TARÝHÝN SAYFALARI ARASINDA SEYAHAT: AYBASTI
Kemal Düz

Yazlarý Perþembe Yaylasýna göç ederdik. Babam kahveciydi. Çevrük yakýnýnda yolun altýnda, tek odalý ahþap bir evimiz vardý. O evde açtýk gözlerimizi gökyüzüne. Topraðýnda belendik. Havasýný soluduk. Soðuk suyunu yudumladýk. Patates, pancar yetiþtirdik. Avu çiçeklerini kokladýk. Çayýrlarýnda yalýnayak gezdik. Erik aðaçlarýna týrmandýk. 1967 yýlý yazý çok kurak geçiyordu. Kümbete yaðmur duasý yapmak üzere gitmiþtik. Bir kubbe biçiminde bir tepecik üzerinde, etrafý mezarlýk, þirin, sevimli, mütevazi bir mescid vardý. Etrafýnda tek tük aðaçcýklar vardý. Duvarlarý taþtan, çatýsý ahþap tahtalarla örtülmüþ, dikdörtgen biçimliydi. Kapýsý tahtadan dý. Ýçerisi hafif karanlýktý, ufak bir pencereden içeriye ýþýk alýyordu. Taþ ile kaplý olan zemin; hasýr, kilim, halý gibi örtülerle kapanmýþtý. Ýþte bu mescidin bitiþiðinde diðer mezarlardan biraz daha farklý bir mezar vardý. Muhafazalý, etrafý taþ ile örülmüþ ve üstü kapanmýþtý. Devamýnda da yine mezarlar vardý. Kimi mezar taþlarý yýkýlmýþ kimisi kýrýlmýþ vaziyette idi. Kümbette bulunan mezarlýkla ilgili; tarihin sayfalarýnda kýsa bir seyahat çýkalým: Amin Maalouf, “Araplarýn Gözünden Haçlý Seferleri” kitabýnda þöyle yazar:
“…Anadolu yaylasýnýn ýssýz yükseltilerinde Daniþmend ( bilgili, bilge kiþi) adýnda tuhaf bir þahsiyet hüküm sürmektedir. Aslý meçhul bu maceracý adam, çoðunun okumasý yazmasý olmayan öteki Türk emirlerinin aksine, çok çeþitli ilim dalarýnda eðitim görmüþtür. Kýsa süre sonra ‘Daniþmendname’ adýnda meþhur bir destanýn da kahramaný olacaktýr.”

1071 Malazgirt Savaþýndan sonra bölgeye Daniþmendoðullarý gelir. Daniþmentliler Beyliði, Daiþmend Gazi (Taylu,Tabla, Tatlu) tarafýndan 1095 yýlýnda kurulur. Sivas, Malatya, Kayseri, Tokat ve Amasya civarýnda hüküm sürerler. Daniþmendli Beyliðinin(1095-1178) oluþturduklarý askeri üstünlük, Bizansý zor durumda býrakýnca, Avrupa Katoliklerini yardýma çaðýrýrlar. 1096 yýlýnda, 1. Haçlý Seferi baþlar. Daniþment Gazi (Tanýþman, Tanuþman, Daniþman, Daliman) ile Selçuklu Sultaný 1. Kýlýç Arslan güçlerini birleþtirmiþler ve Haçlýlara karþý birlikte karþý koymuþlardýr. Haçlýlarýn üç büyük ordusuna karþý savaþýrlar. Daniþmend Gazi, Karadeniz sahillerine inmek Trabzon’u ele geçirmek istemektedir. Ýlk sefer yapýlmýþ ve baþarýsýz olmuþtur. Devletinin merkezi olan Niksar’dan hareketle ikinci defa Karadeniz sahilini ele geçirmek üzere sefer düzenlenir. Perþembe Kümbet yaylasýnda 1104 yýlýnda Daniþmendli Ordusu ile Peçenek ve Kýpçaklar’ýn içinde bulunduðu Canik Ordusu arasýnda büyük bir meydan savaþý olur. Cenk þiddetli geçer, yayla kan deryasý olur. Bu savaþta Daniþmend Gazi aðýr þekilde yaralanýr, Niksar’a getirilir ve burada þehit olur.
Vasiyetinde þöyle seslenir:

Bu yiri defi hemân tîz kazýnýz
Bunda bir dem açýlur hem görünüz
Meyyitimi onda koyasuz benim
Yönimi Canik’e karþu koyunuz benüm
Edesiz benden yârenlere selâm
Elik Gâzi Beg olguma hoþ selâm

