ESTONCA VE TÜRKÇE

Bu çalýþmamýzda Estonca ve Türkçe arasýnda var olduðunu gördüðümüz bazý benzerlikleri sizlerle paylaþmaya çalýþacaðýz.Sanýrýz bu benzerlikleri görünce en az sizler de bizim kadar þaþýracak ve aslýnda dünya denilen þu kürede, Türk olduðunu bildiðimiz milletlerin dýþýnda da Türkçe ile akraba olma ihtimali yüksek dilleri konuþan deðiþik milletlerin var olduðunu anlayacaksýnýz.
Þimdi bu benzerliði ortaya koyacak bazý örneklere bakalým:

Tekil
1)Ben, min/mina -- ma
2)Sen/ sina -- sa
3)An, o, te/ tema -- ta
Çoðul
1)Biz, miz/ meie -- me
2)Siz/teie -- te
3)Anlar, onlar/ nemad -- nad

Örneklerden de anlaþýldýðý gibi Estonca ve Türkçe’deki þahýs zamirlerinin tamamý neredeyse birbiriyle benzerlik göstermektedir.Türkçe’deki bu gibi kelimelerin etimolojilerini bilenler iki dilin zamirleri arasýndaki inanýlmaz benzerliði hemen anlayacaklardýr.Fince ile benzerlikleri de çok olan Eston dili Türkçe’ye bazý yönleriyle Fince’den daha çok benziyor gözükmektedir.Bunda da onun coðrafi konumunun yanýnda kültürel bazý özelliklerinin de etkisi olabilir.

Estonca fiillere eklenen mastar eki ise Türkçe’de kullanýlan mastar ekiyle aynýdýr.Bu dilde mastar eki olarak Türkçe’de de kullanýldýðý gibi –ma eki kullanýlmaktadýr.

Ýstu-ma

Otur-ma

Görüldüðü gibi iki dilde de fiiller mastar haldeyken sonlarýna –ma eki alýrlar.Aslýnda Türkçe’de kullanýlan –mak mastarý ile –ma mastarlarýnýn kökenlerinin ayný olma ihtimalinin kuvvetli olduðunu da düþünürsek, Estonca bu yönüyle tamamen Türkçe’ye benzer gözükmektedir..

Ýki dilde de eklerin kelimelere bitiþtirilme þekilleri de birbirine benzer gözükmektedir.Yani iki dil de sondan eklemelidir.Üstelik iki dil de Anglo-Sakson dillerinin çoðundan farklý olarak fiillerine þahýs ekleri getirerek onlarýn öznesiz de kullanýlmalarýna olanak saðlar.

mina istu-n 'Ben oturur-(u)m'
sina istu-d 'sen oturur-sun'
tema istu-b 'o oturur-'
meie istu-me 'biz oturur-(u)z'
teie istu-te 'siz oturur-sunuz, suz'
nemad istuv-ad 'onlar oturur-lar'

Türkçe’de düþmüþ olan 3.tekil ve 3.çoðul þahýs eklerinin Eston dilinde var olduðu açýkça gözükmektedir.Bu da bu dilin Türkçe’nin erken dönemlerindeki görünümünü andýrmaktadýr.

Türkçe ile Estonca arasýnda göze çarpan diðer bir ilginç benzerlik de hatta benzerlikten öte aynîlik de “olmak” fiilinde göze çarpmaktadýr.Estonca’da da “olmak” fili neredeyse harfi harfine Türkçe’deki ile aynýdýr.Farklý olarak sadece sona bir –e sesi gelmiþtir.Bu ise ortaklýðý ortadan kaldýrmayacak kadar küçük bir ayrýntýdýr.

OLE-MA (Estonca)

OL-MA (Türkçe)

Þimdi bu ilginç bir o kadar da mükemmel benzerliði de görmezlikten gelemeyeceðimiz açýktýr.Deðil görmezlikten gelmek bu güzelliði sizlerle paylaþmadan geçemeyeceðiz.Eston dilindeki bu kelime Hint-Avrupa dillerindeki “olmak-be” filine karþýlýk gelmek üzere kullanýlmýþtýr.Tarzanca dediðimiz o Türkçe de aslýnda ayný etkiyle yer yer espri maksatlý ya da Türkçe’yi sonradan konuþan yabancýlarý taklit maksatlý konuþulabilmektedir aramýzda.

Ben olmak iyi… ya da Ben var iyi olmak..

