I. Vitrin

Üstüme transformasyon qurðu quraþdýrýldý. Bu defe yeriyen adamýn beyninde iþlemeliydik: kellenin içinde. Þüurda qeyde alýnmaða macal tapmayan ve birbaþa kellenin içindeki baþqa bir ünvana - altþüura atlanan, sonradan da haralarasa ötürülerek itib-geden "perdearxasý duyðular"ýn transformasyonu baþ tutmalýydý. Bax bele bir qeliz mesele. Amma, axýra qeder telimata qulaq asmalýydým...
Qurðunu geydim. Qurðunu mene berkiden oðlan azerbaycanca baþa saldý ki telimatdan çýxmamalýyam. Bu, çox vacib meseledi. Qapalý yerlere girmemeli, þübheli obyektlere (adamlarý deyir) yaxýnlaþmamalýyam.
Baþ nezaret ofisinin seyf qapýsý arxamca taqqýldadý. Kilidlendi. Hele pillekenleri düþüb qurtarmamýþ da içeride fikirleþirdim ki, bu alçaqlara bax, isti otaqda oturub meni ekranda görecekler. Bele çýxýr, men marionetkayam...
Qurðunu berkiden oðlan mene teskinlik verdi:
- Pulun artýðlamasýynan çatacey, day-day...
Qurðunun iþine isti otaqdaký ekipaj nezaret edirdi. Baþýma bir hadise gelse, küçede menimle tutaþan olub-elese de merkezde oturanlar kömeye gelmeyecekdiler. Birden aðlýma geldi ki, bu binamuslar üstüme öyretme adam da sala biler: qurama bir hal yaradýb ölüm hadisesi-zad töreder: fürsetde hemin meqamý qeyde alar, sonra öz agentleri yeter, apparatý alýb iter... Amma qurðunun juçoklarý menim onurðama, þapkamýn altýndan beynimin her terefine, þalvarýmýn içinde cinsi orqanýma, qarnýma, üreyimin yanlarýna, þah damarýmýn üstüne baðlanmýþdý. Vaxt lazýmýydý ölünü soymaða. Men onlara diri lazýmam! Menim dirimnen xeyir götürsünler, ölümü neynirler? Üstümdeki qurðuya yazýlan ne vardýsa, merkezi apparatda da qeyde alýnýrdý. Ölsem, üstümdekini ona göre götürmeliydiler ki, eþyayi-delil olmasýn. Qerez, meni öldürüb aradan çýxmaq helem-helem asan olmayacaq... Hem de, sonradan menim beynimi de þifrelemeliydiler...
Bir neçe ildi, ecnebi þirketler bizim þehere axýþýr. Açýðý, bir az acýða düþmüþem. Onlarýn getirdiyi ötürücünün saxtalýðýný üze çýxarmaq namine qurðunu axýracan daþýmaq hevesindeydim. Hem de pul qazanýram.
Qurðunun qulaqcýqlarýný taxdým. Qeribe sesler eþidirdim. Bu seslerin arasýnda merkezi offisdeki danýþýqlar ve menim bedenimden, kellemden gelen uðultular vardý. Eslinde, bütün saxtalýqlar (eger bele bir þey vardýsa) indi menim beden-ünvanýma yazýlýrdý. Men uðultulardan qanýrdým ki, qurðu bir duyðuyla baþqasýný qarýþdýrýr, qurðu heyecanlanýr ve ötürmeleri düzgün kodlaþdýra bilmirdi. Duyðular hüceyrelerin reaksiyasýný iþýq süreti ile geride qoyub qabaða ve arxaya qaçýþýrdýlar. Bunlar beledir: kim insan duyðusuyla oynaya biler, o da ola, menim üstümdeki transformasyon, zavallý qurðu... Ele dolaþýða düþürdü ki, az qala özü çaþýb qalýrdý. Ve mence, qurðu özü de könüllüce duyðularýn telesine girib aðlýna ne geldi yazýrdý...
Qerez, cehenneme ki!
* * *
Onu tanýdým. Þehere çýxmaðý menimçün hadise deyildi. Vur-tut bir tablosu barede izahata qulað asmýþdým. Eseri sergilenen gün boynunu büküb qalereyanýn küncüne sýðýnmýþdý. O vaxt onu öyrenmek maraðým vardý. Etrafda baþ verenler barede ne fikirleþdiyini bilmeliydim. Bele puç adamlar var axý: özlerini düþkün ve miskin aparýrlar, eslinde hansýsa kitabdaký illüstreleri yaþamaqdan xoþlanýrlar, özleri de bir köpüklük olmur...
