Gömrük penceresinden liman görünür. Uzaqlardan üzüb gelen gemiler çekilib gedibler: sanki onlar heç vaxt bu limana yan almayýblar, uzaq sahillerden sement, yaðýþlardan qorunmaqçün tol, pambýq yaðý, Novruzqabaðý erik qurusu getirmeyibler... Denizin üzünü tutmuþ neft qatýna baþ vuran qaðayýlarýn dimdiyi yaðlanýb: sanki bu, onlarýn paslanmamaðýna kömek üçündü...
m.nur

"... onlar günaha bülenmiþ ailelerde dünyaya göz açmýþdýlar, özleri de bu fani dünyanýn ölgün þehvetleri ve ehtiraslarý esirliyinde yaþayanlarýydý..."
Nidze
"Öldürülmüþ isteklerin yeri boþ qalmamalýdý"
Asif Ata

...Qadýnlarçün ne dexli vardý, istisini bedeninde, içinde qoyub geden o kiþinin, qarayola getsin, sonsuzluðunda itdiyi deniz okeana açýlýr, ya açýlmýr, bu denizin sahili var, ya yoxdu, bu kiþilerin üzüb getmekde iþi xeyirdi, ya þer... Onlarýn gözünü qýran denizin üfüqlerdeki cansýxýcý ve ümidsiz sonsuzluðuydu...
Bir kiþi lap söyüþ söyür, qucaðýndaký qadýný qoyub gede bilmediyine göre onu þilleleyir, lenetleyir, sonra da diz çöküb qadýnýn el-ayaðýna sarmanýr, geceni seherecen aðlamsýnýrdý... Lakin geceye, eþqe, söze ve saireye gerek baþqa cür baxýlaydý: "Eþq geceleri" evinin sahibesi bele düþünürdü. Gerek bu eve baþ salan her kes günahlarýn baðýþlanmadýðýný ve her zadýn ötergi olduðunu duya, dan yeri söküler-sökülmez "Eþq geceleri"nin külekler gezen eyvanýna çýxan her kiþi küreyinin arxasýnda ve qurþaðýnda iliþib-qalan xatirelerine el yelledib qarþýsýnda dalðalanan denizine qayýda... Gerek onlar Göy duyðularý ile yaþayarken qefil Yere çýrpýlmaqdan qorxmaya... Düþ! Düþ, bir az da, yene bir az da aþaðý düþ...
"Eþq geceleri"nin qadýnlarý ne dilnen olur-olsun qucaðýnýn istisinde qýzýxan kiþini Yere salmaðý ve onlarý soyuq denize qaytarmaðý bacarmalýydýlar. Denizden gelen her eþq gecesini belece yola vermeliydiler. Geceki günahlar dan yeri sökülende baþqa cür görünür ve günahlardan baþ götürüb qaçan kiþiler gün çýxan denizin üfüqlerine teref üzdükce üzür, torpaqda qalan qadýnlarsa qalan günahlarý bir de betnlerine sýxýr, bir azca qoruyur, istisi çekilince tezeden geriye sýxýb denize tökürdüler. Onlar her seher sahibenin tekidiyle denizin küleklerine teref qaçýr, yuyunub qayýdýrdýlar...
Qadýnlarýn derdi dözülmeziydi; gelen qonaqlarý ezizlemeli, þerab içirtmeli, özleri de içmeli, eþqde evezsiz oynaþ olduqlarýna inandýrmalýydýlar. "Eþq geceleri"nin sahibesi bu qaydaný pozanlarý baðýþlamamýþdý. Kiþiler de herden bu istiliye duyðulanýb öz könlündekilerinin en dibini izhar edirdiler; o anda zavallýlar günahsýzlýðýn ve paklýðýn içinde çabalayýrdýlar...
"Eþq geceleri"nin sahibesi iþretin dibine - dibinden de o yana can atan kiþilere zülüm elememek telimatý verirdi, Yere çaðýrmaðý ve Göylerin eslinde harda yerleþdiyini isnat vermeyi meslehet görürdü. Bezen o her kiþinin Semaný bir baþqa cür gördüyünden heyrete gelirdi. Göyleri heç bir qadýn, o özü de bu qeder çeþnili göre bilmezdi!
