Þiirin ne olduðu ya da ne olmadýðý konusu tartýþýla gelmiþtir binlerce yýldan beri…Ben de þimdi bu mücerret tarifler silsilesine yeni bir taným daha ekleyecek deðilim ama þiirin ne olmadýðý konusunda da daha müsbet, daha mücessem örnekler verilebileceði kanaatini taþýyanlardaným…Edebiyatý baþlý baþýna bir yansýma olarak gören Platoncu geleneksel anlayýþýn ya da diyalektik materyalizmin savunduðu veyahut da din merkezli bakýþ açýlarýyla ortaya konan þiir anlayýþlarýnýn çok da ötesindedir benim þiir hakkýnda savunduklarým..
Bence þiir þâiri tarafýndan hangi amaçla yazýlýrsa yazýlsýn artýk o her edebi eser gibi þâirin malý olmaktan çýkar ve okuyucunun malý olarak arz-ý endam eder her bireyin ruh aynasýnda..Bu noktadan hareketle þiirin anlatýmcýlarýn savunduðu gibi “okur ile sanatçý arasýnda kurulan bir iliþki” olarak gördüðüm iddia edilebilir ama bu taným da beni tam olarak doyurmuyor.Zira þiirleri imgelerle yüklü bazý þâirlerin yüksek zümreye hitap eden þiirlerinin avam tabakasýyla ne gibi duygu alýþveriþleri olabilir?Mesela divan edebiyatýndaki ya da tasavvuf edebiyatýndaki “þarap, aþk, meyhane” imgelerini olduðu gibi algýlayan basit düþünce ile bu þiirler ve de þiirlerin þâirleri arasýnda nasýl saðlýklý bir iliþki kurulmuþ olmaktadýr?
Bu durumda sanatýn özelde de þiirin okur merkezli olduðunu savunan anlayýþý savunmaya daha yatkýn olduðum iddia edilebilir..Ancak ben þiirin sadece okura zevk vermek için yazýlmasý gerektiðini de savunamam herhalde..Çünkü þiirin okura bilgi veren bir yönü de vardýr hatta bazen onu acýtan yönleri de vardýr þiirin.Ermeni Soykýrýmýnýn haklýlýðýný savunan bir þiir okuduðumu var sayýyorum mesela…Peki bu durumda ben nasýl zevk alabilirim bu gerçek dýþý bilgilerle ve de onlara dayalý duygulanýmlarla yüklü þiire?Bu þiirde salt sanat zevkini nasýl ön plana alabilirim?Vay be ne sanatlar varmýþ bu þiirde, ne de çok zevk aldým nasýl diyebilirim?Demek ki þiirden zevk almak ancak bizi biz yapan kabullerimizle çatýþmadýðýnda mümkündür..
Elbette bazý farklýlýklara bir yere kadar müsaade ederiz ki bu müsaade bizim ruhumuzu acýttýðý andan itibaren artýk zevk almanýn da sýnýrlarýný zorlayacaðýndan hatta bu zevki mazoþistik bir sapkýnlýða vardýracaðýndan, o þiirden zevk alýrým diyemem ki bu zevki alýrsam psikolojik hem de ciddi bir rahatsýzlýðý da ruhumda sabitleþtirmiþ olmaz mýyým?Demek ki insanýn bütün þiirlerden zevk almasý mümkün deðildir…
Ya da biçimcilerin yaptýklarý gibi “alýþkanlýklarý zirüzeber etme” olarak da göremem þiiri…Bu tarz gerçekten yabancýlaþtýrma da çoðu zaman þiirin asli özelliði olamýyor..Ve de þiirdeki dilin çeþitli ses düzenleriyle mükemmelleþtirilmesi ve bu mükemmelleþmiþ, manayla uyumlu seslerin insanlarda þaþkýnlýk uyandýrmasý yolunun seçilmesi, gerçekten benim ve pek çok þâirin de yer yer uygulamaya çalýþtýðýmýz bir tarz olsa da , bu tarzýn þiirin ruhuna hizmet eden ârizi bir hasiyet olduðunu söylemeden geçemeyeceðim..Zira her þiir biçimcilerin yaptýðý gibi mükemmelce düzenlenmeyebilir ama o þiir yine de þiir olmaktan çýkmaz…
