ilk defa insanlarýn bu müzik aletlerini dinlemesinden bahsediliyor. Mesela Hermes bir kaplumbaða kabuðuna, çaldýðý danalardan birinin baðýrsaðýndan kopardýðý lifleri gererek ilk liri yapýyor ve satirler tarafýndan yakalandýðýnda Apollon’u büyülemek için bu liri çalýyor. Lirden çýkan müzik, Apollon’a öfkesini unutturuyor. Bu eserde, müzik sadece akustik açýdan ele alýnmýyor, ayný zamanda insan hayatýnda yansýttýðý duygusal etki anlamýnda da ele alýnýyor. Bu oyunu gerçekten anlayabilmek için oyunu seyretmek ve müziði dinlemek gerekiyor. Oyunu seyretmediðiniz takdirde, size müzik ve oyunun dramatik yapýsý arasýndaki iliþkiyi ne kadar anlatsam da bir faydasý olmayacaktýr.

SDK – Ýz sürücülerin ilk 393 dizesini bulunduðu söyleniyor. Elinizde çok az sayýda eser bulunduðu düþünülürse, bu satirik dramanýn yapýsýný neye göre kurarak sahneye koydunuz?
Dimos Avdeliodis - Bu oyunun bütününden kaynaklanan bir durdum. Mesela mimaride ve heykel sanatýna baktýðýnýzda, eserin bir parçasýný bile bulsanýz elinizdeki parçaya bakarak eserin nasýl olduðunu anlayarak bir bütün yaratabiliyorsunuz. Biz bu oyundan bir dize bile bulsak, o dizeye bakarak oyunun bütününü bir þekilde tahmin ederek oyunu yeniden yaratabiliriz. Ama “Ýz Sürücüler” oyununu orijinal metnine sadýk kalarak, Sophocles nasýl yazdýysa aynen öyle oynuyoruz.

SDK – Oyunun 1907 yýlýnda, Mýsýr’da yapýlan arkeolojik kazýlar sýrasýnda bulunduðunu biliyoruz. Oyun ancak aradan 100 yýldan fazla bir zaman geçtikten sonra sahnelenebiliyor. Neden “Ýz Sürücüler” sahnelenebilmek için yüz yýl beklemek zorunda kaldý? Daha önce sahnelenemez miydi?
Dimos Avdeliodis – Aslýnda bu eser, daha önce deðiþik þekillerde yorumlanarak bir kaç defa oynandý. Ama tekdüze bir tarzda sahnelendiði için hepsi bir þekilde konudan uzaklaþtýlar. Eser Yangos Andreadis tarafýndan çaðdaþ Yunancaya çevrildiðinden beri ilk defa sahneleniyor. Eser geçen yüzyýlýn baþýnda çeþitli yönetmenler tarafýndan sýrasýyla 1932, 1938 ve son olarak 1942’de sahnelendi. Satirik drama çok fazla tanýnmadýðý için oyun sahneye çok da güzel yansýtýlamadý. Eser sadece trajedi ya da sadece komedi gibi algýlanýyordu. Baþarýsýz sahnelemeler nedeniyle, oyun yeterince ilgi görmedi. Bizim burada amacýmýz, oyunun özünü yani “satirik drama” türünü yansýtabilmektir. Eseri ilk baþta nasýl bulduysak, o þekilde orijinal haliyle izleyicilere sunmaya çalýþýyoruz. En son düzenleme, Yangos Andreadis’in düzenlemesi ve aslýnda Homeros’un eserinden alýnmadýr. Homeros’da “iz sürücülerin” adý geçer. Sofocles bu eseri yazarken Homeros’un eserinden ilham almýþ. Bu nedenle, þu anda oynadýðýmýz eser gerçeðe en yakýn düzenleme olmaktadýr.

