Hýristiyanlýk veya herhangi bir dini yüceltmediði gibi, Ýslam’a yönelik olumsuz bir bakýþý da yok; Batý bu defa kötü adam rolünde, Hýristiyanlar ve papa çok kýzacak, hatta tapýnak þövalyelerinin hiç hoþuna gitmeyecek. Tarafsýz bir film denildi; ama daha gösterime girmeden tartýþmalarýn odak noktasýna oturdu. Hatta ABD’de 12 Ýslam Birliði Kurtuluþu’nun gazetelere tam sayfa ilan vererek, film vizyona girmeden, kýnamasýna karþýn aslýnda filmin Müslümanlarý haklý göstererek, tarafsýz bir yaklaþým sergilendiði gibi, Müslümanlarýn öcü olarak gösterilmediði, Selahattin’in iyi bir lider, insancýl bir komutan, sözüne güvenilir bir asker nitelikleriyle görkemli bir kiþilik olarak anlatýldýðý bile söylendi.
Ne film vizyona girmeden önce ne de girdikten sonra bile Selahattin’in kim olduðu, ne yaptýðý, nerede yaþadýðý veya misyonun ne olduðuna dair bir iki satýrý geçmeyen cümlelerin dýþýnda bir deðini yapýlmadý. Hatta filmin ana kurgusunda yer alan Selahattin’i kimin oynadýðý afiþlere bile yansýmadý. Matrix, gösterime girdikten sonra piyasada (korsaný dahil) Matrix ve Felsefe kitaplarý art arda basýldý, bu kitaplar baský üzerine baský yaptý. Yine Yüzüklerin Efendisi, Harry Potur ve daha birçok filmin kitaplarý satýþ rekorlarý kýrdýðý gibi yenilerinin yazýlmasýna neden olurken, hiçbir rafta Selahattin Eyyübi’ye dair bir kitap görmediðimiz gibi, kimse kalkýp bunu gündem de yapmadý. Öyle ki arama motoru Google’de Selahattin Eyyübi diye arama yapýnca Kürt-sosyalist site dýþýnda Selahattin’e dair ne bir makale ne de bir yorum bulabildik. Birilerinin, özellikle, Selahattin’i gündem dýþýnda tutma gayretinde olduðu görülüyor.
Bunlardan neden mi bahsediyoruz? “Yaratýk,” “Býçak Sýrtý,” “Thelma ve Loise,” “Gladyatör” ve nihayet “Kara Þahin Düþtü” (Black Hawk Down) filmiyle bir zamanlar Afrika’nýn göbeðinde yaþanan trajedide mazlumlarý barbar, barbarlarý maðdur göstererek ödül alan, gerçek tarihleri istediði gibi þekillendirerek beyaz perdeye yansýtan, tarafsýzlýðýndan þüphe duyulan Ýngiliz kökenli yönetmen Ridley Scott’ýn son filmi “Cennetin Krallýðý”ndan bahsediyoruz.
