HACI BAYRAM VELÝ VE TASAVVUF

M.NÝHAT MALKOÇ

     Tasavvuf dinimizde Hakk’a ve hakikate götüren yollardan biridir.Tasavvufta sohbet mühim bir akidedir.Þeyhler,sohbet kanalýyla müritlerin kalbine sirayet eder.Dinî ve tasavvufî hakikatleri bu yolla muhataplarýna iletirler.
     Bilindiði gibi Hacý Bayram Veli,Türk tasavvuf kültüründe ve mistik þiir sahasýnda çok önemli bir isimdir.14.yüzyýlýn ikinci yarýsýyla 15.yüzyýlýn ilk yarýsý arasýnda seksen yýllýk ömür süren bu büyük Allah dostu az ama hafýzalarýmýza kazýnan þiirler kaleme almýþtýr.Bu þiirlerden pek azý elimizin altýndadýr.Zamanýn hoyrat eli bu güzel manzumeleri bizden koparmýþtýr.Onun þu þiiri çoðumuzun belleðinde canlýlýðýný muhafaza etmektedir:
     “N’oldu bu gönlüm,n’oldu bu gönlüm
Derd ü gamýnla doldu bu gönlüm
      Yandý bu gönlüm,yandý bu gönlüm
      Yanmada derman buldu bu gönlüm”
     Yanmada derman bulacak kadar manevî sahada yol kat eden Hacý Bayram Veli,tasavvuf dünyasýnda da bir ekol olmuþtur.Ona göre asýl zenginlik mal,mülk ve servet biriktirmek deðildir.Gerçek zenginlik manevî sahada tekâmül etmektir.Bu demek deðildir ki maddî zenginlik kötüdür.Servetimiz helâl yoldan kazanýlmýþsa bunda beis yoktur.Zengin mümin fakir müminden daha hayýrlýdýr.Çünkü zengin müslüman elindekilerle hayýr hasenatta bulunur;düþkünlerin elinden tutar.Malýmýz olabilir fakat gönlümüzde mal mülk sevgisi ve tamahkârlýk barýnmamalýdýr.
Hacý Bayram Veli,zamanýna göre bir hayli yüksek maaþlý bir vazife olan müderrislik(profesörlük) görevini býrakarak geçimini çiftçilikle idame ettirmiþtir.Kimsesiz ve fakir insanlar için zenginlerden zekât toplayarak onlara daðýtmýþtýr.Yani fakirle zengin arasýnda bir çeþit sevgi,muhabbet ve dayanýþma köprüsü olmuþtur.
     Kelâbâzî adlý mutasavvýf “Et-Tearruf” adlý eserinde Allah’a akýlla deðil kalple ulaþýlabileceði tezini ileri sürmektedir.Hacý Bayram Veli Hazretleri de bu görüþü kendisine esas kabul etmiþ bir mutasavvýftýr.
     Gerçekten de akýl bir noktaya kadar bize yol göstermeye muktedir olmaktadýr.O noktadan sonra akýl acziyetini göstermektedir.Onun için manevî alanda tekâmül ederken aklý deðil,gönlü kýlavuz olarak tayin etmek daha isabetlidir.
     Kalp,yüce Allah’ýn tecelligâhýdýr.Bir hadiste þöyle denmektedir: “Ben yere göðe sýðmadým ancak mümin kulumun kalbine sýðdým.” Bu da gösteriyor ki her þey kalpte olup bitmektedir.
     Bilindiði gibi Hacý Bayram Veli’nin görüþlerini esas alan “Bayramîlik” tarikatý vardýr.Fatih Sultan Mehmet’in hocasý Akþemseddin ,Eþrefoðlu Rûmî,gibi isimler de Hacý Bektaþ Veli’nin manevî tezgâhýndan geçerek seyr ü sulûk etmiþlerdir.
     Bütün mutasavvýflar gibi o da sünnete dört elle sarýlmýþ bir Hakk dostudur.O hiçbir zaman Þia mezhebine sýcak bakmamýþtýr.Sünnî olarak yaþamýþ ve müritlerini de o doðrultuda yetiþtirmiþtir.
     Osmanlý’nýn ilk yýllarýnda Arapça ve Farsça yaygýn olarak kullanýldýðý için Türkçe’nin esamisi okunmuyordu.Hacý Bayram Veli bu akýma kapýlmayarak Türkçe’nin tekrar görkemli günlerine dönmesi için mücadele vermiþtir.Talebeleri de týpký kendisi gibi Türkçe yazarak bu dili millî birliðin tesisi için canlandýrmýþlardýr.
     Hacý Bayram Veli engin tecrübesiyle kendisine teslim olanlara Hakk ve hakikat yolunu göstermiþtir.O,bu mânâda iyi bir pedagogdur.Öðütleri hayat tecrübelerinin yansýmasýdýr.Yazýmý bu büyük insanýn sözlerinden bir kýsmýný sizlerle paylaþarak bitirmek istiyorum:
"Ýnsanlarýn fitnesinden kurtulmak istiyorsanýz, çarþý ve pazarlarda sýk sýk bulunmayýnýz."
"Hiddet ve kin, hakîkatleri gören gözleri kör eder. Öfke, iyi düþünmeyi daraltýr, yanýltýr."
"Allah'a isyân yolunda, hiçbir kimseye yardým etmeyiniz."
"Küçük çocuklarý seviniz, baþlarýný okþayýnýz. Onlarý sevindiriniz ki, Peygamber Efendimizin emrini yerine getirmiþ olasýnýz."
"Çarþýda ve câmi avlusunda bir þey yemeyiniz. Yol ortasýnda durmayýnýz. Ticâret erbâbýnýn dükkânlarýnda uzun müddet oturmayýnýz."
"Hiçbir günâhý küçümsemeyin, çok çalýþýn. Boþ gezenler, zengin bile olsa, arkadaþlarý þeytan, kalpleri þeytanýn konaðý olur."
"Helâlinden kazanýp, ondan fakirlere cömertçe veriniz."
"Ölümü çok hatýrlayýnýz. Ölüm gelmeden hesâbýnýzý yapýnýz. Tövbe ediniz ki, affa kavuþasýnýz."
"Dünyâ gamýndan, nefsin sýkýþtýrmasýndan hafifleyip kurtulmak istiyorsanýz, kabristanlarý sýk sýk ziyâret ediniz."
"Ayýp ve kusurlarýný gördüðünüz arkadaþlarýnýzýn, komþularýnýzýn, sýrlarýný ifþâ etmeyiniz. Çünkü gördüðünüz bu sýrlar, size emânettir. Emânete hýyânet ise, çirkin bir harekettir."
"Âlim ve velîlerin kabirlerini ziyâret ediniz. Zîrâ o büyükler, kendilerini ziyâret edenlere þefâat ederler."