Ýþverenle iþçi arasýnda uzlaþmaz çeliþkilerde beraberinde geldi. Önceliði 14–16 saatlik iþgününün insafsýzlýðýný kýrmak aldý. Dünyanýn her yanýnda iþçi iþveren arasýndaki amansýz mücadeleler sürüp giderken, mücadele biçimleri ve çözüm yollarý da çeþitlendi. Her iki kesim de yaþadýklarýndan dersler çýkarýp sorunlarýný aþma yöntemleri geliþtirdi.



Çabalar ve çýkýþ yollarý bazen ulusal boyutta kalýrken, bazen evrensel boyutlara ulaþtý.1 Mayýs eylemlilikleri evrensel ve en güçlü dayanýþma biçimi olarak iþçi sýnýfý mücadele biçimleri olarak yerini almýþtýr.

1 Mayýs’ýn tarihsel sürecini, anlamýný ve önemini 2007 yýlý içinde vermiþtik. Sitemizdeki “ARAMA”ya girince ilgili yazýmýzý görüp okuyabilirsiniz. Tekrara düþmemek için benzer bir yazý yerine Osmanlý’dan günümüze Türkiye’de 1 Mayýs dizinini vermeyi uygun bulduk. Kolayca ulaþtýðýmýz verileri düzenlemekten öte bir zahmete katlanmadýðýmýz bu derlemeyi; Ulusal Tarihimiz içindeki 1 Mayýslarý ilgiyle okuyacaðýnýzý umuyoruz.

Ayrýntýlý bilgiye ulaþamamakla birlikte 1 Mayýs’ýn Osmanlý döneminde il kez 1905 yýlýnda Ýzmir'de kutlandýðýný öðreniyoruz. Ýkinci Meþrutiyet‘in ilanýndan bir yýl sonra, 1909‘da Üsküp ve Selanik‘te kutlanýr. Üsküp‘te iþçiler kýzýl bayraklarla, Selanik‘te ise Rum, Türk, Yahudi, Bulgar iþçiler kol kola yürürler. 4 dilde yayýnlanan ortak 1 Mayýs bildirisinde, herkese seçme ve seçilme hakký, emeði koruyacak yasalarýn çýkarýlmasý ve grev mevzuatýnýn düzeltilmesi istenir.

1 Mayýs, Kurtuluþ Savaþý sýrasýnda anti-emperyalist bir içerik kazandý. Ýþgalcilerin ve iþbirlikçi hükümetin baskýlarýna raðmen iþçiler, “Baðýmsýzlýk” isteyen pankartlarla yürüdü. 1920 yýlýnda iþgal altýndaki Ýstanbul‘da 1 Mayýs’ý kutlama kararý alýndý. Trabzon ve baþka Karadeniz þehirlerinde de gösteri ve yürüyüþler düzenlenerek Lenin posterleri açýldý. Yunan iþgali protesto edildi.

1921 yýlýnda Ýstanbul’da 1 Mayýs, iþgal kuvvetlerinin uyarý ve yasaklamalarýna raðmen kutlandý. O gün vapur, tramvay ve fabrika iþçileri iþ býrakarak bayramý Kâðýthane’de kutladýlar. Ýstanbul, Ankara, Ýzmit ve Adapazarý‘ndan anti-emperyalist sloganlar yükselirken, Mersin’de iþçiler tüm halký Fransýz iþgaline karþý direniþe çaðýrdýlar.

1922 yýlýnda Ýstanbul‘un yaný sýra Ankara ve Ýzmir‘de de 1 Mayýs kutlandý. Ýstanbul’da Sultanahmet Meydaný‘nda toplanan vapur, tramvay ve elektrik iþçileri Pangaltý üzerinden Kâðýthane’ye yürüdüler. Ankara‘da ise Ýmalat-ý Harbiye ve demiryolu iþçileri o gün çalýþmayarak eþ ve çocuklarýnýn da katýldýðý bir toplantý düzenledi. Toplantýya üç milletvekili ve Sovyetler Birliði Elçiliði temsilcisi de katýldý. Ýþçiler adýna yapýlan konuþmalarda emperyalizme karþý çarpýþan hükümetin desteklendiði bildirildi.

1923 yýlýnýn baþýnda toplanan Ýzmir Ýktisat Kongresi‘nde iþçi grubunun önerisi ile 1 Mayýs gününün Türkiye Ýþçileri Bayramý olarak kanunen kabulü ilkesi benimsendi ama bu karar aradan geçen 82 yýla raðmen hala hayata geçirilmedi.