SDK – Neden sadece ilk 393 dize? Mýsýr’da yapýlan kazýlarda geri kalan papirüslere dair bir iz bulunabildi mi? Ve tahminen orijinal eserin tamamý kaç dizeden oluþuyor?
Dimos Avdeliodis – Bütün antik dramalarýn hepsinin kendine özgü bir formu var. Sadece yazar konuyu deðiþtirir ama form ayný kalýr. Bu nedenle, oyunun aþaðý yukarý kaç dize olduðunu tahmin edebiliyoruz. Elimizde eserin yaklaþýk olarak yarýsý bulunuyor. Satirik dramanýn yapýsýna bakarak elimizdeki eserin orijinalinin 800 dize kadar olduðu tahmin ediliyor. Aristophanes’den öðrendiðimize göre, Sophocles, Euripides ve Aeschylus’un 150-160 kadar eser yazdýðýný bunlarýn içinde 60 kadarýnýn satirik drama olduðunu biliyoruz ama günümüze bunlardan sadece bir kaçý ulaþabilmiþtir. Bu eserler tarih içinde savaþ, yangýn, deprem gibi felaketler sýrasýnda kaybolmuþ ya da tamamen yok olmuþtur. Doðal afetler ve savaþlar dýþýnda, haçlý seferleri sýrasýnda haçlýlar tarafýndan bulunan papirüsler ve antik kütüphaneler pagan inanýþýnýn sembolleri olarak kabul edilerek bilinçli olarak ortadan kaldýrýlmýþtýr. Bu nedenle, çok az sayýda eser elimize geçiyor. Oxford Üniversitesinden bilim adamlarý Grenfell ve Hunt oyunun papirüslerini buldular. Oyuna ait kayýp olan sözlerin üzerinde bulunduðu bazý papirüsler ýslanmýþ, üzerindeki yazýlar silinmiþ ve tamamen mahvolmuþ olarak bulundu. Maalesef artýk okunamayacak kadar tahrip olmuþlardý.

SDK – Satirik drama Yunan tiyatrosunu nasýl etkiler? Nasýl zenginleþtirir?
Dimos Avdeliodis – Satirik drama hayata bütün yönleriyle bakýyor. Ýnsan hayatýndaki tüm tecrübeleri yansýtýyor. Ýnsanýn hayal gücünü arttýrýyor. Hayatý sadece “mutlu” yönleri ya da sadece “acý” yönleriyle deðil, ikisini birlikte hem mutlu hem de acý yanlarý ile ele alýyor. Hayatý iyi ve kötü yanlarýyla anlattýðý mükemmel bir yapý oluþturuyor. Bu özelliði ile satirik dramanýn Shakespeare gibi diðer yazarlara esin kaynaðý olduðunu düþünüyorum

SDK – Tiyatrodan söz açmýþken, oyunu sahneleyen Anagnosis Tiyatro Topluluðu hakkýnda neler söyleyebilirsiniz? Dimos Avdeliodis – Anagnosis Topluluðu benim ve bayan Bouboulina Nikaki’nin birlikte kurduðumuz özel bir kuruluþ. Sophocles’in “Ýz Sürücüleri” bizim ikinci oyunumuz. Bayan Bouboulina Nikaki topluluðun sanat yönetmeni. Þimdi yeni bir oyun üzerinde daha çalýþýyoruz. 5 Eylül’de sahnelenmek üzere Euripides’in bir oyununu hazýrlýyoruz. Anagnosis topluluðu, 16 oyuncu ve 5 müzisyenden oluþuyor ama bu oyunda iki müzisyen yer alýyor. Oyunda baþ rolleri, Apollo’yu Andreas Karakotas, Silinos’u Vassilis Spyropoulos, Kyllini’yi Aggeliki Seidou, Hermes’i Artemis Matafia ve Chronos’u Yannis Avdeliodis paylaþýyorlar. Oyuna adýný veren “iz sürücüler”, yani “satirler korosu” ise Yannis Venizelos, Maria Vlahou, Sofia Delaporta, Athina Zotou, Yorgos Kapetanakos, Hryssa Klouva, Yorgos Nikopoulos, Danae Roussou ve Xenophon Symvoulidis’den oluþuyor. Oyunda canlý orkestra kullanýyoruz. Fakat Efes Odeon Tiyatrosu’nda sadece iki müzisyen metallophon’da Yannis Avdeliodis ve piyanoda Alexandros Avdeliodis yer alýyor. Topluluðumuzun müzisyenler ise obua ve flütte Xenophon Symvoulidis, fülütte Yannis Venizelos, perküsyon ve metallophon’da Yannis Avdeliodis, piyanoda Alexandros Avdeliodis ve yine fülütte Yorgos Kapetanakos’dan oluþuyor. Ayrýca Anagnosis topluluðunun özel kostüm ve dekor tasarým bölümleri de bulunuyor. Oyunun müzikleri Vaggelis Yannakis’e ve kostüm tasarýmý ise Maria Passalis’e ait. Toplulukda müzik öðretmenimiz Xenophon Symvoulidis müzisyenleri çalýþtýrýyor. Oyunun korografi asistanlýðýný ise Marimilli Asimakopoulou yapýyor. Bu oyunda çok geniþ bir ekiple çalýþýyoruz. Oyunun baþarýyla sahnelenmesinde bütün bu sanatçýlarýn büyük katkýsý var.

