Temaþa sanatý…

Gölge oyunu; geleneksel seyirlik sanatýmýz… Perde ve meydan adabý.

Hayali Küçük Ali’den Torun Çelebiye…


‘Hayali Küçük Ali: Geleneksel temaþa sanatýnýn önde gelen ilk isimlerinden, Türkiye'de Cumhuriyet öncesi Karagöz ve Hacivat sanatýnýn en bilindik temsilcisi, cumhuriyet sonrasýnda Atatürk'ün huzurunda gösteri yapmýþ ve O'nun tarafýndan desteklenmiþ bir sanatçýdýr.1886 yýlýnda Ýstanbul’da doðdu. Asýl adý Mehmet Muhittin Sevilen’dir.
70 yýl süren sanat hayatýnda yalnýz Karagöz oynatmakla kalmaz, tasvirlerini de kendi keser. Oyunlar, kitaplar yazar, radyo programlarý ile tüm yurtta tanýnýr. Bugün Milli Kütüphane, Ankara Üniversitesi DTCF Tiyatro Bölümü ve TRT arþivlerinde yer alan oyunlarýnýn kayýtlarý yapýlýr. Meddahlýk yapar, Ortaoyununda taklitlere çýkar. Öðrenci yetiþtirmeye önem veren Hayâlî Küçük Ali, Halkevlerinde Karagöz öðretmeliði de yapmýþtýr. Oðlu Kemal Sevilen’i tasvir yapýmýnda yetiþtirmiþ, torunu Tuncay Tanboða’ya el vermiþtir…’

‘Torun Çelebi: 1937’de Ýstanbul’da doðan Tuncay Tanboða, Hayalî Küçük Ali’nin torunudur. 8 yaþýnda dedesinin oyunlarýnda yardým ederek Karagöz’le tanýþan Tanboða, 14 yaþýnda dedesinden Hayalî Torun Çelebi adýný alarak Karagöz oynatmaya baþlamýþtýr. Daha sonra ailesinin Ankara’ya taþýnmasý ile buraya yerleþen sanatçýnýn repertuarýnda ustasýnýn tüm oyunlarý bulunmaktaydý. Deðiþik zamanlarda Kuzey Kýbrýs Türk Cumhuriyeti, Fransa, Almanya, Ýtalya, Ýspanya, Belçika, Yunanistan, Japonya, Hindistan, Finlandiya, Hollanda ve Özbekistan’da uluslararasý kukla ve gölge oyunu festivallerine katýlýp, ülkemizi baþarý ile temsil etti. Bu gösterilerde çeþitli ödüller ve madalyalar kazandý. Yaptýðý Karagöz tasvirleri ile 1976 Münih El Sanatlarý Fuarý’nda da Altýn Madalya almýþtýr.’ Hasan Hüseyin Karabað.

Geleneksel Türk Tiyatrosunun ilk soluk alýþýnýn gölge oyunlarýyla baþladýðýný herkes bilir.Konuyla ilgili ayrýntýlý araþtýrmayý yýllar önce de yapmýþtým ama yazý yazma vakti bugünmüþ.Yazý yazma dediysem karagöz ve gölge oyununa dair uzun uzadýya bilgi aktarýmýna girecek kadar küstah deðilim. Haddimi bilerek sadece daha önce yazýlmýþ yazýlarý aktarýp naçizane fikirlerimi belirtebilirim.Unuttuklarýmýzý hatýrlatmaya çalýþma da diyebiliriz! Hiç yaþanmamýþ gibi unuturuz ya bazen…

Yarý þeffat bir deriye verilen þekille ortaya çýkan karagöz tasvirlerinin oluþum aþamasýnýn ne denli zor olduðunu bu sanatla büyüme þansýna sahip olmuþ eski bir dostum anlatmýþtý.Ne zaman bu konu açýlsa merakla dinlerdim onu Mizahýn mizah gibi yapýldýðý o devirlerde yaþamayý ve büyük ustalarla tanýþabilmeyi çok isterdim. Gölge oyunu için yazýlan o metinlerden birinde tek satýrým yer alsaydý ne kadar mutlu olur ne kadar heyecanlanýrdým.Bir karagöz odasýný bile görme þansýný yazýk ki yakalayamadým.

Günümüz mizahýyla karþýlaþtýrýnca o yýllarda yaþamadýðým için neler kaybettiðimi daha iyi anlýyorum. Ekran karþýsýna geçip izlediðimiz bazý zýpçýktýlarýn henüz doðmadýðý o yýllar…Bugün, saçmalama sýnýrýný zorlayan o zýpçýktýlar da yaptýklarý iþin sanat olmadýðýný arada sýrada da olsa düþünüyorlar mýdýr acaba?


Umarým bir gün, bazý deðerlerimizi kaybetme yolundan dönebilecek kadar saðduyulu olabiliriz.

Umuyorum, umuyorum, umuyorum…

Aþk, meþk, ayrýlýk acýsý yazýlarýmýn yanýnda ilgi görür mü bilmem ama kendi adýma sýk sýk bu konularla ilgili yazý yazmaya çalýþacaðým.

Ayrýca Unima’nýn geçtiðimiz ay Torun Çelebi için anma töreni hazýrladýðýný tesadüfen duydum ama etkinliðin hangi çapta olduðu konusunda pek aydýnlanamadým.Neden acaba (?)


BÝNNUR EDÝSAN
ÞUBAT 2008