"Bu yaz kemençeyi bir dinledinse Kanlýca’da,
Baharda bir gece tanbûru dinle Çamlýca’da
Bu sazlarýn duyulur her telinde sâde vatan,
Sihirli rüzgâr eser dâimâ bu topraktan."

Y.K.BEYATLI

3 Kasým 1958 Osmanlý-Türk Edebiyatý ve kültürünün abide simalarýndan þair Yahya Kemal Beyatlý’ nýn vefat tarihi. Yani bu büyük þair öleli tam 50 yýl olmuþ. Daha dün gibi hatýrlýyorum; Sisli ve soðuk bir Ankara sabahý. Ulus Ýkokulu’ nda 4. Sýnýf öðrencisiyim. Öðretmenimiz merhum Hikmet Tüzünataç Hanýmefendi , gözleri yaþlý bir þekilde Yahya Kemal’ in vefatýný biz öðrencilerine bildiriyor ve yine büyük bir hüzünle “Sessiz Gemi” þiirini okuyor. Akabinde bizlerin anlayabileceði bir þekilde onun ne kadar büyük bir þair olduðunu anlatýyor. Beyatlý’ yý o gün tanýdým ve “Sessiz Gemi” yi de o gün ezberime aldým. Sonrasýnda onu ve þiirlerini çok sevdim. Mehmed Akif ‘ i daha Ýlkokula baþladýðýmýz yýl Ýstiklâl Marþý ile tanýmýþ ve sevmiþtik; Zaten Akif “ reel hayat” a dair ne söylüyorsa, Yahya Kemal’ in “sanat” ta benzeri þeyleri tekrarladýðýný delikanlýlýðýmýzda anlayacaktýk. Týpký Ramazan Bakkal’ ýn “Sancýlý bir coðrafyada, bilgi, kültür ve sanatla yeterince tanýþamayan insanýmýz için en önemli çýkýþ yolu olarak Yahya Kemal’i gördüm. Ülkemin Iþýk Kulesi olarak Yahya Kemal’i sevdim.” (1) dediði gibi.

Onun en çok bilinen yönü olan þairliðinin yanýnda bir de, Osmanlý - Ýstanbul aþýðý ve Geleneksel Musýkîmiz hayranlýðý da inkâr edilemez gerçeklerdir. Hatta bütün bu karakteristik özelliklerinin de öncesinde Yahya Kemal Enstitüsü Müdürü Kâzým Yetiþ’ in ifadeleriyle:
“Maziye, kültür deðerlerimize sahip çýkma konusunda o bir baþlatýcýdýr. Ama unutmayalým ki onun etkisi suda halkalar gibi dalga dalga yayýlmýþtýr.”

Ýlerleyen yýllarda Yahya Kemal’ inde büyük etkisiyle Geleneksel Musýkîmize meylettim. Sonrasýnda tabii ki Münir Nureddin Selçuk’ u ve onun bestelerinde Yahya Kemal’ i daha da çok tanýdým.

Aralarýnda 10 senelik bir yaþ farký olmasýna raðmen, ikisi de bir imparatorluðun çöküþünü benzeþen hüzün duygularý ile yaþarlar. Münir Bey de Yahya kemal gibi :

“... Devlet-i Aliyye’nin tarih sahnesinden çekilmeye baþladýðý bir dönemde hayatýnýn baharýný yaþamýþ, o trajik ve ayný zamanda muhteþem finali seyretmiþti. Sanatýnýn temelinde bu büyük ayrýlýðýn acýsý yatar, zamaný kurtarmak için yaptýðý fantezi eserler bir yana býrakýlýrsa, onun zamana meydan okuyan ve okuyacak olan besteleri, klâsik kültürden beslenen þaheserlerdir…” (2)