SDK – Elinizde bilinen kaç tane satirik drama var? Dimos Avdeliodis – Euripides’in “Cyclops” isimli eseri var. Bu tam bir eserdir. Bir de Aeschylus’un adý bilinmeyen yarým bir eseri var. Sophocles’in “Ýz Sürücüleri” ile birlikte elimizde satirik drama türünde üç eser bulunuyor.

SDK – Ne yazýk ki, savaþ, terör ve þiddet çaðýnda yaþýyoruz. Sophocles “Ýz Sürücüler” oyunuyla, çaðlar öncesinden günümüz þiddet toplumlarýna bir mesaj veriyor diyebilir miyiz?
Dimos Avdeliodis - “Ýz Sürücüler” oyunu, bir Tanrýnýn kýzgýnlýðý ile baþlýyor. Öfke, kýzgýnlýk, ölüm, cezalandýrma duygularý Tanrý Apollon’a hakim olmuþ durumda. Tanrý Apollon Hermes’i yakalamasý için satirleri peþine takýyor. “Ýz sürücüler”, av köpekleri gibi büyük bir öfke ve hýrsla parçalamak için avlarýnýn peþinden koþarlar. Ama sonra bütün bu þiddete dayalý “kötücül” duygular müzikle birlikte “yumuþuyor” ve hoþgörüye, merhamete, affediciliðe dönüþüyor. Yüreði yumuþayan Tanrý Apollon kendine farklý bir açýdan bakmaya baþlýyor. Ben bunu biraz da insanýn yaratýlýþýna benzetiyorum. Ýlk insanýn öyküsü saldýrýya açýk bir þekilde baþlýyor. Daha sonra kültürleri, dilleri ve birbirini anlama devreye girince her þey deðiþiyor.

SDK – Satirik drama sizce neden bu kadar önemli?
Dimos Avdeliodis – Satirik drama bilinen antik drama türünden daha farklý bir tür. Satirik drama aslýnda bize duygusallýðý , hayatta edindiðimiz tecrübelere farklý biçimde bakmayý öðretiyor. Çünkü insan hem davranýþlarýný, hem de duygusal yanýný sergiler. Duygularýmýzla davranýþlarýmýzý uyum içinde bir araya getirmeyi öðretmesi bakýmýndan önemli. Satirik dramada insan kendini, “özünü” buluyor. Ýnsanýn kendinden parçalar bulduðu, keþfettiði bir tür. Antik dramalarda ve Shakespeare oyunlarýnda da bu türün günümüz yansýmalarýný görüyoruz. Bunlar ulusal oyunlar deðil, bütün dünyayý ilgilendiren evrensel oyunlar. Çünkü insaný temel alan, insani duygular hep ayný, deðiþmiyor. Sizin de dediðiniz gibi, bu oyun günümüze çok uyuyor. Ýnsan oyunda kendini görmüþ, tanýmýþ oluyor.

