Ýçeriðinde yazý kavramý da bulunan edebiyatýn ilk bakýþta yazýlý metinleri çaðrýþtýrdýðý herkesin bildiði bir gerçektir.


Sözün en görünür hali olan edebiyat, güzel sanatlarýn teorik içerikli konularýyla geliþtikçe bu sanat dalýndan biri olur ve diðer güzel sanat dallarýnýn ortak estetik prensiplerini dile getirmeye baþlar. Böylece edebi bir eser ayný zamanda bir sanat eseri olup ortaya çýkar. Sanatýn ortaçað boyunca rahmani ve içsel gayeleri önemsemiþ olmasý bizi, bugünkü edebiyatýn bir eksen kaymasý yaþayýp yaþamadýðý sorusuyla karþý karþýya getirir. Ýþte o soru da þöyledir;

“-Gerçekten edebiyatýn içeriði deðiþiyor mu? Edebiyat, kendisinden beklenen edep misyonunu yitiriyor mu?”

Daha sanatýn tarif ve etki alanýndan baþlayarak kaynaðý, gayesi, din, ahlâk, felsefe, toplum vb. alanlarla ilgili problemler edebiyatýn da problemleri arasýndadýr. Hegel’in disiplinli bir program haline getirdiði güzel sanatlar, plastik, fonetik ve söz sanatý olmak üzere üç grupta toplanýr. Bu üç grubun altýnda beþ sanat dalý (plastik = mimari, heykel ve resim; fonetik = musiki ve söz = edebiyat sanatý) yer alýr. Buna göre edebiyat hiçbir maddi malzemeye, alete, mekâna baðlý olmayan, tamamýyla zihnî bir sanat olarak karþýmýza çýkar. Yani malzemesi de göstergesi de soyuttur; soyut alanlarda (zihin, ruh, gönül vb.) karþýlýk bulur. Duygu, düþünce ve hayalleri diðer sanatlarýn ancak yoruma baðlý sembollerle ifade etmesine karþýlýk edebiyat, maddî dünya intibalarýndan þuur, þuur altý, mistik ve metafizik boyutlara kadar insanî olan her þeyi apaçýk veya alegorik-sembolik þekilde ifadeye muktedirdir. Bunu da “söz” denilen malzeme ile yapar. Bugünden farklý olarak klasik edebiyatlar ve ortaçað edebiyatlarýnýn çoðu söz malzemesiyle duygu ve fikir dünyamýzý anlatýrdý. Daha açýk bir ifadeyle edebiyat soyut olanla ilgilenir, insanýn maddesinden ziyade manasýný konu alýr, somut yanýndan ziyade soyut yanýna hitap ederdi. Bu tavýr, yüzyýllar içerisinde edebiyata, hayatý güzelleþtiren, form veren, insan iliþkilerini düzenlemekte etkin bir sanat olma özelliðini kazandýrdý. Ýnsanlar uzun yüzyýllar boyunca edebiyat ürünlerinden nezaket, zarafet ve incelik öðrendiler, hayatlarýný düzenlediler, edebin sýnýrlarýný belirlediler. Geçtiðimiz yüzyýlýn eserlerine baktýðýmýzda edebiyatýn toplumu iyiye, güzele ve faydalýya yönlendiren bir misyonla hareket ettiðini görebiliriz. O halde ikinci soru þudur:

“-Edebiyat bugün üzerine düþen o görevi hâlâ yapmakta mýdýr; yapmalý mýdýr?”

Bunun cevabýný vermeden evvel sanýrým genç kuþaklarýn edebiyattan ne anladýðýna da bakmamýz gerekir. Harry Potter okuyan, Yüzüklerin Efendisi’ni seyreden, vampir hikâyelerinden hoþlanan, klasik bir eseri okumak yerine onun televizyon veya sinemaya aktarýlmýþ þeklini seyretmeyi tercih eden genç kuþaklarýn edebiyattan beklentisi nedir?

Veya biz onlara edebiyat adýna neleri sunmalýyýz?

Materyalizmin insan ruhunu ezdiði, eðlenme fikrinin öðrenme çabasýna galip geldiði, insanlarýn somut olaný soyut olana tercih ettiði bu çaðda, eðer istersek edebiyat insanlara bir tarz-ý hayat, bir yaþam biçimi de sunabilir. Ayrýca edebiyat eðlendirirken öðretebilir de. Somut-soyut iliþkisini irdelemeye baþladýðýmýzda edebiyatýn soyuttan yana bir görevi olduðunu fark ederiz. Bugün bir edebiyat eseri, medeniyetler çatýþmasý gibi gösterilen farklý kimliklerin bir zenginlik sayýlmasý halinde bir tarafýyla onu meydana getiren sanatkârýn kimliðini ve dilini korurken diðer tarafýyla insanlýðýn ortak duygu ve düþüncelerini yansýtarak beþerî bir misyon yüklenebilir. Üstelik hangi millet veya dile ait olursa olsun edebiyat eseri, herhangi bir aracýya gerek olmaksýzýn orijinal yapýsýyla her seviyeden okuyucusuna doðrudan doðruya ulaþabiliyor?

Ýnsanlýðýn biraz daha duygu, biraz daha sevgi, biraz daha gülümseme, biraz daha olumlu düþünce ve biraz daha soyut kimliðe ihtiyacý olduðu þu çaðda -çünkü bunlarý bir yerlerde unutup býraktýk- belki de üzerinde durulmasý gereken bir edebiyat problemimizin var olduðunu hatýrlamalýyýz.

Þiddetin gölgesinde yaþayan ve mekanik iliþkilerin kýskacýnda kývranan insanlýðýn sancýlarýndan kurtuluþ reçeteleri arasýna birkaç draje eser katmayý ve edebiyatýn çýlgýnlýk boyutuna varan þiddet ve fantezi tutkusunu normale indirmeyi yeniden düþünmeliyiz belki de.

Ben kendi adýma, vampir hikâyeleriyle büyüyen genç kuþaðýn sancýlý bir geleceðe doðru koþtuðundan endiþe duymuyor deðilim…

Elbette siz böyle düþünmeye bilirsiniz…

Kalýn saðlýcakla…