Dünyada temel olarak iki felsefe vardýr. Biri “hiçbir þey deðiþmez”; diðeri “her þey deðiþir” þeklinde özetlenebilir. Bu iki sözü hemen her yere uygulamak mümkündür. Din konusuna uygulayalým. Hiçbir þey deðiþmez sözü, Adem’le Havva’dan geliþimize, her þey deðiþir sözü, evrim kuramýna karþýlýk gelir.

Gök yüzü ve yýldýzlarýn yerlerini gösteren haritalar binlerce yýldýr yapýlmakta. Binlerce yýl önce yaþamýþ insanlarýn bir geçmiþi olmadýðý için yaptýklarý haritalarý önceden yapýlmýþ haritalarla karþýlaþtýrma olanaklarý yoktu. Yýldýzlarýn birbirlerine göre yerlerinin hiç deðiþmediðini kabul ediyorlardý. Ancak yapýlan haritalar sonra gelen kuþaklara kaldýktan sonra bunun böyle olmadýðý anlaþýldý. Kuyruklu yýldýzlar ve gezegenleri ayrý tutuyorum. M.Ö. 2. yüzyýlda Hipparcus isimli bir kiþi bir yýldýz haritasý ya da katalogu yaptý. Bu kiþinin yaptýðý harita günümüz haritalarý ile karþýlaþtýrýldýðýnda iki temel farklýlýk göründü. Haritada olan ve bugün olmayan yýldýzlar, harita da olmayan fakat zaman içinde varlýklarý rapor edilen yýldýzlar, ve takýmyýldýzlarda birbirlerine göre yerleri tespit edilmiþ yýldýzlarýn faklý konumlarda olmalarý. Çünkü aradan geçen 2000 yýlda bazý yýldýzlar sönmüþ, zaman zaman yýldýz patlamasý ile geçici olarak bir yýldýzlar oluþmuþ (daha doðrusu dünyadan öyle görünmüþ), ve yýldýzlarýn yerleri deðiþmiþtir. Þimdi bizim için pek normal görünen bu durum, hiçbir þey deðiþmez felsefesine sýký sýký yapýþmýþ kiþiler için korkunç bir durumdu. Deðiþimin farkýna varan ve söyleme cesaretini gösteren ilk batýlý gözlemci Ýsveçli Tycho Brake (1546- 1601) oldu. Cesaretini gösteren diyorum, çünkü o sýralar Engizisyon mahkemeleri dünya güneþin çevresinde dönüyor diyenleri kazýða oturtup yakýyordu.

Ýki temel felsefeden söz ettim. Her þey deðiþir. Hiçbir þey deðiþmez. Ýnsanlar isteseler de istemeseler de her þey deðiþir. Ölenlerin yerine yeni insanlar gelirler. Gözünü deðiþimin bir yerinde açan kiþi o an geliþen süreci görür ve onun deðiþmez, mutlak gerçek olduðuna karar verebilir. Yani bir kiþinin geçmiþ çaðlara göre çok ileri olan bir þeyi kabul edip uygulamasý onun deðiþime açýk olduðunu göstermez. Zaman içinde, þartlarýn deðiþmesiyle kiþi deðiþime ayak uydurabilirse, o zaman o kiþinin deðiþime açýk olduðu anlaþýlýr. Basit bir örnek vereyim. Ben küçükken 78 devirli taþ plaklar ve onlarý çalan pikaplar vardý. Sonra 45 devirli plaklar ve onlarý çalan pikaplar çýktý. Sonra 33 devirli plaklar ve onlarý çalan pikaplar. Sonra CDler çýktý. Deðiþime ayak uydurmak, ayný zamanda deðiþen teknoloji ile gelen yeni olanaklardan yararlanmak gerekir. Deðiþime ayak uyduramama çeþitlemeleri: Hala taþ plakta ýsrar etmek, 33 devirli plaklara geçip orada kalmak. Taþ plaklarý CD çalarlarda, CDleri taþ plak çalan pikaplarda çalmaya çalýþmak.

Deðiþim her olay için farklý zaman dilimleri içinde oluþur. Deðiþimi gözleyebilmek için bunlarýn kimine insanýn ömrü yeter, kimine yetmez. Yýldýzlarýn deðiþtiðini anlamak için binlerce yýlýn geçmesi gerekmiþtir. Ama tarihin deðiþimine ayný insan tanýk olabilir. Ýki Almanya’nýn birleþmesi, Sovyetler birliðinin daðýlmasý, benim dünyada yaþadýðým sýrada oldu. 1877’de 10 yaþýnda olan bir insan II. Abdülhamit’in istibdat dönemini de, savaþlarda ölmeyip yaþadýysa 1923’te Cumhuriyetin ilanýný da gördü. Üç yýl önce ölenler, Türkiye’nin futbolda dünya kupasýna katýldýðýný ve üçüncü olduðunu göremediler.

Slide Rule (Kayar cetvel) nedir bilir misiniz? Hesap makineleri çýkmadan önce 4 iþlem ve daha birçok iþ yapmaya yarayan bir alet. Ben üniversitede iken hesap makineleri yaygýn olarak kullanýlmaya baþlamýþtý. Ama öðretmenimiz bize zorla slide rule kullanmayý öðretmeye kalktý. Onu kullanmayý öðrenmenin ne kadar iyi bir þey olduðunu savundu. Þimdi onun ne olduðunu bilen çok az kiþi var ve yokluðunun sýkýntýsýný çekmiyoruz.

Osmanlý zamanýnda kullanýlan Türkçe gömülüp gitmiþtir. Fakat bazý insanlar hala marifetmiþ gibi kutlamak kelimesi yerine özellikle tebrik etmek kelimesini kullanýrlar. Bunun gibi daha birçok kelime vardýr. Yeni doðanlar, gençler Türk ordusunun devrimciliðinden söz edilince insanýn yüzüne garip garip bakarlar. Son örneklerden anlaþýldýðý gibi deðiþim her zaman ileriye doðru olmaz. Deðiþim düzgün doðrusal bir hareket deðildir. Eðriler, spiraller çizerek yürür.

Bu iki felsefeyi anlayýnca bazý insanlarýn neden dediklerinin doðruluðunda bu kadar ýsrarcý olduklarýný anlamak kolaylaþýr. Çünkü gözlerini açýp dünyayý gördükleri zaman onu öðrenmiþlerdir. Bazý þeylerin deðiþmesini istediðiniz halde deðiþmiyorsa üzülmeyin. Siz görmeseniz de iyi veya kötü, bir kuþak sonra deðiþecektir.

Kaynakça: Patlayan Güneþler, Isaac Asimov, Ýnkýlap Yayýnlarý

17.Haziran.2002