Çaðdaþ robotlarýn çalýþma prensiplerinin temelinde insan zekasýnýn sanal mevcudiyet yetenekleri yatýyor.

Sanal mevcudiyet aslýnda tek baþýna birkaç yazýya konu olmayý hak edecek kadar önemli bir kavram. Basitçe söyleyecek olursam: Ýnsanýn bilinç ve bilinçaltý seviyelerde zihinsel mevcudiyetinin farklý yerlerde ayný anda olabilmesine imkan tanýyor.

Ýnsanlarýn bu alandaki yeteneklerindeki farklýlýklar bir ölçüde eðitime dayalý. Ama henüz keþfedilemeyen bazý yapýsal farklýlýklar da var: Her insan ayný seviye eðitimle sanal mevcudiyette ayný seviyede baþarý saðlayamayabiliyor. Hatta eðitimin saðladýðý geliþim etkisi insandan insana çok büyük farklýlýklar gösterebiliyor.

Örneklerle konuþalým… Sanal mevcudiyette çok ileri noktalara ulaþmýþ bir insan, bir yandan fiziksel olarak uyuyor durumdayken, bilinçaltýnýn çeþitli seviyelerinde þu iþleri yapýyor olabilir:

1. Uzaktan küresel kablosuz að üzerinden baðlantý kurduðu bir mikro kamera ile dünyanýn egzotik mekanlarýndan birinde gezip buradan gelen görüntüleri uykusunda rüya gibi algýlayabilir.

2. Birbirinden farklý 3-4 konu için, bu konular ayrý ayrý yerlerde bile olsa, takip mekanizmalarýnýn kontrol sinyallerini iþleyebilir. Mesela ayný anda hem uyumakta olan çocuðunu takip eden bir sinyali, hem uzun bir seyahatten dönmekte olan eþinin otobotunun mesafe sinyallerini, hem de evinin güvenlik mekanizmasýnýn sinyallerini takip edebilir. Hatta bunlardan birinde ani ve müdahale gerektiren bir durum olduðunda bile, bu alana bilinçaltýnýn daha üst bir katmanýnda müdahale ederken, diðerlerinin sinyallerini takip etmeye devam edebilir.

3. Vücudunun çeþitli kaslarýna özel idman ritimleri gönderen bir alt iþlemi tavsiye edilmiþ rutinlere göre çalýþtýrabilir.

4. Otobotuyla gelmekte olan eþiyle sanal mevcudiyet üzerinden o akþamý nasýl ve nerede geçireceklerine iliþkin bir etkileþme kurabilir.

Öte yandan yaþanan bunca geliþmeye raðmen insanlarýn büyük bir kýsmý beynini istemli bir þekilde sadece bilinç kýsmýnda kullanabilmektedir.

Sanal mevcudiyet, insanlarýn farklý mekanlarda ayný anda bulunuyormuþçasýna bir etkiye sahip olmasýný mümkün kýlar. Zenginleþtirilmiþ doðal zeka sayesinde, tek bir insanýn zihniyle, onlarca otomatikleþtirilmiþ rutin kontrol altýnda tutulabilir. Bunlarýn birkaç tanesi sürekli kontrol altýnda olurken, kalanlarý süreksiz bir þekilde yani belirli aralýklarla kontrol edilerek yürütülebilir. Bu geliþme sayesinde yapay zeka çalýþmalarý yerini zenginleþtirilmiþ doðal zeka ile minimal kontrol ilkesiyle çalýþan çok etkin yazýlým rutinlerine býrakmýþtýr.

Bugün binlerce makinenin çalýþtýðý bir ortamý birkaç insan beyni yönetebiliyor. Minimal insan iletiþimi ilkesine göre tasarlanmýþ programlarýn her biri onlarca makineyi eþ zamanlý olarak yönetebiliyor. Her bir zenginleþtirilmiþ doðal zeka sahibi insan beyni de onlarca bu tür programý yönetebildiði için etkinlik ve etkililik seviyesi çok yüksek bir ortam oluþturulabiliyor.

Sanal mevcudiyetin sýrlarý hala çözülebilmiþ deðil. Aslýnda gelinen bu noktaya, çok da ilgisi olmayan bir baþlangýcýn devamýnda ulaþýldý.

Fiziksel engelleri bulunan insanlarýn beyinleriyle yapay organlarý kontrol edebilmesi, sýnýrlarý hayli belirgin olan bir çalýþma gibiydi. Pratik ve gündelik bir ihtiyaca karþýlýk verecekti. Ekonomik deðerinin dünyada fiziksel engelli insan sayýsýnýn fazlalýðý sebebiyle yüksek olabileceði düþünülüyordu.

Ýlk çalýþmalarda bazý insanlar yapay kollar kullandýlar. Mekanik bu kollar kaybedilmiþ kolun yerine takýlýyor ve beyinden gelen sinir uçlarýyla mekanik kontrol sistemleri birbirine baðlanýyordu. Böylece kiþiler sadece ‘düþünerek’ yani beyin güçlerini kullanarak yapmak istedikleri hareketi mekanik parçaya aktarabilmeye baþladýlar.

Çok da büyük gibi görülmeyen bu minik ilk hareketler, ayda atýlan Armstrong için küçük ama insanlýk için büyük o adým kadar meþhur olmadýlar ama etkileri çok daha yüksek oldu.

(2054'te yaþayan Kamil Asma'nýn dilinden, Yazar: Mustafa Acungil)