Denizden gelen kiþileri özünden çýxartmaq her adamýn iþi deyildi, burda birce kiþi qadýnlardan birine vurulub qala bilseydi, qýnaqdan ve qübardan ölerdi. Denizden gelen kiþiler geriye - denize dönmeye mehkumuydular. Ve onlarýn oturaqlýðý barede heç bir qadýn aðlýndan heç ne keçirtmezdi...
Bura nem bir qum adasýydý, gelen ne vardýsa - içki, geyim, yeyinti, qarðý, palçýq ve kiþiler sahillerin bir parçasýydý, o da yar-yarýmçýq ve ker-kesik bir parça ola. Burda kim qalardý; ne bir döl tutar, ne bir kol biterdi. Ara-sýra uçurumsuz qum yarðanlarý ve þor su gölmeçeleriydi; qadýnlar denize yuyunmaða çýxanda qum adasý boyu fýr-fýr fýrlanýrdýlar, eteklerini bellerine atýb etrafý qaçýrdýlar. Kiþilerden biri laðlaðýynan danýþýrdý ki, deniz azca qalxan kimi bu ada itecek ve onlarýn gemileri gelib burdan keçende yelkenlerini endirecek, hüznle suyun üstüne qurudulmuþ çiçeklerden xatire çelengleri buraxýb gedecekler...
"Eþq geceleri"nin sahibesi burda qalmaða qerar vere bilecek o Kiþini illerdi gözleyirdi: kimse sahibenin bu duyðuyla yaþadýðýný bilseydi, eti töküler, inanmazdý, hörmetden düþerdi. Buna göre o, özünü yaþamýrdý: "Eþq geceleri"nin sahibesi denizden gelen bütün kiþilerden elini üzmüþdü, hetta heç bir ümid, burda qalmaða her hansý bir gözlenilmez ve fövqelade cehd onu geldiyi neticeden yayýndýra bilmezdi: indi onun iþi eþq gecelerinden sonra qýzlarýn betnini qýsýr saxlaya bilmek ve öz içinde böyütdüyü ümidlerinin üstüne bir leke düþmeye qoymamaðýydý...
* * *
"Eþq geceleri"nin sahibesi çox gizlice, qartýmýþ ve þirin xeyallarla yaþayýrdý. Onun nefsi çoxdan kiþilerin qurþaðýnda geziþmirdi; o çoxdan sahillerdeki heyatdan yadýrðamýþdý: qadýnlar o biri otaqlarda qýzðýn eþq yaþayýrken o, yataðýna uzanýr, daðda, ya baðda çiçek serirdi. Denizden Qalan Kiþini de serdiyi çiçeklerin arasýnda xýnalý çemen daþlarýnýn birinin üstüne qoymuþdu. Evveller Denizden Qalan Kiþi ele hey çiçek dermek hevesindeydi, daþýn üstünde dinc durmurdu, elini qýraq-bucaða atýb çiçek dermeye cumurdu, sonra sahibe hemin kiþini özünün yazdýðý dualarýynan istediyi hala sala bildi ve indi de onu elleri gül-çiçeye uzanýqlý halda qurutmuþdu...
Belece, "Eþq geceleri"nin sahibesi gizlice qürurlanýr, özüne ve qadýnlarýna bütün olanlarda haqq qazandýrýrdý: o özünü qadýnlarýyla birge sonsuz bir çemenlikde görürdü: o hemiþe çiçek qalacaqdý ve kiþilerden heç biri onu dermeyin yolunu tapmayacaqdý. Ve qalan kiþiler de yanýndaký qadýnlarý dermekden doymayacaqdýlar. Ve hamýsýnýn bir gözü onda qalacaqdý... Ve "Eþq geceleri"nin sahibesi birce o Kiþiye - dualarýyla quruda bilmediyi Böyük Kiþiye göylerden enmek barede ders vermeyecekdi, onun erkesöyünlüyüne boyun eyecekdi, ona tekrar dua edecekdi...