Filmin analizine geçmeden önce, okuyucularýmýza filmi kýsaca özetlemeye çalýþalým:
Yýl 1180 (12. yy) Ortadoðu karýþýktýr. Kudüs haçlýlarýn elindedir ve burada Hýristiyan bir krallýk kurulmuþtur. Krallýðýn baþýnda ise, 13 yaþýnda tahta geçen, 25 yaþýnda ölen tarihe “Cüzamlý Kral” diye geçen IV. Baldwin bulunmaktadýr. IV. Baldwin yönetimindeki Kudüs’te Hýristiyanlarla Müslümanlarýn belli bir uyum ve barýþ içinde yaþadýðý kýsa bir dönem… Küçük bir kasabada yaþayan genç bir nalbant acýlar içindedir. Çocuklarýný kaybetmiþ, ardýndan da karýsý kederinden intihar ettiði için lanetlenmiþtir. Karýsý gömülmeden önce papaz, o intihar etti. Baþýný baltayla vurun. Sonra gömün. Baþýný atýn. Tanrý affedinceye kadar cehennemde yanacaktýr. Kasabanýn kesiþi nalbandýn lanetlendiðini ve kasabadan gitmesi gerektiðini söylemektedir. Yasta olan genç nalbant Balian, zamanýný kýzgýn demirleri döverek geçirirken Fransýz Þövalyesi Godfrey, yýllar sonra ilk kez karþýlaþtýðý genç Balian’a babasý olduðunu söyler. Genç nalbandý korumasý altýna alarak, kendisiyle Kudüs’e gelmesini ister. Karýsýnýn kolyesini alan keþiþi öldüren Balian, zorunlu da olsa Godfray gider. Þövalye olur. Babasýndan aldýðý dersleri uygulayarak, karmaþa içindeki topraklarda efsanevi kral Selahattin Eyyübi ile karþýlaþacak ve özellikle Kudüs’ü savunarak, Selahattin’i barýþa zorlayacaktýr…
Popüler kültür, tarihe dayanan filmlerle tarihi gerçeklere istediði yeni boyutlarý kazandýrma uðraþý içine girmektedir. Bunun içindir ki yakýn zamanda Cesur Yürek, Gladyatör, Truva, Kral Arthur, Hz. Ýsa’nýn Çilesi, Büyük Ýskender, Luther ve son olarak Cennetin Krallýðý tarihi filmlerinin içeriðini ve gerçekliðini sorgulayabilmek için bir tarihi birikime sahip olmanýn yanýn filmlerde gizlenen mesajlarý daha iyi görebilmek için günümüzdeki geliþmeleri de iyi bilmek gerekiyor. Aksi takdirde beyaz perdeye yansýyan tarih, tarihin kendisiymiþ gibi algýlanabilir. Çünkü kahramanlara yüklenen misyondan, karaktere kadar her þey filmdeki sahnelerle zihnimizde yer edecektir. Örneðin: Cennetin Krallýðý’nda Hýristiyan kahraman (gerçi dinini kaybetmiþ biri) yakýþýklý, karizmatik nerdeyse metro seksüel denilebilecek bir idol olmanýn yanýnda; mütevazi, kendine çok güvenen, iyilik sever, mazlumdan yana olan biriyken Selahattin Eyyübi yaþlý, bakýþlarý bulanýk, avurtlarý çökmüþ, cýlýz, karizmasý olmayan, acaba kazanabilir miyim endiþesinde olan biridir. (Selahattin rolünde, Hasan Mesut- Ghassan Massoud oynatýlmýþtýr.) Konuyla alakalýyken söyleyelim ki, tanýtým bültenlerinde filmin en önemli karakteri ve tarihsel olayýn baþkahramaný olan Selahattin’i kimin oynadýðý bile yazýlmamýþ. Yani önemsiz. Hâlbuki Selahattin’in tarihsel gerçekliði varken, Hýristiyan kahraman Balian hayalidir. Görüldüðü gibi tarihi beyazperdeye aktaranlar kahramanlar üzerinde istedikleri oynamalarý rahatlýkla yaparak seyirciyi yönlendirmek istemektedirler…
“Infidelleri (inançsýzlarý) öldürmek günah deðildir, size cennetin kapýlarýný açar.” diyerek 1097’de papaya baðlý Katolik Hýristiyanlar zenginlik, toprak, þan ve güç kazanma hýrsý ve din adamlarýnýn propagandalarý ile tahrik edilerek doðuya seferler baþlatmýþlardýr. Amaç ise Kudüs’ü ele geçirmektir. Ýþte filmin temel konusu 1180-86 arasýndaki haçlý savaþlarýdýr.
