(Külekli þeherin sirlerinden)
K.M.-e ve K.M.-e

...Mene elçi gelibler; Erdebildeki qohumlardý, atam da kövrelib, nenem de: anamdan savayý hamý aðlaþýr, indiyecen mektublaþýrdýlar, indi de gelibler, üreyim atdanýr, aðladým, dedim elçileri yola salsýnlar, belke xeberden xeberleri yoxdu, geldikleri kimi de qayýdacaqlar...

* * *
...Yaðýþ yaðanda özümü hendeverdeki aðaclarýn, otlarýn, ne bilim sekilerin de doðmasý bilirem. Gülen olmasa, onlarýn yerine atýlýb-düþerem: toz-torpaqdan, demqazýnýn hisinden silkinib çýxmaq otlara, küçelere, yarpaqlara çox yaraþýr. Yaðýþ baþladýmý, bizim universitete geden yolda ayaqqabýlarýn sesi bir özge olur. O yola tezelikde qýrmýzý kerpic düzülüb; dükan sahibleri döþetdiribler. Söz gezir ki, kerpiclerin dözümü uzun çekmez, biþimi hemenki deyil. Amma bir terefden hamarlanýr, bir terefden de elesi var, qumu çýxýr. Dedem deyir, Parapetde de bele olub, yaðýþlar her þeyi yerine qoyacaq...
Yaðýþlý günlerde ayaq seslerinin taqqýltýsý çox yapýþýqlý olur. Ýndiki deb deyesen altmýþýncý illerden gelmedi: belesinden xoþum gelir. Her deb de sevgili yaðýþlarýma yaraþmýr!
Özüm de axýr vaxtlar çox qalýn kabloklu dikdabandayam, sinemi kefim gelen qeder açmýþam. Qara yubkam baldýrlarýma yaman yaraþýr. Anam tumanýmýn qýsalýðýna mor tutub; tuman meselesine göre elimnen yanðýsý var. Zornan sesini içine salýr, bir az dedemin qorxusudu, bir az da özü imana-dine gelib. Yoxsa etimi keser, uf demez. Saçýmý qýsa kesdirdim; uclarý dodaqlarýmýn arasýna girir, dar-daraðým da yerindedi. Bu debin gözelliyi ciddiliyindedi: reng yaddaþý amma, qaradý, bir de çehrayý. Aðý, qýrmýzýsý, yaþýlý azdý. En çoxu da bizim kiþilerin payýzý-yazý geydiyi deri gödekçelerin rengi yadýma gelende beynim qýcanýr. Deyirsen o bedniyabet rengden çýxa bilmirler; sir-sifetlerini de turþudub öz iþlerinin dalýncadýrlar.
Yazaðzý yaðýþ yaðanda evde qala bilmirem, ayaqlarýn sesine qulaq verirem: sese çox qulaq versen gülmeyin geler - ayaqlar baþlarý hara geldi götürüb-itir. Deyirsen baþlar ayaqlara yox, ayaqlar baþlara böyükcedi. Derse geden-gelen qýzlarýn endamýndaký eyer-eskik de üze çýxýr: gombul da, eyriayaq da yeriþini itirir: here özüne bir daldalýq axtarýr. Yaðmuru hamýdan tez duyan özümem: gelmeyini gözlemeden gezintiye toparlanýram. Evdekilerin mene acýðý tutur: övkeleri çatlasa dinmirler, guya men yaðýþ-zad getirenem...
Üreyaçan günler az olur: burda külek her þeye þerikdi, havaya, suya, yaðýþa-qara... eskik olmur qaragelmiþ! Havadan xoþlanan kimi bulvara teref diyirlenirem - dedemnen bir yerde. O menim sözümnen çýxmýr...
Denize çatanda ele bil balýq kürüsüne qatýlmýþ neft iyneyirsen. Özümü denizin içinde bilirem. Men görürem, Allahým haqqý görürem, bu yaðýþ denizi neter yumaðý bacarýr: hisli asfaltlarý ve otlarý çimdirdiyi kimi buxta balýqlarýný da istaða qoyur; narýn-narýn, telesmeden bu sel-su denizin canýna iþleyir. Ele bilirem, þeherin yaðýþlý günlerinde balýqlar canlarýna çekdiyi nöyüt qatýndan silkinib oynayýrlar, seviþirler. Belke bu andaca çaþýb buxtaya kürü tökürler: ora açýlan çirkli sular yaðýþ seline qatýlanda axar güclenir, zavallý balýqlar da axarýn bir küncüne sürülenib ya döl qoymaða, ya bir þey tapýb yemeye cumurlar. Lap uzaqlara üzüb göm-göy temiz sulara kürü töke bilmezlermi, neden bu çirkabda qalýrlar?! Dedem deyir yemeye, axara, bir de dincliye göre qalýrlar; hem de denizin qaydalarýna baxanda burdaký balýqlar çox xýrda ve gücsüzdüler, bura onlarçün bir küncüne sýðýndýqlarý iri dünyadý...
Herden aðlýmda balýqlarýn sesini ve gözlerinin þadyanalýðýný uydururam... Axýrda da gözümün qorasý gedir. Aðlayýram... Fürsetim olsa balýqlara qoþulub denizin dibinde yaþamaða qaçardým. Sonralar her gün dedem bu sahile geler, aðarmýþ saç-saqqalýnýn altýndan kimse bilmesin qeder qýmýþardý, bilerdi ki, men hardasa buralarda, onun ayaqlarýný yalayan sahillerde görüþüne gelmiþem. Bir defe men dedemin ayaðýný suya qoyanda, onun arýq, ezalý barmaqlarýnýn üstüne ellerimle su tökdükce bu duyðunu yaþadým... Amma dedemi özümnen götürmezdim, bu dünyada bir adamým qalmazdý ki... Bir yuxum var: balýqlarýn dölü barede. O yuxunu dedemnen savayý kimese danýþmaða ürek qýzdýrmazdým, o vaxt anama da danýþmadým... Neynirem.