Çiçektumanlý
1.
Üz-üze eyvanlarýn arasýnda bir qovaq dururdu. O yerde ki, köhne ve bozumtul perdelerinin rengi solmuþ, boyalarý cadar-cadar olmuþ eyvan dururdu, hemin yere qovaðýn xýrým-xýrda þivleri düþürdü... Ve þivler de hemin yerden azacýq yana çýxýb göye teref boy verirdi: onlar bir-birine yuxarý qalxmaq üçün yol gösterirdiler. Eslinde qovaq þivlerinin arasýnda qalan süzgecebenzer yerden eyvanda gezen kölgeleri, rengleri, baþ veren ne varsa hamýsýný görmek olurdu...
O eyvan ölmüþdü, belke de can üsteydi...
2.
Tuman geldi. Bu, tekce tuman deyildi, qovaðýn aralarýndan baxançün bu, hardansa uzaqlardan qopan, çemenlerden, daðlardan, çiçeklerin içinden üzülüb qaçmýþ gezeyen çiçek destesiydi. Qurudulmuþ destenin eteklerini etirli çiçekler yalamýþdý...
Tuman hemin eyvana gelen günden herekete keçdi, iþledi, gücledi. Çiçekler de onunla beraber yýr-yýðýþ eledi, silib-süpürdü, her yere süpürge çekdi, her yeri tumarladý...
Tumandan yuxarý çaðdaþ debde ve açýq yaþýlý rengde qofta ve qumral saçlar, herden tumana düþen çalma geziþirdi...
Eyvanda her þey dirildi...
Elede qovaðýn arasýndan baxan anlaya bilmedi, o balkonda herlenen kölgenin, o tumanýn adýný ne qoysun. Ve heç sonralar da maraqlana bilmedi, üzbeüzdekiler haralýdý. Özüyçün uydurdu ki, onlar çemenlerin denize açýldýðý düzenlerden gelib...
3.
Oðlan geldi...
Kendden gelmiþdi, darýxýrdý. Çiçektumanlý bacýsýydý, bacýnýn þeherdeki evinden qürur duyurdu. Heyetdeki adamlara baxýrdý, qýmýþýrdý - az qala kimise çaðýrýb demek isteyirdi ki, herden aþaðýdan-yuxarý ona baxsýnlar...
Neçe gün qaldýsa, oðlan eyvana alt köynekde çýxmadý. Eslinde altköynekle eyvana çýxmamaq, hetta yaxasýaçýq da olsa gezmemeyi çiçektumanlýnýn qardaþý getirdi: bundan evvel, çiçektumanlý eyvanda görünmemiþden de ta evvel eri ve dostlarý geceleri eyvana çýxar, alt köynekde seherecen oturardýlar. Bunun da bir lezzeti vardý, qýraqdan onlarýn hereketine heç kes pis baxmýrdý, qanmazlýq elemirdiler: nerd oynayar, uzaðý musiqiye qulaq asardýlar... Çiçektumanlý bir müddet eyvana çýxýb nese götürmek isteyende baþýný aþaðý salýb tezce erinin yanýndan ötür, altköyneyinden eymenen teher görsenirdi. Ve gözleyirdi ki eri qanacaq...
Qardaþý gelib gedenden sonra çiçektumanlý açýlýþdý: eyvanda çay içdiler, çiçektumanlý arada erine iceþirdi de...
4.
Çiçekler de o vaxtdan geldi. Qardaþýn ardýnca eyvanda atýlýb qalmýþ dibçekleri rengbereng güller bürüdü. Ve çiçektumanlý ara-sýra baþýný qaldýrýb eyvandan azcýq qýraða - çiçeklere baxmaða baþladý...

Azadlýq

Gözlerimi yumub gedirem...
