“Ýnsan nereden geldiðini hep merak ede gelmiþtir. Bu nedenle çeþitli kültürlerde ve dinlerde insanýn kökenine iliþkin çok çeþitli öykülere rastlarýz. Örneðin insan ölen bir tanrýnýn pirelerinden oluþmuþtur. Ortadoðu’dan kaynaklanan -tek tanrýlý- dinlerde ise insanýn kökeni Tanrý tarafýndan yaratýlmýþ olan Adem ve Havva isimli dünyanýn ilk insanlarýna dayanýr. Birbirinden ne kadar farklý olursa olsun bu öykülerin ve bu inançlarýn ortak yaný, insaný doðadan ayrý bir yerde tutmasýdýr.” (Modern Ýnsanýn Kökeni, Roger Lewin, Sunuþ, Aykut Kence, Prof. Dr., ODTÜ Biyoloji Bölümü).

“Altmýþ bin yýl önce, Kuzey Irak’taki sarp Zaðros Daðlarý’nda yaþlý bir adam ölmüþtü; ama sýradan biri deðildi bu adam. Halkýyla öte dünya, ruhlar dünyasý arasýnda bað kuran bir Þamandý. Kabilelerinin saygýn bir üyesini yitirmenin yasýný tutan Þanidar(*) halký onun için özel bir gömme töreni düzenledi.

Baðlý olduklarý dinsel, töresel uygulamalarý ve trans yöntemlerini öðrenmeleri durumunda kendileri de birer Þaman olacak genç Þanidarlýlar, tören için aralarýnda civanperçemi, St Barnaby dikeni, kanarya otu, mor sümbül, gül hatmi, peygamber çiçeði, ebegümeci ve at kuyruðu gibi -pek albenili olmayanlarý da bulunan- renk renk çiçekler toplamak üzere kýrlara daðýldýlar. Ýlkyaz sonlarýydý... ...Gençler toplayýp getirdikleri çiçek demetlerini atkuyruðu dallarýna baðlayarak Þamanýn maðarada sonsuza dek dinleneceði bir yatak yaptýlar... ...Cenaze töreninde bir baþka Þaman da Þanidar halkýnýn yaratýlýþ öyküsünü, onlarýn yeryüzündeki özel konumunu, eski Þanidar ruhlarýnca kurulmuþ sonsuz bir döngü olan yaþamla ölümün kaçýnýlmazlýðýný gizemli bir biçimde anlatan aðýtlar yaktýlar; böylesine önemli birini ruhunu kabul etmeleri için Þanidar atalarýnýn ruhlarýný çaðýrdýlar.” (Modern Ýnsanýn Kökeni, Roger Lewin, Giriþ, S.2).

1957 Nisanýnda Kuzey Irak’ta Þanidar Maðarasý’nda yapýlan kazýlarda yaþlý bir adama ait olduðu sanýlan bir iskelet bulundu. Cesedin yattýðý yerden alýnan toprak örneðinde yukarýda sayýlan çiçek polenlerine rastlandý ve yukarýdaki kurgu yapýldý. Kazýyý yapan Ralph Solecki kitabýnda bu olayý anlatýrken “birdenbire görüyoruz ki insan ve güzellik sevgisinin evrenselliði bizim kendi türümüzün dýþýna taþmaktadýr. Ýlk insanlarda insancýl duygularýn, deneyimlerin bulunmadýðýný söyleyemeyiz” demektedir.

“Kendi türümüzün dýþýna taþmak...” Bu ne demek? Bulunan yaþlý adam iskeleti bildiðimiz anlamda bir insan iskeleti deðildi. Þanidarlý yaþlý adam, týknaz yapýsý, güçlü kaslarý, kendine özgü uzun, basýk kafasý ve çýkýntýlý yüzüyle bir Neanderthal insanýydý! Günümüz insaný bilimsel terminolojide Homo Sapiens olarak isimlendirilir. Bu adam günümüz insanýna benzemiyordu.