* * *
...Ýki qýzýydýq. Ýkimiz de qýsatumanlý. Ýkimiz de bulvarýn uçub-sökülen bir taxta dayaðýnýn üstünde denizin sonsuzluðundan nese gözlediyimizi bilirdik, amma ne?! Her ikimiz eyni canýydýq; gözlerimizin de rengi, daraqlý saçlarýmýzýn da etri eyniydi, men bunu qanýrdým. Eynimizdeki qýp-qýsa tumaný hemiþe belençi geymek istemiþdim, indi her ikimiz anamýzýn bizi bu tumanda görüb saçlayacaðýndan ürpenirdik. Derd içinde uzaqlara baxýr, qýraqdan bir-birimizin tumanýný eyni vaxtda marýtlayýr ve baxýþlarýmýz toqquþmazdan önce içimiz paxýlca çýrpýnýr, tezeden "birleþib" yolumuzu gözleyirdik. Biz Kit gözleyirik, he, Kit... ya da iri bir delfinmi, balinamý, nemi... yadýmda qalan iri, qara, mülayim bir balýqkimini gözlemeyimdi, xoþmeramlý ve boynu-çenesi ala, üstü qap-qara, parýltýlý ner balýq. O, bir az uzaqda su üstüne çýxmalý, bizi görüb sahile üzmeliydi... Ele olmadý: neheng bir alapaça az qala ayaðýmýzýn altýndan pýrtlayýb-çýxdý. Onun etri hele de burnumdadý; ter qoxusuydu, nöyütlü balýq teri. Ayýlandan sonra bele bir qoxunu tapa bileceyimnen el götürdüm, amma o ter iyi yaddaþýmda çöze bilmediyim reng kimi iliþib qalmýþdý, rahatlýq vermirdi. Deyesen, qulaqlarýnýn dibinden su fýþqýrdýb düz qabaqda dayanan qýzýn (deyesen ele o da meniydim) ayaðýna, sonra da azca dikelib baldýrýna toxundu ve qýz bir feryadla dizlerini cýrmaqladý. Ovuclarýný sýxdý, balaca ellerini dizlerinden yuxarýya çekdi. Ovcunu açanda sað elinde bapbalaca bir Kit pýrtlayýrdý. Rengi de qým-qýrmýzý... Men duydum ki ovcumun içindeki körpe Kit oðlan uþaðýdý, el-elbet oðlandý! Xýsýnca: "- Oðlan kövrek olur" - deye körpeni baðrýma basýb denize baxdým (bu sözü günüzü emigelininden eþitmiþdim), hele özümü arvadlýða vurub Kite abýr-heya da tuturdum. O gülümsünürdü, xoþbextiydi. Balýqlarýn gülüþü bele olurmuþ, men onu heç bir insan tebessümüne oxþada bilmerem... Qýþqýrýða anam yetdi, geceyarý al-qan içindeydim, meni baðrýna basýb gülürdü. Gözleri yaþardý, dedim indi þaqqanaq çeker. Baþýmý qucaðýna sýxýb aðladý. Men de özümü tülkülüye vurmuþdum; ayaqlarým aðrýyýrdý, düzdü, amma emigelinim olacaðý demiþdi...

