Dilin (lisanýn) evriminde þekillerle sesler arasýndaki soyut baða iþaret eden bubba-kiki etkisi psikolog Wolfgang Köhler tarafýndan 1929'da keþfedilmiþtir. Ýlkin Tenerife adasýnda yapýlan psikolojik deneylerde, Köhler insanlara biri keskin, testere diþi gibi hatlara sahip olan, diðeri de yuvarlak hatlara, kývrýmlara sahip olan iki þekil göstermiþtir; ve Tenerife adasýndaki (modern dünyadan soyut bir ada) dile göre hangi þeklin "takete" hangi þeklin de "baluba" sözcüðünü iþaret ettiðini sormuþtur. Bulgular keskin hatlý þekil için "takete", yuvarlak hatlý þekil için de "baluba" sözcüðünün %95-%98 gibi bir oranla yeðlendiðini göstermiþtir.

2001'de ayný deney Vilayanur S. Ramachandran ile Edward Hubbard tarafýndan "kiki" ve "bouba" ("bubba") sözcükleriyle Ýngilizce ve Tamilce konuþan denekler üzerinde yinelendi. Denekler %98 oranýnda kývrýmlý þekli "bubba", testere diþli þekli de "kiki" sözcüðü ile iliþkilendirdiler.

Bu durum beynin bir biçimde sesler ve þekiller arasýnda soyut baðlar kurduðunu gösteriyor. Daphne Maurer ve ark.'nýn yeni çalýþmasý 2.5 yaþýndaki çocuklarýn dahi bu davranýþý gösterdiðini ortaya çýkarmýþtýr.

Ramachandran ile Hubbard, kiki/bubba etkisinin dilin evrimi üzerine etkili olduðunu, çünkü bu deneyin nesnelerin adlandýrýlmasýnýn tamamiyle rastlantýsal olmadýðýný gösterdiðini ifade etmiþlerdir. Yuvarlaklý þeklin genelde "bubba" diye adlandýrýldýðýný, çünkü dudaklarýn da yuvarlak halde çýkardýðý sesin "bubba" sözüne yakýn olduðunu, benzer þekilde "kiki" sesini çýkarýrken aðýz açýlý ve gergin olduðu için bu þekille eþleþtiðini belirtmiþlerdir. Ayrýca "k" sesi "b" sesinden daha sert ve güçlüdür.

Seslerin rastlantýsal-olmayan bir biçimde nesne ve olaylarla/anýlarla iliþkilendirildiði sinestezya benzeri bu eþleþme, ses sembolizminin temelinin nörolojik olabileceðini göstermektedir.

Ýlker Fýçýcýlar
29.6.2009