KÝLÝM ÞÝÝRLERÝ YAHUT HALK ÞÝÝRÝ


Türküye türkü derler,
Türküden olmaz beyler,
Türkü yâri getirmez,
O da bi gönül eyler. (1)

Evet, gerçekten türküler yâri,yârâný geri getirmez; fakat sevenin gönlü, türküyle oyalanýr.Hasrete, çileye türküyle dayanýr,sabreder.Hasret, çile, sabýr ilmek ilmek iþlenir, dokunur türküye.Zaten o sebepten âþýk, aþkýný “kilim” e dokumamýþ mýdýr? O sebepten ki “yar deyince kalem elden düþüyor” dememiþ midir þair?
Sevinçlerimiz, kederlerimiz hatta kýzgýnlýklarýmýz þiir olup mýsra mýsra dizilmiþtir âþýklarýn dillerine. Hele bir de sazlarýnýn tellerine dokundular mý, sevinçler daha da coþkulu, kederler daha da incelir, derinden bir âh olur gönüllere. Halk þiirimiz, böyle hissî ya da duygusal olmasýnýn yanýnda “Ferman padiþahýn, daðlar bizimdir.” diyecek kadar da cesaretli ve kendi baþýna buyruktur da.
Halk þiirimizin de içinde bulunduðu “Türk halk edebiyatý aþk, ölüm, hasret, tabiat sevgisi, acýma, alay, din duygusu, kahramanlýk, ahlak gibi beþerî bütün duygularý iþler. Bundan dolayý, onlarý Türk millî kültürünün en kýymetli hazinesi olarak korumalýyýz.” (2)
Sanýrým bizi ve bizden olaný tanýmayan, bilmeyen öncelikle türkülerimizi, ninnilerimizi, manilerimizi, aðýtlarýmýzý vs. dinlemelidir. Çünkü halk þiirimiz, kültürümüzü öyle bir nezaket ve incelikle ayný zamanda yiðitçe ve mertçe dile getirmiþtir ki ayna misali bizi yansýtýr desek yeridir.
Çifte vurdum maþtabaya kalayý … ninem
Bozuldu ya ipsizlerin alayý
Yok mu kýzý kaçýrmanýn kolayý … ninem
     Baygýn uykulardan uyanamýyom
     Ben bu hasretliðe dayanamýyom
Çadýr attým þu Terme’nin düzüne … ninem
Hor göründüm Samsunlu’nun gözüne
Ýliþmedim gelinine kýzýna … ninem
     Baygýn uykulardan uyanamýyom
     Ben bu hasretliðe dayanamýyom (3)

Yukarýdaki türkünün dizelerinde bazý yörelerimizdeki, istenilen kýz verilmeyince ya da evlenip düðün dernek kuracak zenginliði olmayan ve birbirini seven iki insanýn anlaþýp kaçmalarý –bazen zorla- ve daha sonra ortaya çýkan “kýz kaçýrma” geleneðini görüyoruz. Ayný zamanda toplumumuzda baþkalarýnýn gelinine yahut kýzýna kötü gözle bakmanýn hiçbir zaman hoþ karþýlanamayacaðý da ayrýca anlatýlmaktadýr.

Yüzdürdüm kayýðýmý
Rizeliyim Rizeli
Adam cebinde besler
Senin gibi güzeli (4)

Bu mâni örneðinde Rizeli’nin dolayýsýyla Karadenizli’nin kayýk ya da balýkçýlýk kültürünü anlýyoruz.
Halk þiirimizde savaþ ve kahramanlýk konularýnýn da ayrý bir yeri vardýr. Köroðlu’nun destanlaþan öyküsü þiirlerinde yiðitlik, kahramanlýk, güç-kuvvet duygularýyla birlikte büyük bir coþkuyla iþlenmiþtir. “Tüfek icat oldu mertlik bozuldu” dizesi bir özlü söz olarak çaðlar ötesinden günümüze kadar ulaþmýþtýr. Onun hayat hikâyesinde önemli bir yer alan Bolu Beyi’yle olan mücadelesini de þiirlerinde görmekteyiz. Baþýndan geçen olaylar, bir zaman sinema perdesine de aktarýlmýþtýr.
Köroðlu gibi kahramanlýk ve savaþ temalarýna, Toroslar’da yaþayan Türkmen boylarýndan olan Dadaloðlu da deðinmiþtir. “Ferman padiþahýn daðlar bizimdir” dizesiyle padiþaha meydan okuyacak kadar yürekli ve ölümden korkmayan biridir. Þiirlerinde, Türkmen boylarýndan olan Avþar ismini sýk sýk görürüz. Bununla birlikte Avþarlar’ýn göçebe yaþayýþ tarzýný da yine þiirlerinden anlýyoruz.
Halk þiirinden bahsederken elbette ki Âþýk Veysel’i anmadan geçmek ona yapýlan büyük bir vefasýzlýk olur. “Benim sadýk yârim kara topraktýr.” dizesi sanýrým kulaklarýnýzda çýnlýyordur. Evet, Âþýk Veysel bir Anadolu insanýydý ve Anadolu’nun toprakla haþýr neþir olan, toprak kokan insanýný sanýrým en güzel onun bu dizesi anlatýyor. Gerçekten de Anadolu insanýnýn en sadýk arkadaþý, yâri, sýrdaþý topraktýr. Çünkü topraða ne ektiyse, toprak onu bin misli vermiþtir insanýmýza. Bundan daha güzel bir dost olabilir mi kara gün, iyi gün demeden her zaman yanýnýzda olan. Aþaðýdaki dizeler bunu ne güzel anlatýyor:

Dost dost diye nicesine sarýldým
Benim sadýk yârim kara topraktýr
Beyhude dolandým boþa yoruldum
Benim sadýk yârim kara topraktýr. (5)

Halk þiiri ele alýnýp araþtýrýlýrken, Yunus Emre gibi güçlü bir þairi, halk þairi olarak kabul etme tereddüdü yaþanmaktadýr. Yunus’un, þiirlerini son derece açýk ve öz bir Türkçeyle söylemesi, dolayýsýyla dilini halka yanaþtýrmasý onu bu hususta kaygý oluþturmayacak þekilde halk þairi olarak görmeyi düþündürebilir. “Bizce Türk þiirinin en büyük anýtlarýndan biri olan Yunus’un, þiirlerini halk diliyle söylemesi, halktan biri oluþu ve halka seslenmek istemesinden kaynaklanmaktadýr. O kimi yazarlarca belirtildiði gibi ‘ümmî’ bir halk ozaný deðil, Tasavvufu iyice özümlemiþ, yeterince okuyarak kendini yetiþtirmiþ, þiir denen sanatýn bütün derinliklerine inebilmiþ, en güçlü ve içten anlatým sýrlarýný çözebilmiþ bir düþünür, bir þairdir.” (6)
Yunus Emre Ýslam dininin ve Tasavvuf düþüncesinin ilke ve kavramlarýnýn yanýnda Hýristiyanlýk ve Musevilik kavramlarýný da bilen, doðu dünyasýnýn büyük þairlerinin yapýtlarýný tanýyan, dünya bilgisi ve deneyimleriyle tam bir bilge niteliði taþýyan ulu bir kiþi, Türk þiirinin gücünü ortaya koyan bir ulus þairidir. Halk diliyle halka seslenen ve halk þiirinin birçok öðelerini içeren yapýtlarý, bizce bu nedenle halk þiiri çerçevesinde ele alýnabilir.
Her açýdan baktýðýmýzda halk þiirimiz, bir ruh inceliði, içtenliði ve duygulandýrýcý nitelikleri ile etkileyiciliði tartýþýlmaz bir þiir örneðidir. En eski çaðlardan beri tarihin her safhasýnda, halkýn dünya zevkini, görüþünü, üretme gücünü dolayýsýyla zenginliðini ve hayal dünyasýný temiz ve sade bir üslupla yansýtýr. Onu ne kadar iyi tanýyýp kavramaya çalýþýrsak, kendimizi de o kadar iyi anlar ve tanýrýz.


1. Bahattin KUFACI, Güce Aðzý (Fiil Çekimi-Metin-Sözlük), Gazi Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatý Bölümü Mezuniyet Tezi, Kýrþehir 2005, s.71.
2. Prof. Dr. Mehmet KAPLAN, Türk Milletinin Kültürel Deðerleri, M.E.B. Yayýnlarý, Ankara 2001, s.19.
3. Ayhan YÜKSEL, Tirebolu, Tarih-Kültür-Spor Yazýlarý, Arý Sanat Yayýnlarý, Ýstanbul, 2008, s. 101.
4. Prof. Dr. Þükrü ELÇÝN, Halk Edebiyatýna Giriþ, Akçað Yayýnlarý, Ankara, 1998, s. 284.
A.g.e., s. 193.
5. Doðan AKSAN, Halk Þiirimizin Gücü, Bilgi Yayýnevi, Ankara, 1999, s. 27.
6. A.g.e., s. 29.