Ayrýca Yahya Kemal’de Münir Bey kadar olmasa da bir anlamda musýkînin rahle-i tedrisinden geçmiþtir.
“… akrabalarýndan Abdurrahmanpaþazade Ýbrahim Bey'in evinde Hacý Arif Bey yönetiminde yapýlan icra fasýllarýný izleyerek, Türk müziðini yakýndan tanýmýþ, klasik bestecilerimizi derinden anlayýp sevmiþtir…” (3)
Yahya Kemal, Paris’ ten Ýstanbul’ a döndükten sonra, Avrupa’ da edindiði hayat tarzýndan dolayý bir bocalama devresi geçirirken ve :

“…Ýstanbul’da yapamayacaðý düþüncesine kapýldýðý bir sýrada, Tanburi Cemil Bey ve diðer müzisyenleri dinlediðini, ‘vatan’a bu ‘altýn kapý’dan geçerek döndüðünü hissettiðini yazar.
Böylece Divan þiirinden sonra ikinci bir temsil öðesi olarak müziði benimser. Buna Ýstanbul mimarisi ve biraz geriden hat sanatý da eklenince, Türklerin Anadolu’ya giriþiyle kurulmaya baþladýðýný, Ýstanbul’un el deðiþtirmesiyle ivme kazandýðýný varsaydýðý uygarlýðý dört ayak üstüne oturtmuþ olur. “Yahya Kemal ve Ahmet Hamdi Tanpýnar’da Müzik” adlý kitabýmda örneklediðim üzere, onun sanatsal öðelere verdiði bu temsil deðeri, Parnas akýmýndan etkilenmiþ olmasýnýn getirdiði bir ‘ikâme’dir ayný zamanda. Osmanlý’da görsel sanatlar yeterince geliþmediði için, yerine þiir, mimari ve özellikle de müziði ikâme etmiþtir.

“Çok insan anlýyamaz eski musikimizden / Ve ondan anlamýyan bir þey anlamaz bizden” dizelerini söylediði zaman, sadece Itri’nin, Hâfýz Post’un, Dede Efendi’nin müziðinden etkilenmiþ biri olarak deðil, ‘kendi gökkubbemiz’in dayanaklarýndan birinden söz eder gibi konuþmaktadýr.

Bir baþka þiirinde Itri’nin ‘neva-kâr’ýný Osmanlý ordularýnýn seferlerinin ve bu yolla kurulan uygarlýðýn fon müziði, hatta ufku, ýþýðý gibi sunar.

Tanpýnar, günlüðünde “Yahya Kemal’in þark musiki zevki ve muhabbeti zannetmem ki benimki gibi olsun” derken bir bakýma haklýdýr. Çünkü Yahya Kemal’de müzik uygarlýk temsilini ve ‘bezm-i mey’ kutsamasýný aþarak somut hayata bir türlü intikal edemez. Bu intikali de Tanpýnar romanlarýyla yapmýþtýr. Her ikisi de, müziðe verdikleri önem ve deðer açý- sýndan benzersizdirler. ” (4)

Bu iki sanat sevdâlýsýnýn mýsra ve ezgilerinin bir birleriyle kucaklaþmamasý mümkün deðildi.
Kendisine en büyük ün saðlayan þarkýlarýnýn sözlerinin bir çoðunu ünlü þair Yahya Kemal’den alan Münir Bey’ in, büyük þairimiz ile uzun bir geçmiþe dayanan saðlam bir dostluðu vardýr. 1951 senesinde Münir Bey’ in “jübilesi” sebebiyle büyük Þair onun hakkýnda þunlarý yazacaktýr :

“…Münir Nureddin’in en üstün meziyeti, son ikiyüz yýl içinde ItrÎ’ den Zekâi Dede’ ye kadar, Millî Musýkî’ nin Kâr, Beste, Semai, Nakýþ Durak ve sair þekillerinde, en halis eserlerini mükemmel bir ifade ile tegannî etmeyi bilmek bilmek olmuþtur. Bu meziyet Tanburî Cemil’in eþsiz dehasýný hatýrlatýr. O’ nun sazla ifade ettiðini, Münir Nureddin sesi ile ifade etmiþtir. Bu sanatýn sýrrý, eski bestelere derin bir vukuf ve þaþmaz bir bigi ile nüfuz etmek ise de, ondan fazla olarak, Millî Musýkî dehamýzýn, yer yer, ne tarzda tecelli ettiðini duymak ve tam bir ifade ile çalmak yahut okumaktýr. Bu meziyet milletin nadir insanlara nefh ettiði bir mevhibedir.