1924 1 Mayýsý'ný "Ýþçi Bayramý" olarak kutlayan iþçilerin bu eylemi engellenmek istendi. Sekiz saatlik iþgünü için bildiri daðýtan birçok iþçi tutuklandý.

1925 yýlýnda çýkarýlan Takrir-i Sükûn Kanunu sonrasýnda kutlamalara izin verilmedi ve 1935 yýlýna kadar hemen hemen her yýl ancak gizli kutlanabildi.
1935 yýlýnda çýkarýlan "Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkýnda Kanun" adýyla çýkarýlan düzenleme ile "Bahar ve Çiçek Bayramý" olarak genel tatil günlerine dâhil edildi.

27 Mayýs 1960' dan sonra da "yasaklar" yaþandý. Toplu Sözleþme, Grev ve Lokavt Kanunu'nun kabul tarihi olan 24 Temmuz, iþçi sýnýfýna 1 Mayýs'ýn yerine bayram olarak dayatýldý. Ancak bu giriþimlerin hepsi, kararlý mücadeleler sonucu geri döndü.

1 Mayýs 1977 ise görkemli bir gösteriye dönüþtü. 500 bin kiþi, toplu iþ sözleþmelerindeki dayatmalara, DGM’lere, Milliyetçi Cephe hükümetlerinin baskýlarýna karþý Taksim Meydaný’ndaydý. Ancak provokatörler de oradaydý. Sular Ýdaresi, þimdi Marmara Oteli olan Ýntercontinantel Oteli’den ve Pamuk Eczanesi’nin üzerinden yaylým ateþi baþladý. Ateþle birlikte Sular Ýdaresi’nin yanýndan çýkan panzerler kalabalýðýn üzerine yürüdü. O gün Taksim Meydaný’nda 37 kiþi vurularak ya da ezilerek can verdi.

77′deki kanlý 1 Mayýs, iþçileri yýldýrmadý. 1978′de de onbinlerce iþçi yine Taksim’deydi. Provokasyonlar yetmeyince sýkýyönetim ilan edildi ve 1979 1 Mayýs’ý Sýkýyönetim Komutanlýðý tarafýndan Ýstanbul’da yasaklandý. Ýþçiler bu kez Ýzmir’de alana çýktýlar. 1980′de Ýzmir’de de yasaklandý. 1 Mayýs Mersin’de kutlandý.

12 Eylül askeri darbesinin ardýndan 1 Mayýs tamamen yasaklandý ve tatil günü olmaktan çýkarýldý. Ama iþyerlerinde bayramlaþma, kýsa süreli iþ býrakma ve bir sembol takarak kutlanmaya devam etti. 12 Eylül darbesinin bastýrdýðý iþçi hareketi 1986 yýlýnda Netaþ, 1987′de Kazlýçeþme deri iþçileri 1988′de ise SEKA iþçilerinin grevleri ile yeniden alevlendi.

1989′a gelindiðinde onbinlerce iþçi grevdeydi, yüzbinlercesi ise sonuç alýnamayan toplusözleþme görüþmeleri nedeniyle sokaktaydý. 12 Eylül sonrasý, iþçiler tarafýndan düzenlenen ilk 1 Mayýs, 1989 yýlýnýn Mart, Nisan ve Mayýs aylarýný kapsayan ve iþçi sýnýfý tarihine “Bahar Eylemleri” olarak geçen bu süreçte kutlandý.

Ýþçiler polisin baskýlarý, valilik ve hükümetin cezalandýrma tehditlerine ve sendikal bürokrasinin oyunlarýna raðmen kutlamadan vazgeçmedi. Tehditler nedeniyle Ýstanbul’daki sendikalarýn genel merkezleri, 1 Mayýs sabahý kutlamayý iptal ettiklerini açýkladýlar. Bu kararý tanýmayan iþçiler ve sýnýftan yana sendikacýlar, daha önce ilan edildiði gibi Mecidiye köy’e akýn etti. Binlerce iþçi “Yaþasýn 1 Mayýs” sloganýyla toplanarak yürüyüþe geçti. Ýþçiler, polisin saldýrýsýna raðmen tekrar tekrar toplanarak 1 Mayýs’ý kutladýlar. Ayný gün Taksim’deki 1 Mayýs gösterisinde de polis müdahalesi yaþandý. Açýlan ateþ sonucu marangoz iþçisi Mehmet Akif Dalcý yaþamýný yitirdi.

