Dilimize ‘’gelmek’’ kelimesinden türetilerek (Ýsmet Ýnönü tarafýndan) kazandýrýlan ‘’gelenek’’ sözcüðü, türetilmiþ kelimeler içinde belki de en benimsenmiþ kelimelerden biridir. Ayný zamanda, kültürümüzün içinde gördüðü iþlev bakýmýndan anaç, kapsayýcý, yaþanmýþla yaþanmakta olaný birbirine baðlayarak gerçeklik duygusunu pekiþtiren; fakat bir o kadar da ürkütücü bir sözdür gelenek. Ürkütücülüðü, kendisine atfedilen yaptýrým gücünden kaynaklanýr. Zira gelenek, bir tür yasa kabul edilen, üstelik sorgulanmaksýzýn uygulanmasýný ve þekline riayet edilmesini bekleyen ritüelleri de içinde barýndýran ‘’töre’’ ile eþanlamlý bir kullaným altgeleneðine sahiptir. Oysa töre; görece küçük topluluklarýn yaþam biçimleriyle -coðrafi, iklimsel ve ekonomik çevreye baðýmlý olarak- þekillenmiþ iktidar iliþkilerini düzenleyen ve kendisine geleneðin seçili birimlerini payanda eden, dar anlamýyla sözel hukuk kurallarýdýr. Bu baðlamda töreyle; insan olma yolculuðunda edinilmiþ bilgi, beceri, üretim, kazaným, inanç ve her türlü deðiþim-dönüþüm sürecini, adeta imbikten geçirerek nesilden nesile aktaran ‘’gelenek’’ birbirine karýþtýrýlmamalýdýr. Gelenek, küçük topluluklarýn ya da bölgelerin deðil, farklý kültürlerin çeþitli iletiþim kanallarýyla –biri diðerine yatay, dikey ve çapraz olarak baðlanmýþ tarihsel yollarla- birbirine taþýdýðý; fayda ve gerekliliði deneyimlerle sabitlenerek sahiplenilmiþ ortak insanlýk mirasýnýn, bir baþka deyiþle, insanlýðýn toplumsal DNA’sýnýn adýdýr.
Konumuz, insanlýðýn geliþimini, dönüþümünü biçimlendiren gelenek aðýyla -geçirgenliðini saðlayan iletiþim biçimlerinin belirlediði hýz, yayýlma ve kesintiye uðrama süreçlerine baðýmlý olarak- ortaklaþtýðý insanlýk kültürünün aldýðý, daha doðru bir anlatýmla, karþýsýna çýkarýlan engeller yüzünden alamadýðý biçimdir. Zira gittikçe artan bir hýzla, ortaklaþtýðýmýz ve her türlü iliþkimizin içeriðini temellendiren toplumsal insanlýk DNA’mýzýn þifreleri kýrýlmakta, genetiði bozulmakta, bilgisizleþtirilmektedir.
Ülkemizde feodal iliþkiler baðlamýnda inceleme konusu edilip, çoðu kere haklý olarak eleþtirilen ‘töre’nin, etki alanýna aldýðý kitleleri yaptýrým gücüyle baskýlayan sözlü hukukuyla, uluslararasý sermeyenin çýkar ve iktidar iliþkilerini düzenleyen ve uluslarýn iç hukuklarýný yaptýrým güçleriyle baskýlayan ‘‘uluslararasý yazýlý hukuk’’ ayný iþleve sahiptir. Fakat sadece bu deðil; ayný zamanda gündelik yaþamýn her alanýna nüfuz ederek, insan iliþkilerini düzenleyen etik deðerleri de etkisi altýna alan bu görünür-görünmez yasalar, geleneðin doðal etkileþim sürecine de müdahale etmektedir. Yine bu doðrultuda, tüm dünya insanlarýný ‘sýnýrsýz bir özgürlükle’ iletiþime geçiren, dünyayý ‘global köy (McLuhan)’ haline getiren yeni iletiþim teknolojileri, bize bu sayede ‘bilgi’nin ortaklaþýldýðý yanýlgýsýný yaþatýrken, aslýnda bilginin ‘’tek-el’’de toplanýp, istenildiði biçim ve zamanda servis edilebilir olmasýna sebep olmakta, dolayýsýyla her uluslararasý iliþkinin kendi uluslararasý hukukunu da yaratma doðasýyla, kapsadýðý tüm iletiþim kanallarýný ve bu kanallarý kullanan insanlarý ayný kurallarla yönetebilir olmaktadýr. Bu, insanlýk geleneðinin geleneksel geliþimini durma noktasýnda yozlaþtýran, sinsi bir müdahale olarak kavranmalýdýr. Zira tek hukuk, tek kültür, tek yönetsel yapý ve tek iletiþim kanalý -zamanla tek ileti- kültürler arasý etkileþimle oluþan geliþmeye temel teþkil eden farklýlýklarý yok etmek demektir. Aynýlýklar, insanýn duyumsadýðý þaþýrtan farklýlýklar nedeniyle kendisini araþtýrmaya iten sorularýnýn tükenmesine; sonuç olarak, soru geleneðini kaybeden insanýn, olaný-biteni sorgusuzca kabul etmeye alýþmasýna sebep olmaktadýr. Görünen o ki, küresel anlamda farklýlýklarla beslenen geleneðin yerini; bir tür yasa kabul edilen, üstelik sorgulanmaksýzýn uygulanmasýný ve þekline riayet edilmesini bekleyen ritüelleri de içinde barýndýran, KÜRESEL TÖRE almaktadýr.
Töre yargýlayýcýdýr, töre hüküm vericidir, töre uygulamayaný dýþlayýcý, yok sayýcý hatta yok edicidir. Töre, kural ve yaptýrýmlarýnýn dayanaðýný, akýl, deneyim, bilim ve sanattan deðil, iktidarlarý kendinden menkul bir zümrenin kaba gücünden alýr. Bu anlamda faþizandýr. Görece küçük toplumlarýn, feodal iktidar iliþkilerini düzenleyen yerel töre, iç dinamiklerin dýþ kültürlerle olan iliþkileri sonucu zamanla deðiþime uðrama, insanlýk onuruna uygun hale getirilebilme olanaðýna sahipken, küresel töre bu deðiþimin önünü küresel olduðu ölçüde kesmektedir. Doðaldýr ki, etkileþime geçilecek farklý kültürler olmadýðý takdirde, içinde yaþanýlan kültürün deðiþim, dönüþüm ve geliþimi mümkün olamayacaktýr. Böyle bir kültürün içinde gerçekleþtirilecek, bilimden sanata kadar her türlü insan etkinliði güdük kalacak, ufku daralacak, monotonlaþacak ve hukuktan iktisadi yapýlanmaya kadar, insanlýðýn toplumsal düzenleyiciler karþýsýnda geliþtirdiði eleþtirel bakýþ kaybolacaktýr.

Nilüfer Aydur