Metin Belgin’in senaryosu, Biket Ýlhan’ýn yönetmenliði, sýnýrlý bir bütçe ve sekiz kez sil-baþtan bir senaryonun neticesi: Mavi Gözlü Dev. Nazým Hikmet’i anlatan ilk sinema filmi.
Ünlü bir ismin biyografisi üzerine kurulan bir sinema filmini, hele de o isim daha saðlýðýnda efsaneleþmiþ ve ölümünden sonra da o efsane günden güne büyümüþse, daima bir tehlike bekler. Bu tehlike öncelikle kronolojinin seçiminde gösterir kendisini. Bu biyografinin tümü mü anlatýlacaktýr sinemanýn diliyle, yoksa bu biyografiden seçilen bir kesit ele alýnarak o kýsým mý dikkatlere sunulacaktýr? Efsane o denli büyüktür ki söz konusu kiþinin bütün yaþamýný içeren bir film yapmak hem zahmetli hem çok riskli bir þeydir. Bir ömrü, o ömrü anlatýlmaya deðer kýlan unsurlarý izleyicinin gözüne gözüne sokmadan filme sýðdýrmak zor iþtir. Biyografik film yönetmenlerinin, kahramanlarýnýn hayatýndan karakteristik bir kesit seçerek o süreç üzerinde durma kaçamaklarý biraz da bu korkunun neticesidir. Ama bir kesit seçmek de zannedildiði kadar tehlikesiz deðildir. Bu kez seçilen kesitin hem dramatik gerilim öðeleri bakýmýndan zengin ve hem de temsil gücü bakýmýndan yüksek olmasý gerekir. Bir bakýma seçilen kesit hem kendi bütünlüðü içinde kurgusal ve dramatik bir bütünlük taþýyarak izleyicide bütünlüklü bir hikaye izlemiþ olma tatminini yaratmalý, hem de biyografisini izlediði kahramanýn bütün hayatýna iliþkin bir temsil gücü taþýmalý. Bu günlerde gündemde olduðu için örnek vermek gerekirse, Helen Mirren’a Oscar heykelciði kazandýran Kraliçe filmi bu tarzýn baþarýlý bir örneði. Olaylar, sadece Diana’nýn ölüm süreci ile sýnýrlý olmasýna raðmen, tümüyle tanýyabildiðimiz bir Kraliçe, dahasý tümüyle tanýdýðýmýz bir Ýngiltere.
Mavi Gözlü Dev, Nazým biyografisinin tamamýný deðil bir bölümünü, onun Bursa Cezaevi’nde yattýðý yýllarý göstermekle yetinmeyi yeðlemiþ. Ancak bir sinema filmi olarak çýkmazý da bu noktada baþlýyor. Çünkü seçilen bu sürenin sinema diliyle aktarýmý son derece temposuz olduðu gibi, izleyici üzerinde herhangi bir dramatik gerilim yansýtmakta da yetersiz kalýyor. Bir türlü bir yol bulup da Nazým’ýn duygusu bize ulaþamýyor, bulaþamýyor. Oysa böyle bir filmden beklenen izleyiciye bir “Nazým” duygusunun bulaþmasýdýr. O kadar ki bu duygu bulaþýmýnýn Nazým’ýn ideolojisini paylaþanlar kadar paylaþmayanlarýn içine de insani bir özün yolunu bularak akmasý, filmin baþarýlýlýðýnýn göstergesi olmalýdýr. Týpký Rocky filmlerin hoþlanmayanlara dahi box’u sevdirmesi gibi.
Özellikle kadýn kahramanlarý canlandýran oyuncularýn seçiminde uðranýlan kaza da filmin aksayan yanlarý arasýnda. Piraye’nin çilekeþliðini yansýtacak çehre de, Münevver’in çarpýcý cazibesini yansýtacak çehre de isabetli deðil. Dolunay Soysert, bu körpe yüzüyle, yüzüne yýllarýn çilesi sinmiþ (yýllarýn çilesi, çünkü Nazým hapiste çürürken Piraye de odunsuz kömürsüz, beþ parasýz, tesellisiz dýþarýda çürüyüp gitmektedir), Piraye’yi yansýtabilir? Hangi seçim, yüzüne bakýldýðýnda verdiði duygu, çocuksu masumiyetten öteye geçmeyecek bir güzellik övgüsünden fazlasýyla karþýlanamayacak Özge Özberk’i Münevver rolü için uygun görebilir? O Münevver ki hapishane yýllarýný “kadýnsýz” geçirmiþ oysa “kadýnlarý”yla meþhur Nazým’ý, bir taþra cezaevinin müdür odasýnda yýllar sonra ilk karþýlaþtýklarý anda Fransýz parfümünün kokusu, incecik topuklu ayakkabýlarýnýn týkýrtýlarý çaðrýþýmlarýyla serseme çevirir.