O, heç vaxt bilmezdi, bundan evvelki gezintisi texminen ne vaxt olub. Yediyini yadýndan çýxarar. Onun dünyasýndaký ölçülere göre, meiþet meselelerini yadda saxlamaq ucuz ve uzaq bir þertdi. Keçmiþden ise yalnýz kesikler xatýrlana, yadda qalarsa, o kesiklerin teessüratlarý tezeden yaþana bilerdi ve bu yaþantý geleceye baðlý deyildise, ölüdü, demeli, esl keçmiþ deyil... Bu fikir de esasen onun deyildi, onun carçýlarýnýnkýydý. Üç cavan kiþi. Carçýlar sergi salonunda onun "Adsýz" tablosu boyunca gezib uzun-uzadý izahat verdiklerine haqq-zad almýrdýlar. Yapýþmýþdýlar ondan, özü qalmýþdý qýraqda, susurdu, guya bu nese bir ustadýydý-filan. Allah bile, aralarýnda ne vardý... Vur-tut birce eseri sergilenmiþdi ve bu eser bütün salonu tuturdu. Uzun, qalereyanýn divarlarýnýn ten ortasý boyunca, eni, çox olsa, otuz santimetr, uzunluðu gözqaraldan: rulon kaðýzý kimi evvel yere serirdiler, camaat yerde bir baxýrdý, sonra divarboyu qaça-qaça eseri açýb tezce yapýþdýrýrdýlar ve geri atlanýb dururdular, camaat divarda da baxýrdý. Sonra özleri de yaxýnlaþanlara yaxýnlaþýrdýlar ve sanki eser barede danýþmýrdýlar, car çekirdiler. Eserde ne: bir nar aðacý, bir üzüm taðý ve pillekenler. Bu nar aðacýnýn ve üzüm taðýnýn budaqlarý baðýrsaq kimiydi, üst plandan görünen heyetin içindeki pillekenlere sarýlýr, divarlarý deþir, o biri heyete, o biri heyete ve o biri heyete keçir, heyetlerin divarý boyunca qaçýr, herlenir, tezeden baþlanýr, tezeden delib deþirdi. Belece, eserde eyni nar taðlarý ve eyni üzüm taðlarý geziþir, herlenib tezeden geziþirdi...
* * *
Onun yaþadýðý çardaqdan (orda bir neçe defe olmuþdum) þeherin içalatý, baðýrsaðý görünürdü. Üzü qeddenmiþ küçelere tekce onun oturduðu tualetin nefesliyi açýlýrdý. Ordan sesler dolurdu, külek výyýldayýrdý. O öz eserinde xaosu tesvir elemiþdi; bilmirdin dolambac heyet pillekenleridi, rengi qaçmýþ ve qartmaq vermiþ eyvanlardý, yoxsa nar ve üzüm taðlarýdý-nedi. Bu eserdeki pillekenler de, içeri heyetler de baðýrsaða benzeyirdi...
O, ayda-ilde bir ya þehere çýxar, ya çýxmazdý. Þeherin qarnýnda baþ verenler 3-4 ay sonra ona çatýrdý. Oxunulan, dinlenilen ne vardýsa tüpürmüþdü. Kimse otuzdurub deye bilmezdi ki, gel, eþit, sene filan hadiseni danýþým. Onun yeniliklerden zehlesi gedirdi. Men bu vecsizliyine göre ona paxýllýq elemekden çatdýyýrdým. Amma o her zaman gelecekden danýþa bilirdi: nece bilirdi bunu? Herçend, o menimçün menevi ölçü ola bilmezdi ve mence, o ele de böyük senetkar olmamalýydý. Sadece, özünü gicliye vurmaqdan lezzet alýrdý. Hetta qadýndan imtina etmeye qeder. Onunçün qadýn getirirdiler: men de getirmiþdim, özleri de gelirdi, lap ele telebe ressam qýzlar... Bilende ki, ona qadýn getirmek isteyirler, - men az qala yere girdim: - ele bilirdin, onu elektrik stulunda otuzdurub canýna tok buraxýrlar...
* * *
Sergi salonunun bir-iki addýmlýðýndaký bilgisayar vitrininin qarþýsýnda dayanmýþdýq. Ýkimiz de sakitce vitrine baxýrdýq. Vitrinin üstündeki reklam iþýðýna ve o biri sekiden düþen iþýqlara da baxýrdýq. Benövþeyi, narýncý, yaþýl, göy, qýrmýzý reklam iþýqlarý bilgisayarlarýn etrafýnda yanýb- sönürdü. Birden menim qulaqcýqlarým daha tez xýþýldamaða baþladý, merkezdeki sesler söndürüldü, yalnýz küt impulslar qaldý. O mene cumdu: meni vitrinin iri þüþesine çýrpdý. Meni emelli-baþlý ora çýrpdý ve sütunlarýn arasýna girib burnunu sildi, itdi...
Men onun dalýnca qaça bilmedim ve serildiyim yerde - þüþe qýrýntýlarýnýn içinde qaldým. Ýki nefer sütunlarýn arasýndan sakitce mene yaxýnlaþdý, qurðunu astaca üstümden çýxardýlar ve qoluma girib meni maþýna qoydular.
* * *
Seherisi, men onu ofisde bir küncde oturub güle-güle danýþan gördüm. Aydýndý, biz ikimiz de eyni iþi görürdük. Hetta onun selahiyyetleri daha üstündü. O, ecnebilerle ingilisce danýþýrdý. Men bunu bilmirdim. Kontraktdan imtina etmekçün saðdaký otaða keçdim.