1990‘da ise 1 Mayýs gösterileri fabrikalara yayýldý. Taksim’deki kutlamada ise polisin hedefi bu kez ÝTÜ Öðrencisi Gülay Beceren oldu. Kurþunla yaralanan Beceren felç oldu.

1991 yýlýnda ise Türk-Ýþ’in salon toplantýlarýna karþý Ýstanbul’da Saraçhane’de gösteri yapýldý.

1992′de Ýstanbul’da Gaziosmanpaþa’da ilk yasal miting düzenlendi.

1993 yýlýnda Ýstanbul Ýþçi Sendikalarý Þubeler Platformu‘nun baskýsýyla Türk-Ýþ 1 Mayýs’ý ilk kez alanda, Þiþli Abide-i Hürriyet Meydaný’nda kutlamak zorunda kaldý.

1994′te, Türk-Ýþ, Hak-Ýþ, DÝSK ve KESK 1 Mayýs’ý ilk kez, ortak ve alanda kutladýlar.

1996‘ya gelindiðinde neredeyse bütün ülkede 1 Mayýs’ý kutlama hazýrlýklarý yapýlýyordu. Ýstanbul Kadýköy’de yapýlacak kutlamanýn çok kitlesel olmasý bekleniyordu. 1 Mayýs mitinginin toplanma yeri Söðütlüçeþme’ydi ve sabah erken saatlerde onbinlerce iþçi ve emekçi burada toplanmýþtý. Büyük bir coþku içinde Kadýköy’e doðru baþlayan yürüyüþ hem görkemiyle hem de canlýlýðýyla dikkat çekiyordu.

Kortej, Söðütlüçeþme giriþine geldiðinde polis, üst aramasýna karþý çýkan bir grubun üzerine ateþ açtý. Saat henüz 09.50’yi gösteriyordu ki Hasan Albayrak ve Dursun Adabaþ polis kurþunuyla yaþamýný yitirdi. Ancak miting yine de baþladý ve kortejler Altýyol’dan iskeleye doðru ilerlemeye baþladý.

Çýkan olaylardan dolayý konfedarasyonlar miting konuþmalarýný bir saat erken baþlattý. KESK Baþkaný Siyami Erdem kürsüye geldiði sýrada bazý gruplar tarafýndan kürsü iþgal edildi. Bunun üzerine bazý sendikacýlar, üyelerini de alarak alandan ayrýldý. Hava-Ýþ Genel Baþkaný Atilay Ayçin, DÝSK Genel Sekreteri Kemal Daysal, Türk-Ýþ 1. Bölge Temsilcisi Faruk Büyükkucak ve TÜMTÝS Genel Baþkaný Sabri Topçu olayý doðru bulmadýklarýný, fakat alandan ayrýlmayacaklarýný söylediler.

Mitingin ardýndan polis, daðýlmak üzere olan gruplara yeniden müdahale etti. Binalarýn üzerindeki özel kuvvet polisleri kitlenin üzerine ateþ açtý. Çýkan arbedede ve çatýþmalar sýrasýnda Kadýköy’deki dükkânlarýn ve bankalarýn camlarý kýrýldý. Panzerlerle yapýlan saldýrýda Levent Yalçýn adlý kiþi polis kurþunuyla hayatýný kaybetti.

Ertesi yýl hükümet ve sermaye örgütleri ile medya, alanlara çýkýlmamasý için her yolu denedi. Türk-Ýþ de ayný bahanelerle sýðýnarak iþçileri yeniden salonlara kapatmak istedi. Ýstanbul’daki sendika þubeleri, bu tutumu kesin bir dille reddetti. Baskýlar sonucu tüm konfedarasyonlar, 1 Mayýs’ý alanda ortak kutlama kararý aldý. Þiþli Abide-i Hürriyet Meydaný’nda yapýlan mitinge tüm karalamalara raðmen 100 bin emekçi katýldý.

Konfederasyonlar “salonda kutlama” dayatmasýný 1999 yýlýnda yeniden gündeme getirdi. Türk-Ýþ ve Hak-Ýþ “provokasyon olabilir” bahanesinin arkasýna sýðýnarak ‘99 1 Mayýs’ýný salonda kutlamayý tercih etti. Abide-i Hürriyet Meydaný’nda yapýlan mitinge 25 bin iþçi ve emekçi katýldý. DÝSK ve KESK’in düzenlediði mitinge Türk-Ýþ’e baðlý Yol-Ýþ, Tez Koop-Ýþ, Petrol-Ýþ, Hava-Ýþ, Belediye-Ýþ, Deri-Ýþ ve TÜMTÝS sendikalarý da katýldý.