* * *
...Anam baþýküllü, ömrünü bize yedirtdi, bu da sonu. Kinsiz arvaddý, mene göre fikir çekir. Dedem de düþende onu budarlýyýr, üzüne baxmýr, anam evvel dinmezdi, indi arabir sözünü deyir, qarðýyýr da. Yalandý, belede ölür dedemçün, bütün Daðlý mehellesi danýþýr; o vaxtýn "Pobeda"sýnda hind kinosundan çýxanda basmarlýyýb qaçýrýbmýþ onu...
Dedem arabir öz nenesinin de acýðýný anamdan çýxýr, belede nenesini görende quzuya dönür, ellerini yanýna salýrdý. Axýrlarda menim xetrime deyse, nenesinin de qarasýna býðaltý nese donquldanýr, qapýný çýrpýb gedir. Men onu bele bilmezdim: amma qarýnýn da canýnda az yoxdu...
Ondan küskünem, indi de qaramca donquldanýr ki, men o yarpaqlarý qýzýldan qiymetli bilirem. Menim erlik söz-söhbetim ortaya çýxan günlerden nenem özüne heþir gelmiþdi, "aðez, deyirdi, bu baþýbatmýþ erinin qucaðýnda yatacaq, ya bu kifli yarpaqlarýn?" Payýzýn aylý gecelerinde çýxýb yarpaqlarnan oynayýr, zümzüme edirdim... Seherisi nenem qaraqýþqýrýq salýrdý ki, hemin anda meni dindirseler üreyim partlar. Dedem gelirdi, saçlarýmý tumarlayýr, ustufca elimi ovcunun içine alýr, meni qucaðýna basýb eve aparýrdý.

* * *
...Nenemin talvarýnýn altý menim hem anbarým, hem de yarpaqlarnan görüþ yerimiydi. Payýz gelende vaxtým daralýr, iþim çoxalýrdý; gelinler yarpaq süpürmekden canlarýný qurtardýðýma göremi, ya neyese göre, emeyimi bileniydiler: qeribeliyime göz yuma bilmeseler de, meni sevdiklerini bezen yalan-doðru gizletmirdiler. Böyük gelin bir gün hereketlerime baxýb, hamile vaxtýydý, aðlamýþdý da...
Ýllerce bu iþden el götürmedim: payýz yarpaqlarýný yýðdým, qurutdum, çürütdüm... Bir defe nenemin yun klyonkasýný oðurlayýb gizletmiþdim, onu üze çýxarmalý oldum; yarpaqlarý soyuqdan qorumaqçün eskilere, klyonkalara, balaca tumanýmýn eteyine yýðýb gücüm çatýnca qeder nenemin talvarýnýn altýna dürtür, üstlerini berk-berk baðlayýrdým. Her il heyetde bu emellerime göre qan qaralýr, saçyolmalar, davalar düþürdü. Yarpaqlar çürümeye baþlayanda qoxusu onsuz da rütubetde boðulan heyeti bürüyürdü: nenem anamý ve bütün gelinleri aðzýndan çýxan naqolay sözlerle söyürdü, en abýrlý sözü mene "qancýx" demeyiydi...
Anam neneme dil çýxarsa, nenem olurdu yalan, axýrda qarý özü araya dürtülür ve anamý dedemin elinden gücnen alýrdý...
...Öz iþimdeydim, payýz sovurmalarýndan, amansýz küleklerden yarpaqlarýmý qorumaqdaydým: onlar cansýz göründükleri qeder de canlýydýlar. Ruhlar barede bele düþünürdüm: yarpaqlar köhne ruhlardý, yazda yeniden doðulurlar. Ruhlara inanmaða baþlayýrdým: yarpaq yýðmaqdan el götürmeyi düþünürdüm, lap bu gün-sabah... qoy onlarý her yerde, her yerde gezen ruhlar evez elesin...
Sözümün yiyesi ola bilmedim: o biri payýz da donumun eteyini doldurub nenemin talvarýna qaçdým, hesabýma göre heç kim meni güdmemeliydi. Anam dizine baþýna döye-döye, heyete çýxdý, men donub durdum, tez geri döndü, içeri atlanýb qayýtdý, ellerini saçýma atýb qoluna doladý, meni eve - qaz peçinin yanýnacan sürütledi ve sað elimin üstünde cýzdaðým çýxdý...
Býçaðý elimin etli yerinden götürende dað yerini gördüm ve huþum getdi...