II. Sitrus

-...Sizin sifetiniz qafamý qabar eleyib. Vallah, yuxumda görürem gözlerinizi, qoyun iþimizde olaq...
- Noolar ki... menim gözlerimi bir vaxtlar görseydin... qarý neneni baðýþla... senden geden quruþ-muruþdu...
- Men o quruþ-muruþ dediyini axara getirenecen... Qarýnýn üzünde saysýz qýrýþlar vardýsa da gözlerinin iþýðýnda, bir yaxþý baxsan, yorðalýðýný tergitmekde olan qoca atýn parýltýsý vardý. Bele atlara hamýnýn yazýðý gelerdi... Qarý piþtaxtasýna göz qoyduðu qafqazlýnýn qýnaðýna geldi:
- Ýtil, Allah xetrine...
Ve sonra qafqazlý bu bazarda ve bundan qýraq dünyada neler olduðundan xeberli olduðunu göstermek, bu arada da Afrikadan, ya Amerikadan getirilmiþ etiketli ecnebi meyvelerini teriflemekle yanaþý, yarý rus, yarý öz dilimizde qarýdan da danýþdý: - Kosýginin meþuqesi olub, yaman arvaddý, dilenmeyine baxma. Kiþi ölürmüþ bununçun...
...O biri, qarabirçekli qarý bayaqdan bizi marýtlýyýrdý. Ve hardansa, müharibe qaçqýnlýðýndan iri þeherin bazarýna yaxýn illerde geldiyiydi. Yaxýnlaþýb, Qafqaz þivesiyle "bizim qarý"nýn elinden yandýðýný dedi; donquldandý, "qoca ifritenin baþýný ayaðýnýn altýna qoymaq" istediyini söyledi. "Bizim qarý" da yan almýþdý, amma hele ki susur ve yüngülce tebessümle özünü o yere qoymamaða çalýþýrdý. Biz kababçün donuz etlerini ellemeye baþladýq, yene qarýlar müxtelif semtlerden yan aldýlar. Eslinde, onlar geyim-kecime baxýb yaxýnlaþýrdýlar. Ve adamýn sifetinin en xýrda cizgisni de tuturdular: zeif bir nöqte axtarýr, mehz o nöqteye zerbe endirmekçün meqamý buraxmaqdan qorxur ve her zaman gözlerini adamýn sifetinde gezdirirdiler. Ve baþýný aþaðý sallasan da, bu qarýlar bazardan çýxanacan çenenin altýnda olacaqdýlar... Biz baþýmýzý aþaðý saldýq. Qarabirçek axýr dile geldi:
- Senin vaxtýn çoxdan çatýb... Kosýginden savay min kiþinin altýnda yatmýsan. Yaramaz qancýð, heç kesi iþlemeye qoymursan, yýðmýsan oðlanlarý boðaza...
"Bizim qarý"nýn gözleri doldu, üzünü qýraða tutub axýr dillendi:
- Siz adamlarý dinc buraxýn, Allah xetrine, niye siz mene nifret edirsiniz, niye?!
"Bizim qarý" aðladý ve dönüb getdi. Qýrýmýmýzdan söhbete ilgili adamlar olduðumuzu gözü yemiþdi. Bazardan çýxhaçýxda bizi yaxaladý. Kosýginin neter kiþi olduðundan danýþýrdý, deyirdi ki, siz bu ifriteye inanmayýn, men onun meþuqesi olmamýþam, ölürdü menimçün, ele men de... ayaqlarýmýn suyunu içmeye hazýrýydý, qýraða baxmýrdým, gözleyirdim, nese onunla qovuþmaðýma bir qapý açýlacaq, Kosýgin menim olacaq... neynesin, belede meþuqe saxlaya bilerdin, Kremlde hamý bu iþle meþðuluydu, amma ikinci arvadýn olmayaydý gerek. Men de arvad ola bilmedim, lenete gelsin, o quruluþu ki, meþuqeni arvad elemeye qoymur. Ýndi azadam, ondaký cavanlýðým indi olsaydý, arvad olmadýðýma yanmazdým, gezerdim özümçün... Ýndi bax üstünde nefsim qalýr, axý lap qýt vaxtý men bu meyvelerin içinde yaþamýþam...
* * *
Az sonra Yeni Arbat küçesiynen þütüyürdük, maþýnýmýzýn baqajý sitrus meyveleriyle dolu...

