Köylerin eski adlarý geri verilsin tartýþmasý var bugünlerde…

Ulusalcýlar epey bir bozuldular bu iþe…
Önce devrimci, yenilikçi, eþitlikçi, uygar, demokrat olacaksýn sonra da dönüp ulusalcý adý altýnda faþizme yazýlacaksýn. E onlar bozulmayacaklar da ben mi bozulacaðým!

Derdim onlarýn bozulmasý deðil. Eskiden ülkenin uzak köþelerinde bulunan devlet görevlilerinin çoðu az eðitim görmüþ, okuma yazmasý zayýf hatta cahil denebilecek kimselerden oluþuyordu.
Özellikle nüfus memurlarýnýn hatalý isim yazmalarýndan binlerce insan muzdarip oldular. Çoðu mahkemelere baþvurarak “isim tahsisi” yaptýrdýlar. Bir kýsým insan da o yanlýþýn verdiði sýkýntýlarla yaþadý ömrünün sonuna kadar.
Bunlardan en çarpýcý örneði kendi gözümle gördüm. Sýddýk olmasý gereken isim Sidik diye yazýlmýþtý. (Niye güldünüz? )

Gerçi bu hal günümüzde de devam etmektedir. Buyurun kendi gözümle gördüðüm iki örnek:

Vatandaþýn pasaportunun meslek hanesine yazýlmýþ. Türkçe:Yaðlý boyacý. Ýngilizce: Oil dyer. Sözlükten tercüme olunca böyle saçma oluyor iþte. Tavuk dönercinin Chicken translate yazdýðý gibi.

Bu da çok okumuþ cahil safsatasý. Özel ve çok modern bir hastanenin koridora açýlan bir odasýnýn kapýsýnda: Hamilelik koçu. Ýngilizceden coach. Hamilelik eðitmeni yazsa apoletini sökerler sanki. Zibidi!…

Hah iþte, ben de tam da bunu anlatmak istiyorum. Bizim yöremizde köy isimlerini deðiþtiren kiþi, tam sidik yazan amcam olmasa da onun biraz daha okumuþu bir zat-ý muhterem olsa gerek. O günlerde koç yazma modasý daha baþlamamýþ.
Baþka yörelerde eskisi neydi, yenisi ne oldu bilemem. Ama kendi doðup büyüdüðüm yörenin bir kýsmýný (aklýmda kaldýðý kadarýyla) gözden geçirmek istedim. Hem geçmiþi yâd eyleriz hem de ne imiþ ne olmuþ bir bakarýz dedim.

Buyurun açýklamalý örneklere:

Doðduðum köy Bacýoðlu. Asýl Bacýoðlu bugünkü Ermenistan sýnýrlarý içinde. Sýnýra bir-iki kilometre yakýn bir yerde. Dedelerim, Ermeni saldýrýsýnda evlerini, mallarýný, mülklerini býrakýp kaçmak zorunda kaldýklarýnda, gelip kendi yaylalarýna sýðýnmýþlar. Rahmetli babam, rahmetli ninemin kucaðýnda, yani kundaktaymýþ. Sonra hudut kapanýnca yeniden çalýþýp, didinip yaylayý köy haline dönüþtürmüþler. Adýný da Bacýoðlu diye devam ettirmiþler. Bu ada dokunulmamýþ, olduðu gibi kalmýþ.(Bir de deðiþtirseymiþ amcam, mesela “ bacý” da ne demek, eski kafalý cahiller sizi. Deðiþtirdim: Kýzkardeþoðlu!  )

Dilan. Anacýðýmýn doðduðu köy. TDK güncel sözlükte bu sözcük yok. Fars dilinden. Gönüller demek. Kürtler de kýzlarýnýn adýný Dilan koymaya baþladýlar son zamanlarda. Yeni adý: Sulakbaçe. Suyu bol da bahçesi yok.

