Günümüz Türkmenistan’ýnda yer alan Anau/Anav bölgesinden Ortadoðu’ya göçen Kengerler, Türkistan’dan getirdikleri bilgi-birikimle burada Sümer uygarlýðýný baþlatýr. Onlarý Turuklar (Turukku), Hattiler takip eder. Sonrasýnda birbiri ardýna gelen Sakalar (Ýskitler), Urartular, Medler, Partlar, Hunlar, Hazarlar, Kýpçaklar otað kurup, tuð dikerler. Son olarak -dünya tarihini en az Kengerler kadar etkilemiþ olan- Türkmenler (Oðuzlar/Ogurlar) ve onlarýn peþinden Çerkezler, Zazalar, Kürtler (Gurmançlar) diye sýralanan diðer Turan/Türk boylarý bölgeye gelir.

Amit Ovasý, Türkiye’nin güneydoðusunda yer alýr. Diyarbakýr ve Mardin, Þanlýurfa gibi illerimizin bazý kýsýmlarý ovaya dâhildir. Hatta Musul-Telâfer-Halep-Gaziantep diye geniþ bir yay çizip buralarý da Amit Ovasý’na dâhil edebiliriz. Oðuz boyundan gelen Akkoyunlularýn kýþlak yurdu olan Amit Ovasý’na kimi kaynaklarda Beriye (Beriyye) denildiði de olmuþtur. Oðuz/Bayýndýr boyu tarafýndan kurulan ve baþkenti Diyarbakýr olan Akkoyunlular Devleti en parlak günlerini Uzun Hasan döneminde yaþamýþtýr. Uzun Hasan’ýn baðlý olduðu oymaðýn yaylak olarak kullandýðý yöre ise Erzincan-Tercan taraflarýdýr. Akkoyunlular konfederasyonu içerisinde çok sayýda Oðuz (Türkmen) uruðu ve/veya oymaðý vardýr. Bunlar kýþýn Güneydoðu’da kýþlarken, baharýn geliþiyle birlikte kuzeye doðru hareketlenmektedir. Örneðin Avþarlar Kayseri-Sivas taraflarýna çýkarken, Beydililer Bingöl-Bitlis taraflarýnda yaylamaktadýr.

Kuman/Kýpçak Türkçesinden gelen amit sözcüðünün amed, amýd, amut gibi söyleniþ biçimleri de vardýr. Sözcüðün anlamý ise “huzurlu ve keyif veren” demektir. Geçmiþ zaman Türkçesinde sevgili anlamýnda kullanýlan “amrak” sözcüðü ile de ilintilidir. Sevgili; mutluluk ve neþe kaynaðýdýr sonuçta.

Týpký Amit gibi Fýrat ve Dicle adlarý/sözcükleri de Türkçedir. Dünyaca ünlü Türkolog ve Etrüskolog Prof. Dr. Ferudun Aðasýoðlu Celilov -Tanrý Elçisi Ýbrahim adlý kitabýnýn 15’inci sayfasýnda- “Araz, Kür gibi Ön Asya’nýn en büyük nehirleri olan Fýrat ve Dicle’nin kadim adlarý Türkçe ‘Börü’ (sonralarý Bura-t) ve Ýtigel (sonralarý Digle) þeklinde adlandýrýlýrdý. Bu adlar M.Ö. 3000 yýllarýnda çivi yazýlarýna yansýmýþtý.” demektedir. Türklerin, gittikleri her yere eski yurtlarýndaki yer adlarýný da taþýdýklarý düþünüldüðünde Ýtigel/Dicle ile Ýtil adýnýn ayný olduðu görülür. Ruslar -Attila’nýn adýna da esin (ilham) kaynaðý olan- Ýtil Irmaðý’nýn adýný “Türklüðü çaðrýþtýrdýðý gerekçesiyle” deðiþtirip Volga yapmaya çalýþmýþtýr.