SDK – 2010 yýlýnda, Atina’da Panteion Universitesi tarafindan duzenlenen “Akdeniz Tiyatro Gelenekleri: Satirik Drama” konulu, uluslararasi konferansta, satirik drama türünün, konservatuarlarda özel bir bölüm olarak açýlmasý teklif edilmiþti, bu teklif kabul edildi mi? Ve bu türün uluslar arasý düzeyde yaygýnlaþtýrýlmasý için herhangi bir çalýþmanýz var mý?
Dimos Avdeliodis – Atina’da tiyatro okullarýnda satirik drama için ayrý bölümler kuruldu. Farklý bir tiyatro türü olduðu için Yunanistan’da son zamanlarda satirik dramaya ilgi çok arttý ama bildiðimiz kadarýyla bu konuda yurt dýþýnda henüz bir çalýþma yok. Daha önce de söylediðim gibi maalesef satirik drama konusunda elimizde çok az eser var. Bunun en önemli nedeni haçlý seferleri ve Hýristiyanlýðýn yayýlmasý sýrasýnda bu yazýlý metinlerin çok tanrýlý kültürün bir parçasý olarak kabul edilmesiyle yok edilmesidir.

SDK – Oyunda kostüm tasarýmý hem sade hem de çok renkli. Mesela oyuncularýn bel bölgesinde çok renkli parçalar sanki kýyafetin üzerine çocuk bezi gibi giydirilmiþ.
Dimos Avdeliodis - Oyundaki kostümler hafif keten bezinden yapýlmýþtýr. Oyuncularýn hareket etmesini kolaylaþtýrmasý bakýmýndan hafif oluþu önemliydi. Ayrýca kostüm tasarýmýnýn çok sade bir çizgisi olmasý gerekiyordu. Çünkü seyircinin dikkatini oyundan uzaklaþtýrmak istemedik. Bu sade ve hafif kostümler hayvanlar ve insanlar arasýndaki o ince çizgiyi tanýmlýyor. Hayvanlarla insanlar arasýnda çok hýzlý bir geçiþ var. Ýnsanýn hep bir yarýsýnda var olan ve halen koruduðumuz hayvani duygular, dürtüler var. Kostümlerde çok basit, sade bir dil kullandýk. Öncelikle hayvanlar, yani iz sürücülerin cinsel bölgeleri renkli örtülerle kapalý. Bu kapalýlýk “uygarlýðý” temsil ediyor. Hayvanlarýn evrim geçirerek insana dönüþmesi simgesel olarak anlatýlýyor. Bu arada oyuncularýn arkalarýnda kuyruklarý var çünkü onlar oyunda hala bir anlamda “hayvan” olarak yer alýyorlar.

SDK – Oyunda, baskýn olarak kullanýlan ve oyuncularýn yüzlerinde sürekli olarak taktýklarý “masklar” neyi ifade ediyor?
Dimos Avdeliodis – Kiþileri birey olarak tanýdýðýmýzda, oyunu o bireyler üzerinden ele alýrýz. Oyuncular maske taktýklarýnda ve oyuncularý birey olarak tanýmadýðýmýz zaman ise kendimizi karaktere odaklarýz. Masklar oyunda kiþilikleri silmek ve karaktere odaklanmak için kullanýlýyor. Göðüsteki masklar fallusu, üremeyi ve bereketi simgeliyor. Burada hayatýn devamlýlýðý ilkesi vurgulanýyor. Sanatçýlarýn göðsünde taþýdýklarý falluslarý, özellikle tepki çekmemek için estetik bir biçimde tasarladýk. Burada üreme organý, doðum ve ölüm arasýndaki döngüde hayatýn devamlýlýðýný anlatýyor. Ne olursa olsun, hayat devam etmeli, insanlar üreyerek, insan neslini sürdürmelidir.

SDK – “Ýz Sürücüler” þu ana kadar sadece Atina’da ve kapalý mekanlarda sahnelendi. Þimdi Efes Antik Odeon Tiyatrosunda sahneleniyor. Prova çalýþmalarý istediðiniz gibi gitti mi?
Dimos Avdeliodis – Ýzmir’de bulunmaktan ve eseri antik bir tiyatroda sahnelemekten dolayý çok mutluyum ve heyecanlýyým. Oyunun sahneye konma sürecinde, Ýzmirli dostlarým bana çok yardýmcý oldular. Ýnanýyorum ki bu süreç iliþkilerimizi daha da güçlendirecek. Sanatýn, tiyatronun birleþtirici gücü bizi daha çok yakýnlaþtýracak.

