Ebu Hureyre'den rivayet edilen hadiste şu ifadeler yer almaktadır:
> "Mal çoğalıp, kapıdan taşmadıkça kıyamet kopmayacaktır. O derecede ki: Bir adam malının zekâtını çıkaracak, fakat onu kabul edecek hiçbir kimse bulamayacak. Hatta Arap toprağı / Arap yarımadası (ziraat, mera, bağ-bahçe ile) ırmakların aktığı yemyeşil bir hale dönmedikçe kıyamet kopmaz."
Rivayet, Müslim'in Zekât bölümünde, Ahmed b. Hanbel'in Müsned'inde ve Mecmau'z-Zevaid'de geçmektedir. Sened açısından sahih kabul edilen bu rivayetin, metin kritiği açısından ciddi sorunlar içerdiği ileri sürülmektedir.
Rivayetteki İçsel Çelişki Sorunu
- Mutlak Zenginlik İddiasının Gerçekdışılığı
Hadisin ilk kısmı, kıyamete yakın dönemde malın o kadar çoğalacağını, insanların o kadar zenginleşeceğini ki, zekat vermek isteyen birinin bunu kabul edecek fakir bulamayacağını iddia etmektedir. Bu önerme, birkaç açıdan sorunludur:
Ekonomik Gerçeklikler:
- Modern ekonomi teorisi, gelir dağılımının hiçbir zaman mutlak eşitliğe ulaşamayacağını göstermektedir
- Kapitalist, sosyalist veya karma ekonomilerin tümünde, farklı seviyelerde de olsa, yoksulluk her zaman var olmuştur
- Küresel Gini katsayısı verileri, gelir eşitsizliğinin tarih boyunca devam ettiğini ortaya koymaktadır
Sosyolojik Veriler:
- 2025 yılı itibariyle dünya nüfusunun yaklaşık %9'u günde 2,15 dolar altında yaşamaktadır
- İklim değişikliği, savaşlar, göçler ve ekonomik krizler yeni yoksulluk alanları oluşturmaya devam etmektedir
- Birleşmiş Milletler raporları, 2030'a kadar dahi mutlak yoksulluğun tamamen ortadan kaldırılamayacağını öngörmektedir
Felsefi-Antropolojik Boyut:
- İnsan toplumları yapısal olarak hiyerarşik örgütlenme eğilimindedir
- Kaynak dağılımındaki eşitsizlik, tarım devriminden bu yana tüm medeniyetlerde gözlemlenmiştir
- Kıyamete kadar uzanan herhangi bir zaman diliminde "zekat alacak fakir kalmaması" senaryosu, insan doğasının temel dinamiklerine aykırıdır - Çelişkili Kıyamet Alametleri
İslam literatüründe kıyamet alametleri içinde hem büyük zenginlikten hem de büyük fakirlikten bahseden rivayetler bulunmaktadır. Bu rivayetler arasındaki tutarsızlık, en azından bir kısmının problemli olduğuna işaret etmektedir.
Çelişkili Rivayetler:
- Bazı rivayetler "malın bollaşacağını" söylerken
- Diğer rivayetler ahir zamanda "şiddetli kıtlık ve ekonomik çöküş" öngörmektedir
- Bu çelişki, rivayetlerden en azından birinin problemli olduğunu gösterir
Ekolojik Bilgi ve Öngörülebilirlik Sorunu - Arabistan ve Sahra'nın Döngüsel İklim Tarihi
Modern paleoklimatoloji, Arap Yarımadası ve Sahra Çölü'nün son 10.000 yılda defalarca yeşil-kurak döngüleri yaşadığını ortaya koymuştur:
Yeşil Sahra Dönemleri (MÖ 9000-3000):
- Göller, nehirler ve geniş savan alanları vardı
- Kaya resimleri balık, zürafa, fil gibi savan hayvanlarını tasvir etmektedir
- Muson yağışları Kuzey Afrika'ya kadar ulaşıyordu
Döngülerin Nedenleri:
- Dünya'nın yörüngesel parametrelerindeki değişimler (Milankoviç döngüleri)
- Eksen eğimindeki salınımlar
- Muson sistemlerinin kuzeye-güneye kayması
Öngörülebilirlik:
- Bu döngüler astronomik parametrelerle hesaplanabilir
- Gelecek 10.000-15.000 yıl içinde Sahra'nın yeniden yeşilleneceği bilimsel olarak öngörülebilir bir durumdur