Bu devirde yaþayan ihtiyar, orta yaþlý, genç vatandaþlar eski musýkimizin bestelerini Münir Nureddin’ den dinledikleri için talihlidirler…” (5)

Biri þiirimiz, diðeri Musýkimizin bu iki zirve ismi, ayný tarih ve kültür þuurunun ve Ýstanbul aþkýnýn ortak paydasýnda buluþup, güfte-melodi alýþveriþlerinde bulunurlar. Bu buluþmalar sonrasýnda, harika bestelerin ortaya çýkmasý da sürpriz olmaz. Ýþte bu beraberliklerinde birinde :

“…Münir Bey hem çalar, hem de Yahya Kemal’ e Muhayyer makamýnda yeni bestelediði iki rübaiini okur ;
‘Çepçevre bahar içinde bir yer gördük’
Yahya Kemal’ in gözlerinden yaþlar süzülmektedir. Arkadaþýnýn kolunu sýmsýký tutar; ’Bana söz ver Münir,’ der, ’benim þiirlerimi senden baþka kimse bestelemeyecek. Buna müsaade etmeyeceksin .Onlarý ancak
sen besteleyebilirsin.’
Ne yazýk ki Münir Nureddin, çok istediði halde ‘Endülüs’te Raks’ý sevgili arkadaþýna dinletemeden, þair aramýzdan ayrýlýr…” (6)

Bu vasiyet aþaðý yukarý yerine getirilmiþtir. Ancak bunun bir istisnâsý vardýr. O da Münir Bey kadar deðerli bir müzik adamý olan Cînuçen Tanrýkorur, engin müzikal ve kültürel birikimiyle Yahya Kemal’ in birçok þiirinin bestesine imza atar.

Ömrü boyunca Münir Bey, musýki repertuvarýmýza Yahya Kemal’ in þiirlerinden aldýðý dizelerden :
Nihavent makamýnda, “Ýstinye Körfezinde bu akþam garipliði”, “Kandilli yüzerken uykularda”, Mâhur makamýnda, “Bir gülþene vardýk ki uzak mihr-ile mehden”, Kürdîlihicazkâr makamýnda, “Endülüs’ te raks”, “Ey nâz-ü iþve velvele-i þân olan sana” Hicaz makamýnda, “Sana dün bir tepeden baktým azîz Ýstanbul”, “ Artýk demir almak günü gelmiþse zamandan”,”Eslâf kapýldýkça güzelden güzele”,Muhayyer makamýnda, “ Çepçevre bahâr içinde bir yer gördük “, Rast makamýnda, “Hâfýz’ ýn kabri olan bahçede bir gül varmýþ”, Uþþak makamýnda, “Bir merhaleden düneþle deryâ görünür”, “Âheste çek kürekleri mehtâb-uyanmasýn”,Segâh makamýnda, “Dönülmez akþamýn ufundayýz vakit çok geç” sözleri ile baþlayan þarkýlarýný besteler.

Münir Nurettin Bey’ den sonra üstâd Yahya Kemal’in þiirlerini en çok besteleyen ikinci bestekâr Tanrýkorur’dur.

“..Yahya Kemal,þiirlerini,sesini ve tavrýný çok sevdiði,meclisinde bulundurmaktan zevk aldýðý Münir Nureddin tarafýndan bestelenmesini aslýnda pek istemez,yaptýklarýný beðenmezmiþ.Ancak bana öyle geliyor ki,eðer Cinuçen Tanrýkorur’un bestelerini dinleseydi,’Tamam,derdi,benim de aradýðým ses bu’…Çünkü on sekiz besteden hiç biri,varlýðýný borçlu olduðu þiire ihanet etmedi;aksine derinden kavrayýp kucakladý,sarýp sarmaladý…” (7)