SDK – Efes Antik Þehrinde Odeon Tiyatrosunda oyunu sahnelemek nasýl bir duygu?
Dimos Avdeliodis - Sophocles’in “Ýz Sürücüler” oyununu Yunanistan dýþýnda, yabancý bir ülkede ilk defa Türkiye’de Ýzmir’de sahneliyoruz. Eseri Türkiye’den baþlayarak diðer ülkelerde de sahneleyeceðimiz bir tura çýkýyoruz. Yurt dýþý turunu Ýzmir’den baþlatmaktan dolayý özellikle mutluluk duyuyoruz. Ve bu arada oyun ilk defa açýk havada sahneliyor. Daha önce hep kapalý mekanlarda sahnelenmiþti. Özellikle, Efes Odeon Antik Tiyatrosunda oyunu sahneye koymak benim için büyük bir zevk. Þu an çok mutluyum. Oyundan sonra gelen tepkilerden herkesin oyunu çok beðendiðini anlýyoruz. Bu da bizim mutluluðumuzu arttýrýyor.

SDK – Bu oyunun Türkiye’de bir tiyatro topluluðu tarafýndan sahnelenmesini ister miydiniz?
Dimos Avdeliodis – “Ýz Sürücülerin” Türk tiyatro topluluklarýndan biri tarafýndan Türkçe olarak sahnelenmesini çok isterim. Eminim çok ilginç olur.

Oyunun sonunda Tanrý Apollon nefretten ve cezalandýrma isteðinden arýnýr. Satirlerden “özgürlüðe” giden yolu bulur. Müzik yoluyla içindeki insanlýða, iyiliðe ulaþýr. Duygularýný diðer insanlarla paylaþýrken bir yandan da insanlýða þöyle seslenir. “Satirler, iz sürücüler beni baþka yoldan “özgürlüðe” ulaþtýrdý” der.

Þiddet, terör ve savaþ çaðýnda sýkýþýp kalmýþ günümüz insanýna geçmiþ yüzyýllardan gelen bir ýþýk bu. Savaþ Tanrýlarý, Terör Lordlarý ve Zalim Tiranlarýn hüküm sürdüðü bu dünyaya kalpleri yumuþatmak için Hermes’in müziðinden çok daha fazlasý gerekiyor. “Deðiþim” yaratabilmek için belki daha güçlü bir müzik. Gündemden hiç düþmeyen öfke, nefret, þiddet ve ölüm temalarýný mucizevi biçimde deðiþtirecek, dört bir yana kalpleri yumuþatacak, merhamet ve hoþgörü tozu serpecek ve insanlýðý gerçekten “özgürleþtirecek” sihirli melodilere acilen ihtiyaç var. Belki Tanrý Apollon, Hermes ve Sophocles þu anda masmavi gökyüzündeki beyaz pamuklarýn üzerine uzanmýþ, karýncalar misali aþaðýda koþuþturup duran bizlere gülerek bakýyorlardýr. Kim bilir?

Kaynakça :

“A New Play Two Thousand Years Old:”The Trcakers” a Satyric Drama by Sophocles”. The Lotus Magazine, 3.Cilt, No:3, Aralýk 1911 Tarihli Sayýsý “The Oxyrhynchus Papyri.” 21 cilt Yayýn Evi : Egypt Exploration Fund - London Satire – “A Dictionary of Literary Terms and Literary Theory” Sayfa 784-785 Yazarlar John Anthony Cuddon, Claire Preston Theatre Culteres - Sophocles “The Trackers” by Dimos Avdeliodis – iletiþim anagnosis.culture@gmail.com
“Ancient Greek Theatre” Yazar Ruben Fonseca - Hazýrlayan Martha Eickmann ve Renee Brenner
“The Making of Theatre History” Paul Kuritz Sayfa 19,20, 21 Yayýn Evi : Paul Kuritz 1988
“Festivals and Celebrations of the Grek Gods” – Yazarlar M. Lastarria ve F. Weaaely