Anadolu’ya ve/veya Ortadoðu’ya gelen Kuman/Kýpçak Türklerinin kaderini dinî seçimleri belirlemiþtir. Müslüman olanlar ya Oðuzlarla (Ogur), Kürtlerle (Gurmanç) kaynaþmýþ ya da Mýsýr’da, Suriye’de olduðu gibi dil ve kültür olarak Araplaþmýþtýr. Kimi -sözde- tarihçiler Kölemenler (Memluklar) derken bizzat dönemin Arap kaynaklarýnda Ed-devleti’t Turkiyya (Türkiye Devleti) olarak geçen Ortadoðu’daki Türk devletini oluþturan ana unsur Kuman/Kýpçaklardýr. Yine Kafkasya’da, Kuzeydoðu Anadolu’da ve Artuklu Beyliði topraklarýnda da Kuman/Kýpçak nüfus söz konusudur. Hatta yöresel müzik aletlerimizden kemençe de Kuman/Kýpçaklarýn kültürümüze bir armaðanýdýr. Hýristiyanlýðý kabul eden Kuman/Kýpçaklar da benzer bir süreç yaþarlar. Ortodoksluðu benimseyen Kuman/Kýpçaklarýn bir kýsmý Rumlarla, Greklerle (Yunan?), Slavlarla karýþýp erirken; Güney Kafkasya’ya yerleþip Gregoryan mezhebine giren Kuman/Kýpçaklar da Haylarla (Ermeni?) karýþýp erimiþtir. Günümüz Ermenistan’ýnýn % 40’ýnýn Kuman/Kýpçak kökenli olduðu söylenmektedir. Sibirya’dan Doðu Avrupa’ya, Güney Asya’dan Kuzey Afrika’ya kadar uzanan düzlemde yer alan Kazakistan, Tataristan, Baþkurdistan, Kýrým, Ukrayna, Romanya, Hindistan, Mýsýr gibi ülkelerde ve farklý adlar altýnda Kuman/Kýpçak topluluklarý yaþamaktadýr. Önemli oranda bir Kuman/Kýpçak nüfus da Macaristan’ýn Kuman bölgesinde varlýðýný sürdürmektedir. Atatürk’ün daveti ile 1936 yýlýnda ülkemize gelip -baþta Osmaniye olmak üzere- Toroslarda türkü derlemeleri yapan hatta Ankara’da bir de türkü arþivi oluþturan dünyaca ünlü müzikolog Bela Bartok, Macaristan’ýn Kuman bölgesindendir. Kendisi “Mavilim” türküsü ve daha birçok eseri kültürümüze kazandýrmýþtýr. Bizans tekfuru iken Müslüman olup, Ataman (Osman?) Gâzi ile yoldaþ olan ve -seyrek sakalýndan dolayý- “Köse” lakabýyla anýlan Mihal’in Kuman/Kýpçak olduðu ile ilgili de bir söylenti vardýr. Kuman/Kýpçaklarýn, Gürcülerle ve kimi Balkan topluluklarý ile karýþýmý da söz konusudur. Gürcü Krallýðýnda ordunun vurucu gücünü Kuman/Kýpçaklar oluþturmuþtur. Kuzeydoðu Anadolu’daki Atabekler Devleti ve adýný -ak benizli/tenli bir kadýn olan- Prenses Tamara’dan alan Akdamar Kilisesi de yine Kuman/Kýpçaklara aittir. Tamara ve Tomris ayný anlamdadýr ve demirle ilintilidir bu arada. Kýrým, Litvanya gibi ülkelerde varlýðýný sürdüren Musevî/Yahudi Karay Türkleri de Kuman/Kýpçak boyundandýr. Ve yine Azerbaycan’dan Orta Avrupa’ya, Ýsrail’e, ABD’ye kadar yayýlan -Hazar bakiyesi- Aþkenaz Musevîlerin/Yahudilerin arasýnda da çok sayýda Kuman/Kýpçak kökenli Türk bulunmaktadýr. Görüldüðü üzere “Türk-Ýslam sentezi emperyalistlerin tezgahýdýr. Din temelli Turan olmaz.” diyen -pîrimiz- Yusuf Akçura sonuna kadar haklýdýr. Amit Ovasý’ndan Kuman/Kýpçaklara uzanan tarih yolculuðumuzu bir kahramaný anarak bitirelim. Milyonlarýn “iyi ki varsýn” dediði gözü pek, yüreði pak kardeþimiz Eren Bülbül de Kuman/Kýpçak Türklerindendir. Ruhu þad, ruhu Sultan Baybars’a yoldaþ olsun.

Aziz Dolu Atabey

https://azizdolu.wordpress.com/