Gibi kullanýmlar aslýnda Hint-Avrupa dillerinin Türkçe’ye izdüþümünün yansýtýlmasýndan ibarettir.Yani Hint-Avrupa dilleri mantýðý ile Türkçe konuþulsaydý bu þekilde konuþulurdu.Ýþte Eston dostlarýmýz Hint-Avrupa dillerinin özellikle de Slav dilinin etkisiyle bu bize Tarzanca gelen konuþmayý kabullenmiþler, dillerine yerleþtirmiþlerdir.Aslýnda bizim de kullandýðýmýz i-mek filinin yani ek fiilin mantýðýna yakýn bir mantýkla da kullanýlýr bu olmak fiili..

Mina ole-n “Ben –im” Ýngilizce karþýlýðý “I am” Buradaki “am” karþýlýðý olarak kullanýlýr ole- fiili..


Ýki dil arasýnda geçmiþ zamanda da bir benzerlik göze çarpar.Bildiðimiz gibi bizde
-di, -ti vb. ekler kullanýlýr geçmiþ zamanda..Ýþte bu –ti, -di sesi ile kökendaþ olmasý kuvvetle muhtemel –si eki ayný gibi gözüküyor.Aðýzdan çýkýþ itibariyle bildiðimiz gibi s ve t, d sesleri birbirleriyle akrabadýr.Bazen “s” sesi “t” sesine bazen de “t” sesi “s” sesine pek çok dilde de örnekleri görüldüðü gibi birbirine dönüþebilmektedir.

Fiilleri olumsuz forma sokmak için bildiðimiz gibi Türkçe’de –ma olumsuzluk ekini kullanmaktayýz.Eston dilinde de olumsuzluk için ek kullanýlmaktadýr.Burada da Slav dilinin tesir gözükmektedir.Hayýr anlamýna gelen ve Türkçe “hayýr” kelimesi ile kökendaþ olma ihtimali yüksek “ei” kelimesi olumsuzluk anlamýný vermek için fiilin önüne getirilir.Dediðimiz gibi burada Anglo-Sakson dillerine bir benzeyiþ göze çarpar.Fakat olumsuzluk anlamýný vermek için kullanýlan bir özellik vardýr ki Proto-Türkçe döneminde de kullanýlmýþ fakat bugün çoðunlukla kullanýmdan düþmüþtür.Aslýnda sanýldýðýnýn aksine eski Türkçe’de bilhassa fiillerin zýt anlamlarýný oluþturmak için ön ek benzeri sesler kullanýlmaktaydý.Bu olayýn kalýntýsý kelimeler dilimizde halen yaþamaktadýr.

(y)itmek- b-itmek

inmek- b-inmek

Elimizdeki bunlar gibi kýsýtlý örneklerden yola çýkarak diyebiliriz ki:
“Eski Türkçe’de bilhassa ünlü ile baþlayan fiillerin zýt anlamýný ortaya koymak için fiil önüne en azýndan “b” sesi getirilmekteydi.”

Bu örneklerle Eston dilindeki þu örneði daha iyi açýklayacaðýmýzý sanýyoruz:

Olema-p-olema

Proto-Türkçe dönemindeki az önce bahsettiðimiz özellik bu örnekle Estonca’da yaþýyor gözükmektedir. “Olema” (olmak) fiilinin önüne getirilen bir “p” ya da eski dönemlerde “b” ünsüzü fiilin anlamýný ilk anlamýna zýt bir þekle sokabilmektedir.

Olema (Olma)- p-olema (olmama) (Yok olmak) aynen inmek-b-inmek örneðinde olduðu gibi…

Ýki dildeki sayýlar da birbirine benzerlik göstermektedir.
(1) Bir, ilk –üks (Bu üks bir anlam kaymasý ile Türkçe’de “üç” þeklinde yaþýyor olabilir)
(2)Yiki, iki, eki- kaks (Baþa bir k- sesi gelmiþ)
(5)Beþ, biþ- viis
(6)Kuus (bu “kuus” ile Dokuz sayýsýnýn son hecesinin benzerliði ilginçtir.Belki de “kuus” iki-üks(üç)’den deðiþmiþtir.Bildiðimiz gibi “iki üç” altýdýr.)
(7) Yedi, yetti –seitse (seytse)
(8) Sekiz-Kaheksa (seksen’e benziyor)
(9)Dokuz-Üheksa
(10) On-kümme (Türkçe “küme” kelimesi ile kökendaþ gibi gözüküyor.Eski Türkçe’de “Bin” anlamýna gelen “Tümen” kelimesinin o zamanlarda ve þimdi de askeri topluluklar için kullanýldýðýný hatýrlayalým)


