Kafka Hakkýnda


     Franz Kafka 03 Temmuz 1883 yýlýnda Prag’da dünyaya gelmiþtir. Üst-orta sýnýf bir Yahudi aileye mensup olan Kafka, Prag Üniversitesi’nde hukuk okuduktan sonra bir sigorta þirketinde iþe girmiþ ve akþamlarýný yazmaya adamýþtýr. 1923’te artýk sadece yazarlýk kariyerine odaklanmaya karar vererek Berlin’e taþýnmýþ, fakat çok geçmeden tüberküloz yüzünden hayatýný kaybetmiþtir. Eserlerinin çoðu arkadaþý tarafýndan ölümünden sonra yayýmlanmýþtýr.

DÖNÜÞÜM

     Vasiyete düpedüz ihanetle okuyucusuna ulaþan bir kitabý bitirmek farklý düþüncelere itiyor insaný ister istemez. Bir yaným Franz Kafka’nýn yakýn arkadaþý Max Brod’a ; “Ben öldükten sonra yak” demesine raðmen eserini yayýmladýðý için kýrgýn, diðer yaným ise minnet duymama sebep oldu. Çünkü; Dönüþüm, dün ve bugün arasýnda geçen uzun yýllara raðmen bazý olaylarýn günümüzde de benzerlikler göstermesinin þaþkýnlýðýný hissettiriyor. Ýþ hayatýndaki olumsuzluklarýn psikolojik etkilerinin aile iliþkilerine nasýl da kötü yansýdýðýný satýr satýr hissettiriyor.

     Kitaba dair inci deðerindeki tespitlerin yer aldýðý “Çevirmenin Önsüzü” bölümünü sindirerek okumak baþ kahraman Gregor Samsa’yý anlama yolunda saðlam bir köprü iþlevinde. Ayaklarýnda “böcek” ve “haþere” unsurlarýnýn olduðu hikayede Kafka’nýn neden ýsrarla haþere kelimesinin kullanýlmasýný istediðini gözler önüne seriyor.

     Kitabýn çevirmeni, çevirme sürecinde Eward Rosch’un kapsamlý bir dönüþüm yorumundan yararlanmýþ. Türkçe’ye çevrilmiþ neredeyse tüm Dönüþüm metinleri böcekten bahsetmesine raðmen haþere sözcüðü, hem topluma ve ailesine faydalý olamayan bir adamýn “zararlý”niteliðine atýfta bulunur hem de sözcüðün “Türkçedeki ikincil anlamý “deðersiz ve zararlý kiþi” olmasý nedeniyle Dönüþüm’ün alýmlanmasýnda fark yaratýr. Çünkü Rösch’e göre, Gregor Samsa’nýn zor durumda kalmasýnýn nedeni þu ikilemdir: Dönüþümünün ardýndan iþ hayatýnýn dýþýna itilmesiyle yalýtýma, kýsýtlamaya ve deðersizleþmeye uðrar. Yani ya faydalý bir çark olarak deðersizleþecek ya da zararlý bir haþere olarak deðerini yitirecektir.

     Franz Kafka’nýn 1915 yýlýnda yayýmlanan Dönüþüm isimli uzun öyküsü Gregor Samsa’nýn bir sabah huzursuz rüyalardan uyandýðýnda kendini dev bir haþereye dönüþmüþ bulmasýyla baþlar. Zýrhýmsý sert sýrtý, sert bölümlere ayrýlmýþ bombeli kahverengi karný, havayý döven çelimsiz çok sayýda bacakçýklarýyla yataktan deðil kalkmak kýmýldamakta dahi müthiþ zorlanmaktadýr.

     Odasýný gözleriyle adeta tarar, kendi bedeninin deðiþimi dýþýnda her þey gerçektir. Bunun bir düþ olduðuna inanmak ister tekrar uyuyup uyanýrsa geçeceðini düþünür ama hiçbir þey deðiþmez. Beþte hareket eden trenine yetiþebilmek için daha erken saate ayarladýðý saati çalmýþ ama iþitmemiþtir. Saatin altý buçuðu gösterdiðine inanamaz. Ýlk kez geç kalmýþtýr. Oysa beþ yýllýk çalýþma hayatýnda hiç hastalanmamýþtýr. Ne beyni ne de vicdaný olan, patronun kuklasý diye nitelendirdiði hizmetlinin beþ treninin baþýnda bekleyip, gelmeyiþini de mutlaka patronuna rapor etmiþtir diye düþünür.