Eslinde, demir qapým gumbultuyla döyülmeye baþlayanda gözlerimi yumdum ve çýxýb sakitce getdim. Üreyimin gumbultusuyla yaxýnlaþdým, isiniþdim, sonra al diliynen onu boðmaða baþladým; men ta heç ne görmesem de, üreyimin gumbultusu her þeyi görürdü, o menim elimnen pýrtlayýb üze çýxmýþdý...
Ýsti otaqdan çýxýrýq, qandalýn sesini eþitdim. Arxadakýlarýn qarðýþý, sudurqalý sesin çýðýrtýsý qulaðýmý deþir ve gumbultuya qarýþýrdý. Bu sesi evveller bele eþitmezdim. Dalýmca, meni ötürüb onun hayýna qalacaqlar. Göm-göy göyerecek. Sakitleþecek. Sudurqanýn rengi menim gumbultumun rengi kimidi, indi men de gözlerimi yumub bir iç boyda böyümeli ve dözümlü olmalý, qapalý ve üstüörtülü qaranlýðýmýn aðuþuna sýðýnmalýyam. Men bilirdim, gelecekler... birce bu gumbultunu kese bilseydim...
Hele yol gedirik, çala-çökeye düþürük. Ne denizden gelesi külekler, ne insan henirtisi yoxdu. Þeherde vakuumdu: sanki hamý menim kimi henirtisini ve gumbultusunu içine salýb. Amma ele deyil, sadece üstünde getdiyimiz qazalaðýn uðultusu o seslerden güclüdü...
Ýsti. Komfort qoxusu. Sintetik mebel derilerinin, nöyütlenmiþ parketin qoxusu burnumdadý. Soruþulanlara gözümü açmadan cavab verirem, özümü tülkülüye qoymamaða ve gözümü açmaða çaðýrýrlar. Sonra yumruqlar gelir, men güclüyem. Sifetler, boz-çehrayý kovrolit görürem ve gözüm sadece meqamlarla açýlýb baðlanýr...
Ýndi yazýlanlara da qol çekmeliyem. Yox, gumbultularým artýr ve menden nese isteyirler, mence özleri yazmalý ve men qol çekmeliydim, indiki halýmda men ne yaza bilerem ki. Gumbultum olmasaydý ve gözlerimi aça bilseydim öz cinayetlerim ve gumbultularým barede çox þeyler yaza bilerdim. Ýndi, gumbultularýma yalvarýrdým ki, onlar görünsünler, onlara menim evezimden, ne isteyirler, yazmaða gömek elesinler ve bu iþ birce tezleþsin. Yoox, meni stula sarýdýlar ve seherecen orda yatmalý oldum...
Alagözlü kiþini tanýyýrdým, o mene yaxþýlýqlar elemiþdi, qabaqlar yanýna çaðýrmýþdý, men onun menevi keyfiyyetlerini evveller de deyerlendirirdim. Men onun insanlýðýný unutmaða baþlamýþdým, qapýmý mütleq döydüreceyini bilirdim. Onun helim gözlerinde bir çekicilik ve öncegörmelik vardý. Deyirdin, ilan aðzýný açýb ve kimse de barmaðýynan onun aðzýnýn içini gösterib yalvarýrdý ki, menim bu deþiye girmeyim çox vacibdi. Aðlý olan atlanýb düþmez. Men eslinde onun dedikleriynen oturub-dururdum. Men ilanýn aðzýna doðru qaçýrdým. Gözlerimde de az yoxmuþ, o zamanlar ki bir-birimizin üzüne gülür ve axýracan müeyyenleþdire bilmediyimiz deyerlerimizden ilham alýrdýq, menim gözlerimin de ona rahatlýq vermediyini bilmezdim. Sadece qorxum meni üzmüþdü... Ve ne yaxþý sübh tezden alagözlü en etibarlý adamlarýyla qayýdýb soyuqca, bir az da vicdanýnýn aðrýsýndan danýþa-danýþa, hetta meni terifleye-terifleye, gumbultularýmýn ebes olduðunu deye bildi. Özü nese yazdý-verdi, tezce de qol çekdim...