Elbette Türkçe ve Estonca arasýndaki benzerlikler ve ortaklýklar bunlardan ibaret deðildir.Ýki dilin de ünlü, ünsüz uyumlarý birbirine benzemektedir.Ýki dilde de ekler sonda bulunur.Elbette Eston dilinde Hint-Avrupa dillerinin tesiriyle bazý istisnalar oluþmuþ olabilir.Ýki dilde de Özne ve yüklemin cümle içindeki yerleri neredeyse aynýdýr.Ýki dil arasýnda birbirine benzer olan ve ayný kökenden geldikleri oldukça açýk olan binlerce kelime vardýr.Bilhassa Türkçe’nin eski dönemlerindeki kelime hazinesi ile Eston dilinde hal-i hazýrda kullanýlan pek çok kelime bir benzerlik taþýmaktadýr.Þimdi de iki dil arasýndaki bazý benzer kelimeleri sizlerle paylaþalým:


Amerika-lý – améerik-lane (Türkçe –li, -lý eki ile Estonca –lane ekinin benzerliði ortada)
Ya (ve anlamýnda) - ja
ancak - aga
koltuk - tool
dil-keel
ata-isa (ata>ita>isa)
ya da-voy
hayýr-ei
ev (konut)- kodu (Kon- ya da ko-maktan geliyor gibi.Gecekondu’yu hatýrlayýn)
ogul-poeg (Baþa bir “p” sesi almýþ)
te(þu)-et
þu-see
ne, ni?-mis? (Türkçe soru edatý –mi’yi hatýrlatýyor)
nere-kus (Türkçe’de “nere” anlamý eskiden de “ku, ka” kelimeleriyle ifade edilmiþ)
ogul(kýz)-ode
kim-kes (Eski Türkçe’de de benzer sesler kullanýlmýþ ayný anlamda; ki, ke)
pek-vaga
evet, ya-jah
sorma-küsima
gel-tule
et(yapmak)-tege, tee
Kork-ma – kart-ma, karda/n
Kulakla-ma(duyma)-kuul-ma
Öðren-me(ög-)-opi-ma
Oku-ma-luge-ma
Söy-le-me—üt-le-ma (Türkçe’deki öt- fiili ile benzerliði ortada)
Görme-nagema
Ýstuma-oturma (Ot kökünden)
Anlama, us-ma—saama
Oturma(bekleme)—otama (Otað kelimesinden gelebilir “otað-ma”)
Gitme(gezme)—kaima
Bakma-vaatma
Yazma—kirjitma (Türkçe’de de kullanýlan taþtan çýkan seslerin taklidi gýrç, kýrç ya da kazýtma ile kökendaþ)
Güzel—ilus (Ýyi ile ya da ulu kelimesi ile kökendaþ olabilir.)
Ýyi (doðru)—Oige (Eygü’den gelebilir)
Ýyi—hea
Büyük (zor)—suur
Tören (eðlence)-tore
sevgi, sevme--soovik
yoðurt--jogurt
yað-voi
Bütün bu kelimelerin yanýnda “Türk” kelimesi ile ayný kökenden gelmesi muhtemel ve Estonlarýn hafýzasýnda yer edinmiþ Türklere ait özellikleri ortaya koyan “Tark” kelimesi vardýr.Bu “Tark” kelimesi þu anlamlarda bu dilde kullanýlmaktadýr.
“acýmak, sýzlamak, yanmak, üzülmek, kýrýlmak, incinmek, acýtan, sert, keskin, þiddetli, çabuk, çevik, þýk, zarif, açýkgöz, kurnaz, yakýþýklý, gösteriþli”
Ýki dil arasýnda görünen bütün bu benzerlikler, insanlýðý, kandan, nefretten, kavgadan daha güzel ve ulvi deðerlerle donatmayý hedefleyen bakýþ açýlarýyla ortaya konulduðunda ve incelendiðinde, sonsuza kadar sürecek bir paylaþýmýn ve dostluðun anahtarlarý olabileceklerdir.
Eston ve Türk milletleri insan olma ortaklýðýnýn yaný sýra, bu gibi ortaklýklarýný da hesaba katarak birbirlerini ebedi dost bilmelidirler.
Umarýz bu ortaklýklardan doðacak sarsýlmaz dostluklar, geleceðin barýþ dolu dünyasýný inþa etmede ihtiyacýmýz olan sevgi harcýný doðurabilir.
Ve umarýz geleceðin dünyasý bugünkünden daha sevgi dolu olur.
Not:Yazarýn dilbilimle ilgili çalýþmalarýný www.edebigazete.com sitesinde bulabilirsiniz.

Kaynaklar:
http://dict.ibs.ee/
http://www.cusd.claremont.edu/~tkroll/eesti.html