     Yataktan kalkamadýðý yeni bedenine uyum saðlayamadýðý anlarda iþiyle ilgili de ince detaylar verir Samsa. Günbegün seyahatte olduðunu yoldaki iþ telaþýnýn þirket içinden daha yorucu olduðunu, seyahatlerin eziyetini, tren aktarmalarýný kaçýrmanýn, düzensiz ve kötü yemeklerinin tasasýný, sürekli deðiþen, asla kalýcý ve candan olmayan insan iliþkilerin sýkýntýsýný düþünür uzun uzun. Ailesi için dayanýyor olmasa çoktan istifa ederdim, diyerek memnuniyetsizliðini hissettirir hayattan. Beþ ya da altý yýl sonra ailesinin patronuna olan borcunu biriktirdikten sonra bu hayalini mutlaka gerçekleþtireceðini de düþler.

     Bir sonraki tren yedide kalkacaktýr oysa kumaþ örneklerini toplayamamýþ, kendinde yataktan kalkacak gücü bir türlü bulamamýþtýr. Yediye çeyrek kala ilk annesi seslenmiþtir geç kaldýðýný söyleyerek. Ardýndan kýz kardeþinin sesini duyar. Her defasýnda baþýna gelenin bir hayal olduðunu ve daðýlýp gideceðini bekler ama gerçektir olanlar. Sesi de deðiþmiþtir.

     Sakince, olabilecek en sakin biçimde düþünmenin, çaresiz kararlar almaktan daha iyi olduðunu anýmsatmayý da ihmal etmez kendine. Gecikmesinin keyfiyetten kaynaklý olmadýðýný ispatlamak istercesine yataktan kalkma, kapýyý zor bela da olsa açma hamlesinde bulunur ve güçlükle baþarýr.

     Kafka’nýn mücadelesi o kadar samimidir ki yataktan çýkabilmek, kapýsýnýn kilidini açabilmek için verdiði çaba, yeni hayatýný idame ettirebilmedeki zorluklar, yoðun mutsuzluðunun arasýndaki bitmek tükenmek bilmeyen umudu, iþine ve ailesine karþý sorumluluðu, babasýna saygýsý, annesine karþý duyduðu sevgi, kýz kardeþinin müziðe olan kabiliyeti için de ayrýca para biriktirme hayali, her þeye raðmen iþine giderek, kendini haksýz dedikodulara karþý aklama telaþýný hikaye boyunca onunla yaþamamak imkansýzdýr.

     Müdür Beyin eve geliþi, Samsa’nýn kapýyý açýnca ki görüntüsü karþýsýndaki Müdürün can havliyle kaçýþý, aile fertlerinin korkusu, zaman içinde ondan tiksiniþleri, ilk zamanlarda yiyecek býrakan, odada rahat dolaþmasý için düzen oluþturmaya çalýþan kýz kardeþinin bile daha sonralarý Samsa’yý kaderine terk etmesi, her birinin yeni bir iþ bulup kendi baþlarýnýn çaresine bakmaya baþladýktan sonra Gregor Samsa’yý daha da iþe yaramaz, ölse diye gözünün içine baktýklarý bir mahlukat olarak görmeleri tüyler ürpertici. Hele babasýnýn ard arda attýðý üç elmadan sonuncusunun sýrtýna saplanýþý içler acýsýdýr.

     Ýnsanýn kendine acý veren yaþanmýþlýklarýný bir faraþa doðru süpürüp çöpe atmasý kim bilir ne kadar rahatlatýr. Bir de tersini düþünürsek yani; yaþantýsýna bir insan olarak baþlayýp bir hayvan olarak devam etmek mecburiyeti, zaman içerisinde bunu kabullenip taze deðil bayat, kokuþmuþ, çürümüþ olan yiyeceklerden lezzet almasý, sesinin deðiþmesi, hareket yeteneðinin kaybolmasý, gözlerinin artýk neredeyse göremez hale gelmesi ve aldýðý darbeler, yaralardan sonra kendinin bir faraþa süpürülmesi ne kadar hazin bir sondur.