III. Kesik

Teatrýn bütün küt qapýlarý þimala baxsa da, dar ve hündür iþlek qapýsý üzü qerbeydi. Þer qarýþanda gelirdim. Menim vezifem axþam saat 6-dan sonra telefona cavab vermek ve aktyorlarýn paltarýný asýlqana götürmeyidi. Hele görmedim ki, bir aktyor birce eþyasýný asýlqana versin...
Qapýnýn üstündeki sema dikine, qýraqlarý iti bir kesik kimi görsenirdi. O kesikden þervaxtý qarmaqarýþýq, irili-xýrdalý ulduzlar doðurdu. Axþamçaðý aktyorlar içeri geldikce boyunlarýnýn ardýndaký ulduzlardan xebersiz kimi o qeder çerenliyirdiler ki, bezirdim; bir gözüm ulduzlarda olurdu. Bir defe hemen sema kesiyinden teyyarenin keçdiyini gördüm. Teyyare kesiye ulduz sepeleyib keçdi. Ulduzlar kesik boyunca tökülüb itdiler. Dondum: kimseye göstermeye macal tapmadým. Men teyyareni pambýq dermaný sepeleyen görmüþdüm, bu defe ulduzuydu!
Aktyorlar mene inanmadýlar. Paltarlarýný asýlqana vermekdense menim fantaziyalarýma gülürdüler. Teatrýn dramaturquna da demiþdiler, birce o menimle bu barede danýþdý...

IV. Bunker

Qýz lazer printerin üstünde oturub ayaqlarýný qucaðýndakýnýn qurþaðýna sarýmýþdý. Eyninde qara, qalýn kabluklu tuflisiydi. Herden elini qurþaqdan çekib kompütere sürtürdü. Oðlan kobud çerçiveli kompüter bunkerinin penceresinden küçeye ve binaya gelen yola baxýrdý: orda da eyni cür qalýn armaturdan, eyni naxýþlý hasar vardý. Gelenler o hasardan içeri keçir ve binanýn baþýna fýrlanýb arxa podyezden girirdiler. Bayaqdan bir cüt abýrlý niþanlýnýn geldiyini görürdü: onlarý tanýyýrdý, indi onlar herlenib gelecekdiler ve bunkerin demir qapýsýný döyüb bir xeyli dayanacaqdýlar, abýrlý-abýrlý baxýb gözleyecekdiler, qapýya, gözlüye bir xeyli þübheli-þübheli nezer salýb gedecekdiler. Nese duyacaqdýlar ve bu barede bir-birine heç ne demeyecekdiler. Oðlan elinin ucunu kompüterin mausuna uzatdý, lazer printer iþe düþdü, elebil teyyare qalxýrdý. Sonra tam sakitlik çökdü, prosessor bu sakitlikde astaca öz iþindeydi, oðlan arabir qýzýn ehtiraslarýndan ayrýlýb prosessorun üzücü sesine qulaq verirdi, elebil böyük bir avialaynerde, göyün neçencise qatýnda demir qefesin, bunkerin içinde gedirdiler...
Qýz elini pencereye uzatdý, kaktusu özüne teref dartýb tikanlarýndan yapýþdý, kaktusu bedenine sancdý, aðrýdan özü de inildedi, ayaqlarýný bir az da berk sýxdý ve bayýldý...

1996-1997