Tanrýkorur’un ,Yahya Kemal’in þiirlerine yaptýðý besteler 1996’da özel bir konserle icra edilir.Bu besteleri dinleyen bir yazarýmýzýn izlenimleri oldukça heyecan ve zevk doludur.Bakýn konser sonrasý neler yazmýþ :

“…Cinuçen Tanrýkorur’un Yahya Kemal’in þiirlerinden yaptýðý ve musýkimizin içindeki,tâ içindeki saf,hâresiz ve elmas melodileri,bir ’te’sir-i sihirkârî’ile bulup çýkaran bestelerini dinlemenin hazzýný yaþadým.Bu müstesnâ elaman melodiler,beni parçalanmýþ hayatýmýzýn hemen hemen her tarafýna hakim olan ‘zevk hezimeti’nden (deyiþ,Tanpýnar’ýndýr)çekip çýkardý ve bir haz transandansý ile,musýkisinde bir taraftan dinin,öte taraftan bütün hayatýn aktýðý büyük Itrî’nin iklimine götürdü.Musýkinin köksüzleþmiþ ve içleri boþalmýþ aðaç gövdelerine benzeyen,kuru hayatýmýzý nasýl baþtan baþa derleyip toparlayarak bir gülistana döndürdüðünü o Rast Destan’da yaþamak nasip oldu….” (8)

Ayrýca Yahya Kemal þiirleri arasýnda popüler besteler olarak, Selahattin Pýnar’ ýn “Kalbim yine üzgün seni andým da derinden” sözleriyle baþlayan Beyatî þarkýsý, Zeki Arif Ataergin’ in Kürdilihicazkâr “Dün kahkahalar yükseliyorken evinizden”, Fahri Kopuz’ un Nihavent “Gece Leylâ’ yý ayýn on dördü” ve Süleyman Erguner’ in Uþþak “Ömrün þu biten neþvesi tâmolsun erenler” ini sayabiliriz.

Yahya Kemal’ in Geleneksel Musýkîmiz’ in repertuvarýna geçen yukarýdaki þiirlerinin dýþýnda,temalarý itibariyle doðrudan musýkînin iþlendiði þirlerinin baþlýklarýný da þu þekilde sýralayabiliriz:

Süleymaniye’ de Bayram Sabahý, Itrî , Kar Musýkîleri, Ýsmail Dede’ nin Kâinatý, Derin Beste,Yol Düþüncesi, Seyfi’ ye Refakat, Sen Þarkýlarýn Durduðu Bir Lâhza Kenarda, Mihrâbâd, Mevsimler …

Ölümünün 50. Yýlýnda onu rahmet ve muhabbetle anýyoruz.


K A Y N A K L A R .

(1) Rümeysa Tanrýseven, “ Ramazan Bakkal ile Yahya Kemal Faaliyeleri Hakýnda Sohbet”, http://sanatalemi.net

(2) Sadettin ÖKTEN, ”Ahmed Paþa’ dan Münir Bey’ e”, Türk Edebiyatý Dergisi, Nisan/1994, sayý: 246

(3) “Yahya Kemal”, www.kultur.gov.

(4) Miraç Zeynep ÖZKARTAL, “50 Yýldýr ‘Âsûde Bahar Ülkesi’ nde…Yahya Kemal”, www.milliyet.com.tr, 24 Nisan 2008

(5) Nevzat ATLIÐ, ” O,Emsalsiz Yorumu ile Musýkimizde Yeni Bir Çýðýr Açtý”, Tercüman Gazetesi, 4 Mayýs 1981

(6) Ayþe KULÝN, Ayþe KULÝN, ”Bir Tatlý Huzur”, Everest Yayýnlarý, Ýstanbul/2006, (3.basým), s.129, 130

(7) Beþir AYVAZOÐLU,”Þairler ve Bestekârlar”,Zaman Gazetesi,8 Kasým 1996

(8) Hilmi YAVUZ,”Gelenek,Müzik ve Tanrýkorur”,Zaman Gazetesi,21 Mayýs 1996