- Bu bilgi, temel astronomi ve iklim bilgisi olan birisi tarafından 7. yüzyılda dahi tahmin edilebilirdi - Günümüz Yeşillenme Projeleri ve Gözlemler
Suudi Arabistan'ın Planlı Yeşillenme Projeleri:
- Saudi Green Initiative (2021): 2030'a kadar 10 milyar ağaç dikme hedefi
- NEOM ve King Salman Park gibi mega-projeler
- 100 milyondan fazla ağaç halihazırda dikildi
Afrika'da Doğal Yeşillenme:
- Sahel Kuşağı'nda son 30-40 yılda uydu verilerine göre bitki örtüsünde artış
- Etiyopya, Ruanda, Nijer'de toprak restorasyonu sayesinde gözle görülür değişimler
- Yerel ağaçlandırma ve su yönetimi teknikleriyle çölleşmenin geri çekilmesi
Kritik Nokta:
- Bu gelişmeler, ekoloji bilgisi olan veya bölge projelerini takip eden biri tarafından öngörülebilirdi
- Özellikle Arabistan'ın geçmiş iklim tarihini bilen birisi için "yeşillenme kehaneti" zor değildir
- Bu, rivayetin ikinci kısmını şüpheli kılar
Seçici Doğrulama ve Konfirmasyon Yanlılığı - Kısmen Gerçekleşen Kehanetlerin Psikolojisi
İnsan zihni, öngörülerin kısmen gerçekleşmesi durumunda "tamamen doğru" olduğu yanılsamasına düşme eğilimindedir:
Konfirmasyon Yanlılığı:
- İnsanlar, inandıkları bir kehanette gerçekleşen kısma odaklanır
- Gerçekleşmeyen veya çelişkili kısımları görmezden gelir veya farklı yorumlarla "açıklamaya" çalışır
Bu Rivayetteki Durum:
- Arabistan'da yeşillik artışı gözle görülür hale gelirse
- İnsanlar "işte hadis gerçekleşiyor" diyecektir
- Ancak "zekat alacak fakir kalmaması" kısmının gerçekleşmemesi görmezden gelinecektir - Alternatif Açıklamalar ve Rasyonalizasyon
Rivayetin savunucuları için tipik argümanlar:
"Belki de mecazi anlatımdır":
- Bu durumda rivayetin kehanet değeri kalmaz
- Mecazi anlam her türlü duruma uyarlanabilir, dolayısıyla test edilemez
"Henüz vakti gelmedi":
- Bu argüman, hiçbir zaman çürütülemeyen bir pozisyon oluşturur.
- Karl Popper'ın yanlışlanabilirlik kriteri açısından bilimsel değildir
"Kıyamet öncesi aniden olacak":
- Bu da test edilemeyen, dolayısıyla bilimsel/mantıksal değeri olmayan bir iddiadır
Tarihsel Örnekler: Kehanet Üretimi Yöntemleri - Antik ve Orta Çağ Kehanetleri
Delphi Kâhinliği (MÖ 8. yüzyıl - MS 4. yüzyıl):
- Belirsiz, çok anlamlı ifadeler kullanılırdı
- Kral Kroisos'a: "Büyük bir imparatorluk yıkılacak" (kendi imparatorluğu yıkıldı)
- Gerçekleşen her durum kehanete uyarlanabilirdi
Nostradamus Kehanetleri (16. yüzyıl):
- Karmaşık, sembolik dil kullanıldı
- Her olay sonradan uyarlanabilir nitelikteydi
- Modern araştırmalar, kehanetlerinin geriye dönük yorumlama olduğunu göstermiştir - Dinî Literatürdeki Benzer Örnekler
İsrailiyat Kaynaklı Rivayetler:
- İslam literatürüne Yahudi ve Hristiyan kaynaklardan geçen pek çok rivayet vardır
- Bu rivayetlerin bir kısmı, dönemin bilimsel/ekolojik bilgisini yansıtır
- Hahamlar ve rahipler, astronomi ve doğa bilgisi konusunda eğitimliydi
Mehdicilik ve Ahir Zaman Literatürü:
- Farklı dönemlerde siyasi-sosyal şartlara göre üretilen rivayetler
- Abbasiler döneminde "Doğu'dan gelecek kurtarıcı" rivayetleri
- Emeviler döneminde "Şam merkezli" rivayetler
- Her dönem, kendi ajandası için rivayetler uydurmuştur.