Bu meydan savaþýnda çok þehit verilir. Kümbetteki mezarlýk o þehit askerlerin mezarlýðýdýr. Daniþmend Gazi Anadolu’nun fethinde ve Ýslam’ýn yayýlmasýnda çok önemli rol oynamýþtýr. Mescidin bitiþiðindeki korunaklý türbe, Dânimendli Emir’ine aittir. Yunus Emre’ye kulak verelim:

Doðru varýrdý yollarý kalem tutardý elleri
Bülbüle benzer dilleri danýþman yiðitler yatar
Ulu kiþi aðlamýþlar server yiðitler düþmüþler
Baþucunda yay sýmýþlar kuruluban oklar yatar
Atlarý izi tozulu önleri tabýl bazýlu
Ýle güne hükmü yazlý muhteþem beyler yatar

Daniþment Gazi’nin yerine geçen, oðlu Melik Emir Gazi 1115 yýlýnda, Aybastý yöresini Daniþmentlilerin sýnýrlarýna arasýna katar. Yine yapýlan seferlerin birinde Melik Emir Gazi’nin Yaras’da yaralanmýþtýr. Kanýnýn damladýðý yerler evliya olarak kabul edilmektedir. Emirlerine; “Yarýsýný asýn, yarýsýný kesin!” þeklinde emir verdiði yörede yaþayanlarca söylenir. Yine burada, yapýlan bu cenklerde Komutanlardan Kutlubey, þehit olmuþtur. Türbesinin bulunduðu yere “Kutludoðmuþ” adýný almýþtýr.

Yunus Emre, Daniþmendlilerden çok etkilenmiþ ve bunu pek þiirinde dile getirmiþtir.
Ýþte bazý þiirleri:

Þeyh u dâniþmend ü velî cümlesi birdir er yolu
Yunus’tur derviþler kulu Taptuk gibi serveri var

Dâniþmend okur tutmaz derviþ yolun gözetmez
Bu halk öðüt iþitmez saðýr hemen olýsar

Dâniþmend oldu geldi okuduðunda buldu
Ehl derviþlere caný katý karýþgan oldu

Aybastý yöresi, tarihte hep bir sýðýnak olmuþtur. Zora düþen, dara düþen her kim olursa olsun, ayrýmsýz herkesi bu daðlar kucaklamýþtýr. Bunlardan bir dað padiþahý olan, Celali Ýsyanlarýný baþlatan Karayazýcý Abdülhalim Þah’dýr. 1601 yýlýnda, Elbistan yaylasýndan, Erciyes yaylasýna, oradan da vuruþa vuruþa, kýlýç artýðý 10 000 kiþi ile aðýr yaralý olarak, Canik Daðlarýna sýðýnýr. Tedavi edemezler. Kendi adamlarý tarafýndan, hatta kardeþi Deli Hasan’ýn teþvikiyle öldürüldüðü(1602) rivayet edilir.
Þahverdi Kâhya; “Osmanlý’nýn eline geçip hakaret görmemesi için Karayazýcý’nýn naaþýný paraladýlar, her parçasýný bir baþka yere defnettiler; Karayazýcý’nýn Canik Daðlarý’nda sekiz on yerde mezarý vardýr, her bir uzvu bir yerdedir” diyor.
Vakanüvis Naima Efendi’de, “ Karayazý’nýn adamlarý arasýnda; Þahverdi, Yularkýsdý, Tavil gibi kimseler ki, ayrý ayrý her biri büyük afet þakiydi, Karayazýcý’nýn kardeþi Deli Hasan’ýn yanýnda toplandýlar” diyor.

Tarihte, Türk askerleri, her zaferden sonra þenlik yaparlardý. Bu þölenlerde, türküler söylenir, kurbanlar kesilir, çeþitli oyunlar oynanýr, yarýþmalar düzenlenir, güreþler yapýlýr, at yarýþlarý yapýlýr. Bir sonraki sefere hazýrlýklar yapýlýrdý. Daniþmendliler bu topraklarýn kapýsýný bizlere açmýþlar, buralarý yurt olarak býrakmýþlardýr. Perþembe Yaylasýnda yapýlan her yýl yapýlan geleneksel panayýr, fetih tarihinden beri yapýlmaktadýr. Zafer temmuz ayýnýn bir Perþembe günü gerçekleþtiðinden, her Perþembe günü Pazar kurulur ve yayla adýný da oradan alýr. Kümbet yaylasýna uygun bir anýt yapmalýdýrlar. Bu topraklarý vatan yapmak için, canlarýný seve seve veren þehitlerimizin hatýrlarýný yaþatmak, yeni kuþaklara vatan millet sevgisi ancak þehitliklere sahip çýkmakla olur. 18.03.2011