Farklýlýk fiziksel anlamda idi. Ancak burada önemli olan nokta, bugün soyu tükenmiþ ve bugünkü insanlarla ayný insancýl duygulara sahip olan bir insan türünün geçmiþte yaþamýþ olmasýdýr. Bir kez daha vurgulamak gerekirse bir maymundan söz edilmiyor. Sanat anlayýþý olan resim yapan, müzikle ritm tutan, ölülerini törenle gömen, insana çok benzeyen ama insan olmayan bir canlý...

Neanderthaller insana göre daha güçlü, soðuk iklime daha dayanýklýydýlar. Göz çukurlarý daha iri idi. Buna göre çevrelerini daha iyi gördükleri düþünülebilir. Neanderthaller bir kýsým bilim adamýna göre insanýn atasý idi ama birçoðuna göre deðildi. Çünkü bu görüþü destekleyen baþka birçok bulgu ile birlikte, insanlarla Neanderthallerin geçmiþte en az 2 bin yýl, belki 30-40 bin birlikte yaþadýklarý anlaþýlmýþ. Günümüzde bulunan eski çaðlara ait iskeletlerin insana mý, Neanderthale mi ait olduðu belirgin farklýlýklar nedeniyle hemen anlaþýlabiliyor. Geçen zaman içinde insanlar, yani Homo Sapiensler Neanderthalleri yok etmiþler.

Bilim adamlarý insanlarýn Neanderthalleri savaþarak yok ettiklerini düþünmüyorlar. Ýnsanlarýn Neanderthallere göre belirgin bir üstünlükleri yoktu. Ancak yapýlan araþtýrmalara göre iki tür arasýnda %1-2 gibi küçük bir farklýlýðýn olmasý, dengenin kýsa bir zaman sonra bu küçük farklýlýða sahip olan tarafa döndüðü anlaþýlmýþ. Ýnsanlar belki biraz daha akýllýydýlar, el yapýlarý aletleri kavramada ve kullanmada belki daha yetenekliydi. Belki kas kuvveti deðil fakat sezgileri biraz daha güçlüydü. Bu küçük farklýlýk bir türün tümüyle yok olmasýna, bir türün dünyaya tümüyle hakim olmasýna yetti. Baþka bir neden olarak bir türün bir hastalýða baðýþýklýðýnýn olmasý, diðer türün olmamasý söyleniyor. Bu kuramýn en belirgin kanýtý Avrupalýlarýn Amerika’yý keþfedip iþgal ettikleri sýrada görülmüþtür. Çiçek hastalýðýna baðýþýklýðý olmayan Amerikan yerlileri kitleler halinde ölmüþtür. Bu arada Avrupalýlarýn yerlilere karþý insafsýzlýðýný göz ardý etmiyorum, ancak bir bölük Ýspanyol askerinin koca Ýnka imparatorluðunu yerle bir etmesinin en büyük nedenlerinden biri budur (Bakýný, Tüfek Mikrop ve Çelik, Jarred Diamond, Tübitak Yayýnlarý). Örneðin zamanla kýtanýn içine ilerleyen beyazlar yerlilerin baðýþýklýklarýnýn olmadýðýný fak ettikten sonra onlara çiçek hastalýðý geçirmiþ insanlarýn kullandýðý battaniyeleri hediye etmiþler. Belki insanlarla Neanderthaller arasýnda da böyle bir durum vardý.

Neanderthaller öyle ya da böyle, dünyayý insanlara terk ederek yok oldular. Ýnsanlar neye sebep olduklarýnýn farkýna bile varmadýlar. Çünkü yok etmek ve –kendilerinden üstün bir canlý çýkana kadar- üstün gelmek onlarýn doðasýnda vardý. Ne yazýk ki bu etkiyi günümüzde de görmeyi sürdürüyoruz.

2.Nisan.2004