Mikro özdek, saniyenin tredesilyonda biri kadar bir anlýk süreler içinde üs sel olasýlýklarýyla hem var hem yok durumlarýyla ayný andaydýlar. Þunu unutmayýn ki boþluk ta veya hiçlik te “bir þeydi”.

Bugün bile saniyenin tredesilyon seviyesindeki bu mikro hýzlarý tek tek yavaþlatmadan, ölçme ve gözlemlerini yapacak tutumla, hýzlarýný durduran çalýþmalarý ortaya koymadan kuantumlar dünyasýný anlamak olasý bile olmuyordu.

Akýllý zekâ; moleküler evrimle ama moleküler evrimden epey sonra hayatla vardý. Hayat, kendisini kollara dallara ayýran türler içinde biyolojik bireylerde bireysel özne ve öznel oluþla vardý. Bu akýl da kiþinin korunan yasasý çerçevesinde enerji sarflarýyla, bir yetenek kapasite olmakla geliþme ve sýnýrlanmaydý.

Bugünkü kolektif zekâ moleküler olmayan ancak bireysel ölçekte moleküler olan zekâ da önce sosyal evrimle bireyler dýþýnda ortaya kondu. Koloni yel yaþamlar, sürü yaþamlarý, yardýmlaþma ve iþbirliði yaþamlarý sosyal zekâya dâhildi.

Sonrada özelliklede bizim türümüz içinde sosyo-toplumsal zekânýn evrimiyle her hayatýn içinde ve özellikle de türümüzde çok güçlü donanýmlarla vardý. Kolektif zekâ çevreyi öðrenen sosyal zekâdan daha fazla ve farklýydý. Kolektif zekâ doðayý öðrenmekle evrene açýlmakla daha akýllý oluyordu.

Her bileþim bir hýz yavaþlamasý fen etkisi olurken diðer yandan da (ters yandan da) yavaþlayan bileþim öncesi hýza karþýn yeni bir bileþim hýzlanmasýydý. Atom bileþenli yapýlar hem kararlý hem de kararsýz ýralý yapýlardý.

Atomlar bir önceki kuantum düzleme göre karalý yapýlardý. Ama atomik bileþim de bir iç düzenli enerji alaný nedenle kýsmi bir düzensizlik ve kuantum dünyaya göre uzun erimle bozunmaya dönüþmekle kararsýzlýk gösteriyordu. Çekirdek bileþimi hem kuantum bozunmayý geciktiren, yavaþlatan özellikti.

Ve yine atomik bileþim, bileþimlerin ayrýlýklar vermesi nedenle bileþenlerine ayrýlmasý gibi yeni bir ýrayla bileþenin çözülme olan özelliði nedenle kararsýzlýk taþýyordu. Buna çekirdek bozunmasý diyoruz.

“Elektronlar” da çekirdek çevresinde hem çekirdekle “bileþime baðlý bir yörüngede içinde olasýlýkla bulunma özellikleri kazanýrken” elektronlar hem de kuantum durumla davranmakla atoma bir baþka açýdan kararsýzlýk ve yeni bileþim özellikleri veriyordu.

Atomun karalý ve karasýz durumu hem bir “deriþim” hem de bir “dengeye” gidiþti. Karalý ve kararsýz durumun dengede olduðu yer veya nokta bileþimin aðýrlýk noktasý çevrim olmakla; bir zekâ ve bir dengeye göre yönetim ile karar almanýn noktasýydý.

Akýl tek yönlü bir oluþma deðildi. Oysa karasýz olan yön ile kararlý olan yön daima kendi alan yönleri içinde akmak isteyen bir alan kuvvetiydi. Çekiþme ve tek yanlýlýk buradan doðuyordu. Oysa denge merkezi bu çeliþmeleri að gözü gibi birbirine baðlayan iletiþimiyle, durumlarý baskýlayýp harekete geçiren bir kontrol ortaya koymakla; karalý ve kararsýz yapýdaki çekiþmelerle denge akla dönüþmüþtü.

Demek ki atom gibi karalý ve karasýz yapýlarda karalý olmayla, kararsýz olmanýn çekiþmesinde çekiþme kuvvet noktasýnýn ne karalý; ne kararsýz olduðu bir denge merkezi ortaya çýkýyordu. Denge merkezi ne kararlý duruma göreydi; ne kararsýz duruma göreydi. Ýkisini de gözeten yeni bir þey ve yeni bir özellikti.

Demek ki bir ve birçok atomla karalý ve karasýz yapýlar çeliþikliði içinde denge merkezleri ortaya çýkýyordu. Denge merkezleri de dengeye göre çevrim merkezi, yönetim merkezi ve dengeye göre karar merkezi olmakla zekâ veya akýl dediðimiz bir denge merkezi (eksen) imajý taþýyan enerji durum alanlarýyla hem spesifikti, hem de bu kadar güzel olsa da kendinden sonraya göre oldukça mekanikti.

Atom yapýnýn ýrasý, zekâ dediðimiz denge merkezleri giriþimiyle olan imajla taþýnan enerjinin sadece bir boyutuydu. Oysa moleküler dünya daha çok çeliþki ve daha çok að gözü denge merkezleri olmakla atomik düzenli denge merkezlerinden daha farklý bir özellik ve giriþmenin denge merkezleri olmakla kendisini de kopyalayan, kendisini tekrarlayan, imajý bir kapasiteyle depo eden akýllý moleküllerdi.

Mikro özdeðin belirsizle olan üssü durumlarýndaki ilk baþlangýç hýzlarý, bir kýsým mikro özdeðin frenli bileþimleriyle yavaþlýyordu. Bu hýzlar, atom gibi bileþim içinde adeta durup, donarak; atom çekirdeði düzeniyle büyükler dünyasýna veya maddeler dünyasý dediðimiz olgu olaylar giriþmeli, gerekirci olan düzenler içine de geçiyordu.

Gerekircilik, göz için ýþýk olsun; göz için mercek odaklamasý olsun gibi bir gerekircilik deðildi. Ortam da rast gelelerinin olmasý, birbirine etki giriþme olmakla, zaten neden sel ve gerekirci bir rast geleniydi. Sonucundan habersiz bir gerekirci rast gelecikti. Ýla o tür “olmamasý” gereke bilen bir rast gelirlilikti.

Hayat ve çevresel oluþma kendisini bir türlü olasýlýk üzerinde hale yola koyamazdý. Hayat ve çevresel koþullar, kendi denge merkezlerine çevrimle olmayý korumak dýþýnda öngörüsüzlerdi. Ancak çevre ile hayat bir kez baþlangýç koþulu içinde bir türlü hayat seyriyle kendisini hale yola koyduðu zaman da özellikle hayat biyo moleküler akýlla o baþlangýç koþullarýna (özüne göndere) baðlý kalýyordu.

Ve hayat çevre deðiþmeleriyle birlikte, çevrenin birikimiyle olan çeþitliliði içinde evrimsel deðiþmelere uðruyordu. Her þey her þeye baðlýydý. Gerekirci oluþ bu baðlýlýktý. Deðilse bu baðlýlýðýn öyle ya da böyle olmasý deðildi. Oluþ bin bir türlüydü. Seçilim bu bin bir tür oluþ içinde çevresel deðiþime tabii etkilere uygun olan tepkiyi verenlerin seçilmesiydi. Tepki de çevredeydi. Seçilenlerde rastgelelerle çevredeydi.