Fontenelle, yýldýzlar üzerine anlattýðý öðretilerin markiz tarafýndan ilgi ile karþýlanmasýndan son derece hoþnuttu. Ona gözün görebildiði kadarýyla, insanda bir sonsuzluk hissi uyandýran bu yýldýzlarýn hareketlerini hiç üþenmeden tek, tek anlatýyor ve bunlarýn anlaþýldýðýný gördükçe heyecaný katlanarak daha da artýyordu. Ýþte, astronomi biliminin temelleri böylesi sýradan insani duygularýn etkisi ile atýlmýþtý. Fontenellinin biyografisini henüz,yeterince araþtýrmýþ deðilim ama okuduðum kitaplarda adý oldukça sýk çýkar karþýma. O’nun markizle duygusal bir etkileþim içine girip girmediði deðil konumuz fakat öte yandan ben, mizaç olarak iþin bu yönüyle de ilgilenmekten alamam kendimi. Çünkü kanaatime göre düþünürleri, yoðunlaþtýklarý konuya iten bazý sebepler olmalý. Bu, yeri geldiðinde, rekabete baðlý kýskançlýk, bazen þöhret tutkusu, bazen para kazanma hýrsý ve bazen de yukarýdaki örnekte olduðu gibi duygusal beklentiler sonucu olabilir. Bilimsel düþüncenin geliþmesinde acaba bireysel etkenler, toplumsal ihtiyaçlara baðlý her tür baský ve yönlendirmeden daha mý aktif rol oynamaktadýr?. Sanýrým buna evet demeliyiz çünkü eðer tabiatýnýzda sizi diðer insanlardan farklý kýlan yetenek ve dürtüler varsa, o zaman topluma verilebilecek hazýr cevaplarýnýz daima bulunacaktýr. Ve doðal olarak bunlar elbette yaratýcý olmaktan uzak, sýradan cevaplar olacaktýr. O halde genel kanaatlerin dýþýna taþarak geliþimi ortaya koyacak esaslar için bireysel tercih ve niteliklere fazlasýyla ihtiyaç duyulmaktadýr.
Fontenelle, astronomiye dair görüþ öne süren ilk insan deðildi? Ama yaþadýðý dönem Avrupa’sýnda üst tabakadan güçlü bir hanýmýn kiþisel ilgisi, eski öðretilerden bunalýp yeni arayýþlara yönelen o toplumun bu konudan haberdar olmasýný saðladý. Ortaya çýkan ilgi, kopernik ile zirveye taþýndý. Bu arada geometri bilimi geliþti. Asilzade kadýnlar, sorduklarý geometri sorularýna cevap veremeyen adaylarý geri çevirdiler. Derinlemesine etüt edilip artýk zihinsel tatmine karþýlýk veremeyen düþünce akýmlarý demode oldu. Ekonomik olarak diðer zümrelerden sýyrýlan kesim, nüfuzunu arttýracak entelektüel kimlik arayýþlarýna yöneldiler. Bir çeþit tatmin yolu oldu bu arayýþlar… Doðrusunu isterseniz antik dönem filozoflarý geometriye dair çok þey söylemiþlerdi zamanýnda, üstelik benzer kaygýlarla yapmýþlardý bunu. Fenikeli gemicilere çok þey borçlu idiler bu konuda, çünkü Asya’dan gelen ve bu coðrafyalarda henüz bilinmeyen bu tarz düþüncelerle tanýþmalarý iþte bu Fenikeli gemiciler sayesinde mümkün olmaktaydý. Açýklanabilir basit beklentiler, geniþ hayal gücü ile birleþtiðinde ve bunu kabule hazýr etkili çevrelerin beklentileri yeni bir ekolün ortaya çýkýþýna uygun olan zemini hazýrladýðýnda, bir problem kalmýyordu. Bu etki ile siyasi manipülasyonlar yapýlabilirdi. Ve hep yapýldý da. Düþünce sistematiðinin kendi bütünlüðü içinde ortaya koyduðu deðer belki bu deðerlerin topluma sunulmasýnýn saðlayacaðý sonuçlar yanýnda önemsiz kalabilmekteydi. Daha da önemlisi iþin seyrini anlayacak çapta bir entelektüel derinliðe sahip bu kiþilerin kendi vicdanlarýnda esecek duygusal fýrtýnayý nasýl tatmin edebilecekleri konusu. Allah vergisi bu yetenek ve birikimler ile kendi vicdani kanaatlerini sorgulamaya kalksalar acaba ne ile karþýlaþýrlar? Þu yaptýðý iþin ne olduðunu soran kiþiye suçüstü yapýlan filozofun verdiði cevapta olduðu gibi mekanik, duygusallýk ve adaletten mahrum ahlak öðretileri mi? icat edilecek…“ insan tohumu ekiyorum! ”

Aydýn AKDENÝZ