Metin Kritiği - Klasik Hadis Usulünde Metin Kritiği
Metin Kritiği Kriterleri:
- Aklî Muhalefet: Akıl ve mantığa aykırılık
- Kur'an'a Muhalefet: Kur'an'ın temel ilkelerine aykırılık
- Tarihî/İlmî Verilerle Çelişki: Bilinen gerçeklerle uyuşmazlık
- İçsel Çelişki: Hadisin kendi içinde tutarsızlık
Bu Rivayetin Durumu:
- İçsel çelişki vardır (mutlak zenginlik vs. yoksulluğun antropolojik yapısallığı)
- Ekonomik ve sosyolojik verilerle uyuşmamaktadır
- Ekolojik bilgiyle öngörülebilir bir unsur içermektedir - Modern Hadis Araştırmalarında Metin Kritiği
Jonathan Brown, Harald Motzki, Gregor Schoeler gibi akademisyenler:
- Sened zincirinin sahih olmasının, metnin nebiye ait olduğunu garanti etmediğini göstermiştir
- Özellikle Ebu Hureyre rivayetleri konusunda İsrailiyat etkisine dikkat çekilmiştir
- Ebu Hureyre'nin Kâb el-Ahbar gibi İsrailiyat nakledenleriyle yakın ilişkisi bilinmektedir
Joseph Schacht'ın "Backward Projection" Teorisi:
- Sonraki dönem bilgilerinin geçmişe yansıtıldığı
- Bu rivayetin, sonraki dönem ekolojik bilgisini geçmişe yansıttığı düşünülebilir
Sosyolojik ve Psikolojik Boyut - Kıyamet Kehanetlerinin Toplumsal İşlevi
Millenarianizm (Binyılcılık):
- Toplumlar günümüzdeki gibi kriz dönemlerinde kıyamet beklentisine girerler.
- Bu beklentiler, toplumsal dayanışmayı artırır veya siyasi hareketleri tetikler
- Rivayetler, toplumsal ihtiyaçlara göre üretilir veya vurgulanır.
Bu Rivayetin İşlevi:
- Müslümanların "Allah bizi zenginleştirecek" ümidini tazelemek
- Gelecek hakkında iyimser bir tablo çizmek - Gözle Görülür Gelişmelerin Etkisi
İnsan Algısı:
- Somut, gözle görülür değişimler insanları etkiler
- Arabistan'da yeşillik artışı görüldüğünde, rivayete inanç artacaktır
- Ancak soyut ekonomik gerçeklik (yoksulluğun devamı) göz ardı edilecektir
Medya ve Propaganda:
- Suudi yönetimi, yeşillenme projelerini yoğun şekilde tanıtmaktadır
- Bu tanıtımlar, rivayetin "doğruluğu" algısını güçlendirecektir
- Dinî-siyasi çıkarlar, bu algıyı pekiştirecektir.
Bu rivayetin metin kritiği perspektifinden ciddi sorunlar içerdiği açıktır: - İçsel Tutarsızlık
- Mutlak zenginlik iddiası, insan toplumlarının yapısal dinamikleriyle çelişmektedir
- Kıyamete kadar hiçbir dönemde "zekat alacak fakir kalmaması" gerçekleşmeyecektir - Öngörülebilir Ekolojik Bilgi
- Arabistan'ın yeşillenmesi, döngüsel iklim tarihi ve modern projelerle öngörülebilir bir durumdur
- Bu bilgiye sahip birisi tarafından sonradan eklenmiş olma ihtimali yüksektir - Seçici Doğrulama Riski
- İnsanlar, rivayetin gerçekleşen kısmını (yeşillenme) görüp, gerçekleşmeyen kısmını (mutlak zenginlik) görmezden gelecektir
- Bu, konfirmasyon yanlılığının klasik bir örneğidir - Hadis Usulü Açısından
- Senedi sahih kabul etsek bile, metin kritiği açısından problemlidir
- Ebu Hureyre'nin İsrailiyat nakilcileriyle ilişkisi, bu tür rivayetler konusunda dikkatli olmayı gerektirir
Sonuç olarak, bu rivayet, tarih boyunca kehanet üretiminde kullanılan "kısmen gerçekleşebilir, kısmen belirsiz" yönteminin bir örneği olarak değerlendirilebilir. Yeşillenme gibi gözle görülür bir gelişmenin gerçekleşmesi, rivayetin doğruluğu yanılsaması oluşturacak; ancak "zekat alacak fakir kalmaması" gibi asla gerçekleşmeyecek kısım göz ardı edilecek veya farklı yorumlarla rasyonalize edilecektir. Müslüman toplumlar açısından, inanç sistemlerini korurken aynı zamanda akıl, bilim ve eleştirel düşünceyi ihmal etmemek, sağlıklı bir din anlayışının temel gerekliliğidir.