Filmin daha iyi anlaþýlmasý için IV. Baudouin ölümünden sonra barýþý bozup, savaþý baþlatan tapýnak þövalyelerini bilmekte yarar vardýr:
Tapýnak Þövalyelerinin, I. Haçlý seferinden sonra kurulduðu sanýlmaktadýr. Adýný merkezlerinin yer aldýðý Tapýnak daðýndan alan bu þövalyeler, o dönemde icat ettikleri bankacýlýk sistemi sayesinde kýsa sürede kilise içinde çok güçlü bir konuma yükselmiþlerdir. Yollarda para taþýmanýn tehlikeli olduðu o dönemde, mesela Fransa’daki bir hacý Kudüs’teki þövalyelerden parasýnýn belirli bir kýsmýný tekrar geri alabiliyordu… Ekonomik ve siyasi güçlerinden korkulduðu için her zaman papalýk tarafýndan yasaklanmýþtýr. 1307’de Fransa Kralý Philip bütün þövalyeleri tutuklamýþtýr. 1314’te Papa Clement tarikatý yasaklamýþ ve o dönemdeki tapýnak þövalyelerinin büyük üstadý Jacques de Molay’in yakýlmasýný emretmiþtir. Þövalyelerin, günümüzde de varlýklarýný sürdürdükleri bilinmektedir.
Ayrýca o dönemde Hýristiyan hacýlarý korumakla görevli baþka dini cemaatlerde bulunmaktadýr. Bunlarýn en önemlilerinden biri de Kudüslü Aziz Yuhanna Hastanesi Tarikatý, kýsaca Hastane þövalyelerdir. Bunlar kutsal mezar kilisesi yanýnda bir hastane ve pansiyon kurmuþlardýr. Elbiselerinin üzerinde beyaz bir haç taþýrlardý. Böylece kýrmýzý haçlý üniformalý Tapýnak Þövalyeleri’nden kolaylýlýkla ayýrt edilebilirlerdi. Kralýn ölümünden sonra tapýnak þövalyelerinin de desteðiyle kardeþi Guy De Lusignan baþa geçmesi Hastane þövalyelerinin hoþlarýna gitmemiþtir. Törende hiçbiri hazýr bulunmamýþtýr.
Filmin daha iyi anlaþýlmasý için yukarýda ki bilgilerden sonra, filmin analizine geçebiliriz.
Cennetin Krallýðý’nýn anlatým tarzý, atlarýn koþma sahneleri ve savaþ sahneleri, Gladyatör Filmine çok benzemektedir. Bazý sahnelerde Yüzüklerin Efendisi filmini hatýrlatmaktadýr.
Filmin tarihi gerçeklere dayandýðý söylense de filimde gerçek tarihle çeliþen birçok sahne vardýr. Örneðin: Cüzam hastalýðýna yakalanan Kral IV. Baldwin için Selahattin tarafýndan getirtilen karýn Reynauld Of Chatillon ve Kral Guy’a kâse içinde ikram edilmesinin yaný sýra her biri baþka yöne dönerek ibadet eden Müslümanlar, ezan okunurken yapýlan cemaat halindeki ibadetler, Selahattin ile Kralýn savaþ meydanýnda anlaþma yapmalarý ve son olarak, “bir süre Müslüman gibi görünelim ne olmuþ yani?” diyen baþrahip Herackius’un mýzmýzlanarak ödediði 10 dinarlýk fidye sonrasýnda hazinleri doldurduðu arabalarla Kudüs’ü terk ediþi gibi. Bir de Kudüs dendiðinde hemen akla gelen Yahudiler filmde neredeyse hiç yoklar.