Biyografik sinemada, oyuncu ile karakter arasýnda birebir fiziksel benzerlik gerekli þart olmayabilir, eðer oyuncu canlandýrdýðý karakteri yansýtmayý baþarabilirse birkaç ortak çizgi yeter de artar bile. Ama bu filmde kadýn oyuncularýn bütün iyi niyetine raðmen ortaya sentetik figürler çýkýyor. Yetkin Dikinciler’in o kadar çok sözü edilen, Nazým’a benzerliðine gelince. Oyuncunun, yansýttýðý karaktere bu kadar çok benzemesi, seyirciye nostaljik bir lezzet ya da bir tür karþýlaþmýþlýk yanýlsamasý verebilir elbet. Ama bu, yönetmen için bir þanstan fazlasý deðildir. Her þans gibi, kullanýlýr ya da kullanýlamaz ama bir filmi tek baþýna kurtaramaz. Onun için, yazýk olmuþ Yetkin Dikinciler’in Nazým’a benzerliðine, harcanmýþ gitmiþ, demenin de anlamý yok.
Müziðin neredeyse hiç kullanýlmadýðý bir sinema filmi, görsel etki, dramatik enerji, kurgu, tempo ve izleyiciye sirayet edici bir duygusal etki vb bakýmýndan büyük risk alýyor demektir. Ortaya çok ciddi sinematografik bir baþarý çýkmasý halinde alkýþ tutabileceðimiz bu müziksizliði ne yazýk ki Mavi Gözlü Dev kaldýramýyor ve kaldýramadýðý boþluðun altýnda eziliyor.
Diðer yandan ilk yarýsý, “hükümlü komünist þair” Nazým’ýn vecize cümleleri dýþýnda, bir türlü ne olduðu, hangi insani temellere göndermede bulunduðu gösterilemeyen komünizm ideali ve TC rejim eleþtirisi üzerine oturtulan (ama bir türlü yerine oturamayan) film, ikinci yarýsýnda adamakýllý bireysel duygusal düzlemde akmaya baþlýyor. Film, kendi içinde bir denge bozulmasýna maruz kalýrken, eðer Nazým’ýn duygusal dünyasýný göstermek de bu filmin gayeleri arasýndaysa, bu kez eksik kalýyor. Nedir Nazým’ý Münevver’e iten fýrtýna? Onu, “hiç suç iþlemedim ama aþk konusunda suçluyum” cümlesinin altýnda “suçlamaktansa”, bir þair olarak anlamamýzý saðlayacak göndermeleri görsek daha iyi olmaz mýydý? Her zaman baþlar üstünde tutulsa da söz, kadýnlarýna geldiðinde zafiyetle suçlanan Nazým’ýn bu “zaafý” gösterilecekse, o zaman Münevver’e ne oldu? Çünkü Piraye hikayesi Münevver’in sonu olmadan eksik kalmaya mahkum.
Ýzleyicinin soluðunu bir tutup bir salýveremediði bütün akýþý gibi Mavi Gözlü Dev’in sonu da doyurucu bir son deðil, alelacele gelmiþ. Sanki aniden bitiveren bir enerjinin, son birkaç sahneyi artýk götüremeyiþi ve olduðu yerde kesivermesi. Mavi Gözlü Dev, izleyiciden “isteyen” bir film. Neyi? Ýzlemeden evvel bir ön bilgi, izledikten sonra bir son bilgi. Yani boþluklarýn doldurulmasý. Güzel de, bunu istemeyi hak etmek için kendi hacmi ve seyirlik süreci içinde o enerjiyi izleyiciye vermesi gerek. Ama bu tür bir enerji verebildiðini söylemek mümkün deðil. Tutuk, belgesel olmaktan kaçmýþ ama drama da olamamýþ, sloganýn sýðlýðýna düþmekten kaçmýþ ama hayatý da yansýtamamýþ, iki arada bir derede, vasat bir film. Daha iyisi yapýlana kadar.