* * *
Külekleri sevmirem: amansýz ve aðýlsýzdýrlar! O külekler ki, bizim mehellenin yerlisidi, men onlara yel deyirem, qara yel...
Taxta heyet qapýsý Daðlý mehellesinin eyri-üyrü, yöndemsiz evleri kimi öz yerinde deyil. Hengemasýndan çýxýb, heyete girenler qapýný iteleyirdiler; adetiydi, heç kim qapýný dalýyca örtmürdü, aðýr, ceftesinden laxlayan nem çekmiþ lay qapý tarappýltýynan yerine otururdu ve bu sesden bütün heyetdekiler evlerinde otursalar bele kiminse geldiyini bilirdiler...
O taxta qapýdan içeri giren kimi saðda nenemin eviydi, sonra emimgil, sonra biz. Aðaclar nenemin penceresiynen bizim pencere arasýndaký tökmetorpaqlýqdaydý. Qapýnýn sesi cýrýltýynan tappýltýnýn sesbirliyi kimiydi; adam gelmeyende külek gelirdi, özü kimi yelbeyin qapýný yelledirdi, oynadýrdý... Aðaclar lütleþende külekler qalxýrdý, ara-sýra uzaqdan denizin külekden qalxan lepelerine baxmaqçün tut aðacýnýn budaðýna qalxýb otururdum. Çalýþýrdým, gören az olsun... Heyet qapýsý açýldý:
- Cýrrr, taarrappp!!!
Gözlerimi açanda zülmet gördüm, bu vaxt qaranlýq olmamalýydý, sesleri anýþdýrdým. Etrafdaký sesler gece sesi deyildi. Anam özünü döyür, nenem yene donquldanýrdý. Dedemin üzünü görmek istedim, qulaðýmda tütünlü nefesini duydum, kövrelib aðladým, hönkürdüm. Sonra birdefelik susdum: sevinirdim, indi mene deymeyecekler! Ýçimde rengler, yarpaqlar, deniz ve dedemin yazýq sifeti vardý...

* * *
Elimle çox þeyleri göre bilirem, burnum, qulaðým, indi çox dadýma çatýr. Anamýn qaradinmezliyini de görürem, özünü lenetleyir, qýrýmýndan nese bir xeta çýxaracaðýný da görürem. Denizin iyini duyur, balýqlarla yuxularýmda danýþýram... Yaðýþlarýn sesi var, ses verir, ses sesi getirir, bu musiqiden her þey canlanýr, silkinib çýxýr ve kirlenmiþ her þeyin qoxusu tezelenir, bax onda men yarpaqlarýn, aðaclarýn, budaqlarýn qoxusunu duyuram...

* * *
...Deyesen elçiler qýsa tumanýmý görüb fikirlerini deyiþibler; amma bacým deyir ki, Erdebilde bizden de yaxþý bezenirler, her þeyleri de var. Qoy bacým xoþbext olsun...
Yaðýþ olanda bacým arabamdan yapýþýb sahile aparmaq isteyir; dedem qoymur, keçen defe onu acýladý, hem de erdebilli qohumlara söz eþitdirdi. Onlarýn ne günahý, can dede...

19.04.1996