Tarihi yapanlarla, tarihi beyaz perdeye aktaranlar farklý olunca tarafsýzlýktan söz etmek zor oluyor. Her ne kadar baþta belirttiðimiz gibi filmin Müslümanlara hakaret etmediði, papa’nýn filme vize vermeyeceði gibi ifadeler kullanýlsa da tam tersine film çok dolaylý, güzel ve ince ayrýntýlarla Müslümanlara hakaret etmektedir. Þu gerçeði kabullenmemiz gerekiyor: Hýristiyan dünyasý, haçlý seferlerinde ve ortaçaðda yaþanan gerçekleri kabul etmiþ ve eleþtiriye tabii tutmaktadýr. Geçmiþinin hatalarýndan kaçmayan Hýristiyan dünyasý, daha önce de yüzlerce filmde kendi dünyasýnýn çeliþkilerini, acý da olsa yaþanan gerçekleri beyaz perdeye yansýtmýþtýr. Dolaysýyla Cennetin Krallýðý’nda kullanýlan dil, Hýristiyanlarýn yabancý olduðu bir dil deðildir. Hýristiyanlarýn ne için Kudüs’e sefer düzenledikleri, Kudüs’te yaþananlar, rahiplerin din ve halk üzerindeki etkisi, sömürge anlayýþý Batý için þuan fazlasýyla bilinen þeylerdir. Onun içindir ki, Cennetin Krallýðý’nda, Hýristiyanlarýn tutumu garipsenip de, Müslümanlara kýyak geçmiþler demek, biraz da yýllardýr beyaz perdede Müslümanlarý kötüleyen, alay eden, terörist ilan eden filmlerin etkisiyle olsa gerek, bu filmde doðrudan ifadelerin kullanýlmamasý Müslüman çevreleri yanýltý. Çünkü filmde adalet timsali, barýþ yanlýsý, halkýn kalkýnmasýný isteyen, Hýristiyan Kudüs Kralý’dýr. Sanki barýþýn bozulmasý için fýrsat kollayan bir Selahattin vardýr. (Ki daha önce Selahattin ve Balian’in Karizmatik özelliklerine deðinmiþtik.) Filmin son sahnesin de kýlýç kullanmasýný bile bilmeyen köylülerin þövalye ilan edilmeleriyle aslan kesilip, savaþ tecrübesi olmayan bu köylülerin karþýsýnda, savaþçý ve kurnaz, tabir edilen bir komutanýn iki yüz bin askerini dize getirmeleri Selahattin’in baþarýsýyla alay etmek demek deðildir de nedir? Evet, Selahattin köylüleri yenemeyince yani Kudüs’ü alamayacaðýný anlayýnca barýþa zorlanmýþ gibi gösterilmektedir. Buna benzer bir handikapta, Nalbant’ýn þövalyelikten sonra kusursuz bir kýlýç ustasý, korkusuz ve iyi niyetli bir komutan oluþu da filmin kurgusundaki boþluklardan birini oluþturmaktadýr. Bir nalbant’ýn iyi kýlýç kullanmasý bir yana, tam anlamýyla bir savaþ strateji uzmaný olarak karýþýmýza çýkýyor. Ayrýca þövalyelik ruhuna yakýþýr þekilde, halkla içice, hayatý pahasýna halký korumak ve ölmelerini önlemek için az adamýyla Selahattin’in ordusuyla savaþacak kadar gözü pek bir anlayýþla bize bir þövalyenin ne demek olduðu öðretilmeye çalýþýlmaktadýr…
Bütün bunlarýn ötesinde “dinimi yitirdim, Kudüs’ü yakarým. Kudüs’ün deðeri nedir? Hiç!” gibi filme hâkim olan din içerikli temalarý aslýnda filmin dinin deðerlerini alt üst etmesi de, dinin yerine hümanizm anlayýþýný benimsetmekten baþka bir þey deðildir.
Cennetin Krallýðý ve Hümanizm Baðlantýsý, filmin birçok karesinde bulmak mümkündür. En belirgin olarak, Kudüs’ün kuþatmasý esnasýnda yaþanan diyaloglarda mevcuttur. Hümanizm, konumuz dýþýnda yer aldýðýndan konuyu sadece hatýrlatma yetinip geçeceðiz.
Görselliði ve içeriðinde takýlan üslup ne olursa olsun Cennetin Krallýðý hala Doðuya ve Müslümanlar olan bakýþ açýsýnýn deðiþmediðinin somut örneðidir. Bunlarý görmenin en iyi yolunda ezilmiþlik psikolojisinin üzerimizden atýlmasýyla olacaktýr. Hümanist söylemlerin ve görsel efektlerin arasýnda kaybolmadan tabii.

Osman tatlý
osmantatli@gmail.com