Seydi. Gramer olarak Seyyidi olmalý herhalde. Bilindiði üzere; Seyyid, Hz. Peygamberin soyundan olanlara verilen bir unvandýr. (TDK’da “seyit” olarak konulmuþ) Ayný zamanda Araplar, bizdeki sayýn, muhterem, deðerli gibi hitaplar anlamýnda da kullanýyorlar. Seydi ya da Seyyidi, irticai bir çaðrýþým. Deðiþtiridim: Yerlikavak. Kavaðý da söðüdü de bol ama yerli mi yabancý mý bilemem.

Soskert. Ermenice. Belki de tek isabetli deðiþim. Taþdere. Taþý da deresi de gani…

Bezirgân. Farsça. Tacir, açgözlü tüccar. Kayadöðen. Kayasý çok, döðeni yok.

Möküz. Hangi dilden bilmiyorum. Ermenice olmalý. Üçpýnar. Sonradan taþýma yoluyla yapýlan üç çeþme vardý. Pýnar ise o gün de yoktu bugün de yok.

Uzunkilise. Zamanla yýkýma uðramýþ görkemli bir kilise vardý köyün tam orta yerinde. Esenyayla. Gerçek anlamda yaylayla bir ilgisi olmadýðý gibi sýcak yaz günlerinde ne bir esinti ne de bir yaprak kýpýrtýsý olur. Ben salladým oldu zihniyeti.

Büyük ve Küçükkýmýlý. Kýmý, yöresel bir bitki. Madýmak ya da yemlik gibi yeþil yapraklý. Baharda kadýnlar tarafýndan toplanýr, yöresel yemeklere konulur. Sorarak anlama zahmetine girilmemiþ. Ben yapýþtýrdým : Büyük ve Küçükdurduran.

Kýzýlçakçak. Eski nahiye (bucak) sonradan ilçe oldu. Kýzýl, malumlarý üzere kýrmýzý. Orta Asya Türk yurtlarýnda birçok yerleþim biriminin adý Kýzýl ile baþlar. Kýzýlyurt, Kýzýlsu, Kýzýlbað, Kýzýlavrat gibi. Ýstanbul’da da Kýzýltoprak semti var. Çak ise Farsça. Yarýk, yýrtýk. “ Sinem çak çak oldu”… Gerçekten de yerleþim biriminin hem kuzeyinde hem de güneybatýsýnda kýzýla çalan toprak tonundan büyükçe tepelerin birçok yerinde sel sularýnýn oluþturduðu yarýklar vardý. Kýzýl sözcüðü amcamýn hoþuna gitmemiþ olmalý ki Akyaka koymuþ adýný. Bir baþka cahil de, tren istasyonun binasýna Akkaya diye yazmýþtý. Yýllarca kaldý o yazý olduðu gibi. Halk, ya eskiden olduðu gibi Kýzýlçakçak dedi ya da nahiye… Ben oralardayken Akyaka diyeni görmedim.

Þöregel. Yukarýda zikredilen köylerin ve daha nice yerleþim birimlerinin de içinde bulunduðu bir bölgenin adý. Türkçeden “ þuraya gel” in zamanla þura gel ve þöregele dönüþmüþ hali. Coðrafi özellikleri, tarýmý ve töresiyle, halk oyunlarý ve de halk müziðiyle ünlü bir bölge. Bölgede, Sovyetler Birliði zamanýnda ortak yapým olarak Arpaçay Barajý inþa edildi. Ýlginç olaný ise bu adýn devletin hiçbir evrak-ý metrukesinde geçmediðidir.

Ýbiþ, Kýraç, Cebeci, Meydancýk gibi deðiþtirilmeyen Türkçe isimler olduðu gibi aslýnda çok anlamlý olup da deðiþtirilen birçok isim üzerinde durularak örnekler çoðaltýlabilir. Ama biz; yukarýda verdiðimiz örneklerle, deðiþtirilen isimlerin halk tarafýndan benimsenmediðini anlatmayý amaçlýyorsak ki öyledir, verilen örnekler yeter diye düþünüyoruz. Yoksa biz, biraz da doðup büyüdüðümüz topraklarýn hasretiyle oralarý anlatmaya kalkarsak; ne saatler yeter buna ne de sayfalar…

Sürçülisan ettiysek af ola…



Cahit KILIÇ
15 Mayýs 2009 / Ýstanbul