Tabanýn baskýsýyla 1994′ten 2004′e kadar 1 Mayýs’ý ortak kutlayan konfederasyonlar, nasýl ve nereden çýktýðý anlaþýlamayan bir “alan” tartýþmasý nedeniyle, ayrý düþtüler. 1 Mayýs, tüm çabalara karþýn ayrý alanlarda kutlandý; DÝSK ve KESK Saraçhane’de, Türk-Ýþ ise Abide-i Hürriyet Meydaný’nda miting düzenledi

Ýþçi sýnýfý, 2005 1 Mayýs’ýný aðýrlaþmýþ sorunlarla karþýladý. Birlikte mücadeleyi kaçýnýlmaz hale getiren bu durum karþýsýnda sendikalar, bir önceki yýl yaþanan ayrýþmayý “yol kazasý” olarak nitelendirerek, 2005′te yeniden bir araya geldiler. 1 Mayýs sabahý Türk-Ýþ, Hak-Ýþ, DÝSK ve KESK’e baðlý sendikalar, partiler, örgütler üç ayrý koldan Kadýköy’e girdiler.

"Birleþik ve kitlesel 1 Mayýs" sloganlarýyla baþlayan 1 Mayýs 2006 "hazýrlýklarý" her zamanki hýzýyla sürdürülmüþ olmakla birlikte, "alanlardaki katýlým 20 binler düzeyinde kalmýþtýr. Ancak SÝP-TKP'sinin baþtan hesaplanmýþ planlarý doðrultusunda Kartal'da gerçekleþtirdiði "ayrý 1 Mayýs"a katýlanlar da bu sayýlara eklendiðinde, "kitle"de geçen yýldan çok fazla bir deðiþiklik olmadýðý görülmektedir.
Yine de 20 binlik Kadýköy katýlýmý "istatistik gruplarý" için "umut kýrýcý" olmuþtur.

1 Mayýs 2007’nin örgütlenmesinde þimdiye kadar geçen sürede yapýlanlarýn gösterdiði bu 1 Mayýs’ýn daha önceki yýllardan hem nitelik hem de nicelik olarak daha farklý geçeceði oldu. 12 Eylül sonrasý ilk defa birçok siyasi ve sendikal yapý 1 Mayýs’ý Ýstanbul Taksim Meydaný’nda birlikte kutlama kararýný aldýlar. 1 Mayýs’ta Taksim’de olacaðýný açýklayan siyasi yapý ve kurumlar þöyle: DÝSK, KESK, TMMOB, TTB, ÝDO, TKP, DTP, EMEP, ÖDP, SDP, DSÝP, HKP, Yurtsever Cephe, Barýþ Derneði, Halkevleri, 78’liler Birliði, Devrimci 1 Mayýs Platformu [Alýnteri, Baðýmsýz Devrimci Sýnýf Platformu, Demokratik Haklar Platformu, Devrimci Hareket, Emekçi Hareket Partisi, Haklar ve Özgürlükler Cephesi, Halk Kültür Merkezleri, Kaldýraç, Köz, Odak, Partizan, Proleter Devrimci Duruþ, Yeni Dünya için Çaðrý], Pir Sultan Abdal Derneði, Sosyalist Devrim Parti Giriþimi, ESP, SEH, TÖP, SHP, CHP, SODAP, Birlik ve Dayanýþma Hareketi, ÝGD, Ürün, Tüm ÝGD, Kemal Türkler Eðitim Vakfý, Ýþsizlik ve Pahalýlýkla Savaþ Derneði, Birleþik Ýþçi Derneði, Mayýsta Yaþam Kooperatifi, Umut Kooperatifi, Öðrenci Muhalefeti, Sosyalist Öðrenci, Sosyalist Gençlik, Mücadele Birliði, Sosyalist Alternatif, Anti-kapitalist, Ýþçi Mücadelesi, Devrimci Halkýn Birliði.

2008 1 Mayýs’ý ise yeni bir atýlýmýn ve adýmýn göstergesi olacaktýr.

Murat Mehmet UÐURLU