Menim qaldýðým yerden deniz görünür. Amma men denizi görmürem, eþitmirem de. Denizse bizim hamýmýzý göre bilir: mence altdan-altdan bize teref sürünür de, qazýyýr ayaðýmýzýn altýný. Denizin qalxmaðý siçanlarý da, nadzorlarý da yaman çaþdýrýb. Gelmese yaxþýdý, men o denizden heç ne gözlemirem. Gözüm açýqdý, yarýqaranlýqdayam, gumbultu ötüb ve men rahatam... sudurqalý ses uzaqlarda qaldý. Uzun bir tuneli keçib tezeden yarýqaranlýqda qaldým. Nefeslik açýldý, el uzandý, mis qabýn cod demir üstünde mene teref sürünmesini eþitdim. Ta gözlerimi açsam da, her þeyi sese beraber görürdüm: en yaxþýsý ses ve qaranlýðýydý...
Menim þeherim qýraqda utanýr ve sebrle susurdu. O mene heç bir inam ve heç bir ümid yeri qoymaq, heç olmasa baþýmý yalandan da olsa aldatmaq istemirdi, o menimçün ne ana, ne bacý, ne qadýn ola balmezdi, o menimçün ataydý, zehmli, susqun ve dözümlü ata.

Qoca eqoist

Derd orasýndaydý ki, qocalmasaydý, cavan ölseydi, çýrpýntýlarý, çaþqýnlýðý, intimliyi, her þeyde bir aðýr felsefi yük görmeyi, deymedüþer olmaðý, yovuþmazlýðý ve çekdiyi derdin aðýrlýðýndan iþleye bilmemeyi, bununçün de durduðu yerde özüyçün dalbadal çözülmez münasibet problemleri yaratmaðý daðýlar, yerinde onun tenhalýðý, görünmeyen üfüqlerde heç kese zerre qeder ziyan getirmeyen özünüsevmekliyi qalardý. O özünü yox, duyðularýný sevirdi, fehminin esiriydi, bütün etrafý yalnýz buna göre ittiham edirdi, özünü ali insan saymasa da, ne vaxtsa, bu dünyada qaldýqca o yere gelib çýxacaðýndan qorxurdu: qorxurdu ki, ona ali insan kimi yanaþacaqlar ve o öz tükenmiþ qüvvesiynen onlarý - baþýna yýðýþýb onun duyðularýna baþ vurmaq isteyenleri milçek kimi daðýda bilmeyecekdi...
Belece, günlerin bir günü, hamýný atýb anasýnýn yanýna qayýtdý, ata çoxdan dünyasýný deyiþmiþdi, ana da ömrü boyu ona çekdirdiklerini unudub tezeden uþaq kimi onu böyütmeye hazýrlaþýrdý. Onu görende sayýqlamaða baþlamýþdý. O - qartýmýþ eqoist bað-baðçaný herlenir, baþýný itib getmekde olan anasýnýn dizi üste qoymaq isteyir, denizle danýþýr, balýqqulaðý yýðýr, qumun üstünde cürebecür resmler çekir, adlar yazýrdý. Deniz, maþýn ve foto ona evezsiz hemdemiydi. Her üçü heçzad istemirdi, yeri gelende onun iradesine tabeydiler. Her zamanký kimi o fotonu da qarþýsýnda diz çökdüre bilmiþdi, hetta sentimental deniz ve sedaqetli maþýn foto barede onun fikrini deyiþdire, yaxud kefini poza bilmezdi. Ýndi de, elindeki að-qara fotonun içinden baxdýðý kimi dünyaya çepeki baxýrdý. Burda onun özünü eqoistcesine ifadesinden baþqa bir þey olmadýðý görünürdü. Bu þekli cýrýb atsaydý, öz sirlerinden can qurtarardý, neyçünse ata bilmirdi. Bir zamanlar özünü öldüreceyi barede beyanatlarýnda olduðu kimiydi: eslinde yaþamaq, fotonu cýrmamaq isteyirdi...

1993-1995