Sabahattin Ali

Emin Karakuþtan birazcýk uzun
Feridun Fazýl’dan az daha kýsa
Yoluna konuldu ýpýslak sabun,
Bir yýldýzdý kayýp gitti hülasa.

Ýçinden yaralý boynu büküktü
Ne aðlayabildi, ne gülebildi
O dava içinde yalnýz ve tekti,
Âliden davacý, Ali’den öldü.



Bu þiirde Sabahattin Ali’nin boyunu, bosunu örnek göstererek yazmamýn bir nedeni de, ceset üzerinde Hükümet Tabibinin raporudur. Rapor aynen þöyledir:

“Ceset sarýmtýrak saçlý, tahminen uzunca boylu izlenimini veren bir erkeðindir. Kafanýn sað cidar kemiðinin iç bölümünde görülen çöküntü… “ diye devam eder. Raporun sonunda, “ölçülen kemiklere göre ceset 1.64 veya 1.65 boyundadýr” denerek (kafa karýþtýrarak) biter.

Sabahattin Ali’ni kaybolduðunu hatýrlýyorum. Birkaç ay sonra Bulgaristan sýnýrýnda cesedine ulaþýlmýþ, kendisini Bulgaristan’a götürecek olan kamyon þoförünün öldürmüþ olduðu anlaþýlmýþtý.

Öldürülüþünün üstünden uzunca bir süre geçip, gündemi soðutulduktan sonra, Ali Ertekin isimli katil yakalanmýþtý. Bazý aydýn çevreler, katili suçu üstlenen kiþi olarak tanýmlamýþ, Milli Ýstihbarat’ýn parmaðý olduðu söylenmiþti.

Sabahattin Ali’yi 1944 yýlýnda Akba Kitapevinde çalýþýrken yakýndan tanýmýþ, kitapevinin sahipleri ve gazeteci arkadaþlarýyla sohbetlerine tanýk olmuþtum. O sýralarda ‘Kuyucaklý Yusuf’un 2. baskýsý bu kitapevinde basýlmýþ, daðýtýmý yapýlmýþtý.

Onun bende býraktýðý izlenim, orta boylu, kýrçýl saçlý, yakýþýklý ve itinalý giyinmesidir. Kitapevi içinde yapýlan sohbetlerde az konuþuyor, daha çok dinlemeyi tercih ediyordu. Kitapevindeki gruptan ayrýldýðý zaman da arkasýndan, siyasi görüþü, özellikle de Nazým Hikmet’ten, o günlerin gündemi olan komünist kiþiliklerden söz açýlarak, biraz önceki sohbetin seyri deðiþmiþ olurdu. O günlerin siyasi, ekonomist görüþlerine göre, baþý dertte olduðu anlaþýlýyordu.

Sabahattin Ali, bazý aydýn çevrelerce toplumdan soyutlanmýþ olmasýna karþýn dimdik ayakta, yalnýzlýðý yaþayan bir kiþiliðe bürünmüþ olmasýydý.

Sabahattin Ali, 1930/1931 ders yýlý baþýnda Aydýn Ortaokuluna Almanca öðretmeni olarak atanýr. Yazýn tatil aylarýnda Ýstanbul’a gelir. Ne yazýk ki tekrar Aydýn’a dönmek zorunda kalýr, hem de tutuklu olarak. Okulda, öðrencilerin dolaplarýnda, gizli Türkiye Komünist Partisinin ‘Kýzýl Ýstanbul’ adlý gazetesi bulunmuþ, ayný zamanda bazý talebeler de, yýkýcý propaganda yaptý diye hocalarýnýn aleyhinde ihbarda bulunmuþlardý.

Sonunda aklansa da üç ay hapis yatmýþ, Kuyucaklý Yusuf ve Jandarma Bekir’i öldüren Halil Efe’yi bu hapis damýnda tanýmýþtý.

Hapishaneden çýkýnca Konya’ya Almanca öðretmeni olarak atanýr. Romaný ‘Kuyucaklý Yusuf’ burada tamamlanarak, Konya’da Cemal Kutay’ýn Yeni Anadolu Gazetesinde 15 sayý bölüm, bölüm yayýnlanýr. Telif hakký ödenmediði için yayýn yarým kalýr.

Gazete sahibi buna içerleyerek, Sabahattin Ali’nin bir toplantýda okuduðu, güya Atatürk’ü taþlayan þiirini, kendi yakýnlarýný da þahit göstererek ihbar eder. Aslýnda þiir güncel bir olay için yazýlmýþ, Atatürk’ü yeren bir düþüncenin ifadesi deðildi.

Savcýlýk düzmece ihbara deðer vererek, Sabahattin Ali’yi Tutuklar, sonunda 1 yýla hüküm giyer. Üç ayýný Konya’da geçirirken, kalaný için Sinop Cezaevine gönderilir.

Dava konusu olan þiirin iki kýtasý þöyledir:

(…)

Asarlar mý hâlâ hakka tapaný?
Mebus yaparlar mý her þaklabaný?
Köylünün elinde var mý sabaný?
Sýska öküzleri dirilmiþ midir?

(…)

Cümlesi belî der enelhak* dese
Hâlâ taparlar mý koca terese
Ýsmet girmedi mi hâlâ kodese
Kel Ali’nin boynu vurulmuþ mudur?

(…)


* ‘Hallacý Mansur’un (857–922) “Ben Tanrýyým” anlamýndaki sözü. Tarihte Hallacýn vecd içinde söylediði bu söz, onun da öldürülmesine neden olmuþtur.

Sabahattin Ali’nin kiþiliði o devrin þakþakçýlarýna ters gelmiþ olacak ki, ihanetlere, haksýzlýklara, hukuksuzluklara, yanlýþlara maruz kalmýþtýr.