Robotlarla ilgili fantastik hayaller hiç bitmedi. Ama bu alanda onlarca yýldýr birikmiþ deneyim, robotlarla ilgili geliþmelerin giderek daha mekanik ve güç avantajýný kullanmaya yönelmesini saðladý.

Artýk biliniyor ki, robotlar robot kelimesinin ilk kullanýmýndan çok daha önce insan hayatýna girmiþti. Otomobil ilk yaygýn ve karmaþýk robotlardan biriydi. Ama onun çok öncesinde su vidasý gibi binlerce yýl eskiye kadar giden pek çok þey yapýlmýþtý.

Benim çaðýmda, robotun yaygýn kabul gören tanýmlarýndan biri þu: “Uygulanacak güç, saðlanacak mekanik etki, ya da katlanýlmasý gereken ortam þartlarý bakýmýndan insan sýnýrlarýnýn yeterli gelmediði alanlarda, insan zekasýna sürekli ya da süreksiz baðlý olarak kullanýlan ve nanodan galaktik boyutlara kadar ulaþabilen araçlar.”

Gündelik kullanýma geçmiþ bazý örnekler vermek sanýrým konunun daha iyi anlaþýlmasýný saðlar.

En yaygýn kullanýmlardan biri, otobotlar. Tahmin ettiniz sanýrým, otobotlar ulaþým için kullanýlýyorlar. Ama kullanýcý ihtiyaçlarý ve ortam þartlarýna çok daha duyarlýlar. Direksiyon, pedaller, aynalar gibi arayüzlere sahip deðiller. Bunlar yerine kullanýcýsý ile global kablosuz að üzerinden bir sanal güvenlik koridoru ile sürekli baðlantý içindeler. Kullanýcý aracýn içindeyken ya da dýþýndayken, hatta yarým dünya uzaðýndayken bile bu baðlantý aktif hale getirilip kullanýlabiliyor.

Otobotlarýn en önemli özelliklerinden birisi, kullanýcýlarýn sadece gitmek istedikleri noktayý belirtmelerinin yetmesi. Baþka bazý parametreler de isteðe baðlý olarak belirtilebiliyor: Ortalama hýz, geçilecek yollarýn manzara durumu, tercih edilen enerji kaynaðý gibi… Eðer sadece gitmek istenen yer belirtilmiþse diðer tüm tercihleri, otobot –daha önce kullanýcýsýnýn yapmýþ olduðu tüm tercihlerden analiz yaparak- kendisi kullanýyor ve sizi yerinize ulaþtýrýyor. Eðer çeþitli parametreler belirtilmiþse, otobot en iyi beþ olasýlýðý hesaplayýp olasý rotalarý kullanýcýsýna sunuyor ve yapýlan tercihi daha sonraki otomatik tercihlerde kullanýlacak veri bankasýna ekliyor.

Otobotun en önemli özelliklerinden birisi, trafik kurallarýný ihlal edememesi. Bir baþka önemli özelliði ise, olasý enerji kaynaklarý içinde en uygununu seçip kullanabilmesi. Tipik bir otobot, güneþ enerjisi, hidrojen pili, benzin ve diðer enerjilerin artýklarýnýn dönüþtürüldüðü elektrik enerjisi kaynaklarýndan herhangi birini kullanabiliyor ve hareket halindeyken bile bu enerji kaynaklarý arasýnda kesintisiz geçiþ yapabiliyor.

Otobotun size ilk baþta garip gelebilecek önemli bir kýsýtý ise, önceden tanýmlanmýþ kurallar dýþý durumlarda inisiyatif kullanamamasý. Geçmiþ onyýllardaki programlama deneyimleri, bu tür durumlar için yapay zeka geliþtirme çalýþmalarýnýn çok dramatik kazalara sebep olabildiðini gösterdi. Kural dýþý ve hasar potansiyeli olan bir durum oluþacaðý anlaþýldýðý anda, otobot en hýzlý ve güvenli bir þekilde kontrolü tamamen kullanýcýsýna aktarmaya çalýþýr. Direksiyon ve vites kolu bile olmayan bir ortamda bu nasýl yapýlabilir diye düþünebilirsiniz. Ama unutmayýn ki, bahsettiðim kontrol mekanik bir kontrol deðil. Böyle bir durumda insan kullanýcý otobotun içinden ya da bulunduðu dýþ mekandan kontrolü kendisi alýr ve tüm kararlar bu insan tarafýndan alýnýr. Otobot risk seviyesi normale indiðinde kullanýcýya durumu bildirir ve tekrar minimal insan kontrolü içeren normal kullanýma geçilebilir.

Otobot risk durumu oluþtuðu anda kontrolü insan kullanýcýsýna devredemezse, en çabuk ve güvenli yoldan trafik dýþý kalýr. Ýçinde tehlikede olabilecek canlýlar varsa, onlarý olabilecek en güvenli þekilde tahliye eder. Ýçindeki canlýlar bir dýþ tehditle karþý karþýya ise, onlarýn içeride ve ulaþýlamaz durumda olmasýný saðlar. Ýçerideki risk dýþarýdaki riski aþarsa, bu durumdan tahliyeden baþka þansý kalmaz.

Otobotlar kiþisel kullaným için insanýn minimal kontrolüne göre tasarlanmýþlardýr. Toplu taþýma gibi alanlarda ise, otobotlarýn hangi þartlarda neler yapabilecekleri çok daha belirgin olduðu için insan kontrolü hemen hemen yoktur. Sadece insan denetimi uygulanýr. Kriz durumlarýnda toplu taþýma otobotlarý da yine diðer otobotlar için tarif edilen þekilde davranýrlar.

Otobotlarýn dünya ekonomisine en önemli katkýlarýndan birisi, maliyeti en düþük yakýt seçimini sürekli olarak yapabilmesidir. Mesela biraz uzakça bir mesafeye gideceðinizde otobot eðer yer üzerinde güneþ enerjisinden yararlanamýyorsa ve bunu engelleyen bulutlarýn üzerine çýkýp havadan güneþ enerjisini kullanarak gitmesi toplam enerji maliyetini azaltacaksa, bulutlarýn üzerine çýkarak hedefine doðru yol alýr.

Zenginleþtirilmiþ doðal zekadan henüz bahsetmediðimin farkýndayým. Üstelik robot tanýmý da ilginizi çekmiþ olabilir ve baþka örnekler duymak için meraklanmýþsýnýzdýr. Sonraki yazýlarýmda bu konulara tekrar deðinmeye çalýþacaðým.

(2054'te yaþayan Kamil Asma'nýn dilinden, Yazar: Mustafa Acungil)