Elbette þiire bakýþ tarzlarý bu kadarla sýnýrlý deðil…Belki de her insanýn farklý bir þiir tanýmlamasý vardýr ve her þiir þâirine göre en güzel þiirdir..Burada estetiðin de ölçüsü belirginlikten uzaklaþmakta..Bir dadaist þiiri de, bir romantik ya da klasik þiir de þâirine göre güzeldir, beðeniyi hak eder..Þiir eleþtirmenleri bu ince noktayý gözden kaçýrýyorlar çoðu zaman.Orhan Veli’nin bilhassa “Garip” döneminde kaleme aldýðý þiirlerin bir iddiasý vardý. “Þiir olabildiðince þâiranelikten uzak olacaktý.” Bu nedenle þâirin bu dönemdeki þiirlerinin þâiranelikten uzak olmasýný eleþtirmek elbette ki gülünç olacaktýr.Ya da divan edebiyatý þâirlerinin kabul ettikleri þiir anlayýþýný nazara almadan onlarýn þiirlerini bugünkü þiir anlayýþý zaviyesinden eleþtirmek de acýmasýzlýk olacaktýr.
O halde bir þiir eleþtirilirken onun dahil olduðu þiir anlayýþý kriterlerine göre eleþtirilmelidir ki en saðlýklý yol bana göre budur..Yoksa farklý anlayýþlarýn ürünleri olan þiirler diðer tarzdaki þiirlerin kýstaslarýna uymadýklarýndan kötü olarak nitelenebilir ki bu da o þiirin cinayeti anlamýna gelir.Bir þâir çok farklý tarzlarda þiir yazabilir.Bu arayýþ dönemindeki her þâirin özelliðidir.Yine bu farklý tarzlarda yazýlan þiirler ait olduklarý tarzlara göre eleþtirilmelidir.
Þâir özgürlüðünü sýnýrladýðý ve artýk tek bir tarzda yazmaya baþladýðý zaman iþte o zaman kendi þiir anlayýþýný bulmuþtur ve o zaman o tek þiir anlayýþýna göre eleþtirilmesi câizdir.Fakat yine þâirin içine girdiði þiir ekolünün genel özellikleri dikkate alýnarak yapýlmalýdýr bu eleþtiri..Mesela ülkemizde Nurullah GENÇ gibi deðerli þâirlerimiz var.Bu þâirlerin de kendilerine ait birer þiir anlayýþlarý var..Onlarýn dahil olduklarý edebi anlayýþýn özelliklerini, ölçütlerini bilmeden hatta merak bile etmeden o þâirlerin þiirlerini eleþtirmek ne kadar doðru olmaktadýr?Klasik þiirle çaðdaþ þiirin sentezini yapan bu þâirlerin þiirlerindeki bazý divan edebiyatý kökenli ya da dini temalý terimleri, sýrf Arapça ya da Farsça kökenli olmalarýndan dolayý eleþtirmek o þiirin tanýnmadýðýnýn, özelliklerinin bilinmediðinin de çok açýk bir göstergesidir.
Anlamsýz kelimeleri kullanan bir dadaist þâir nasýl kendi þiir anlayýþýnýn özelliklerine göre eleþtirilmelidir, bunun gibi binlerce yýllýk tarihimizin, kültürümüzün, edebiyatýmýzýn içeriðinde bulunan bazý terimleri kendi þiir anlayýþýnýn verdiði imkanlarla özgürce kullanan þâir de o anlayýþýn ölçüleri ýþýðýnda eleþtirilmelidir.Bu eleþtirileri yapanlar : “Þiir halkýn çoðunluðu tarafýndan anlaþýlýr olmalýdýr” görüþünü davalarýna dayanak yapýyorlar..Ama unuttuklarý bir nokta var..Bu tez de þiir üzerine üretilmiþ binlerce tezden birisidir ve her þâir bu tezi olduðu gibi kabul etmek zorunda deðildir.
Biz öyle þiirler görüyoruz ki þiir olabildiðince Türkçe hem de arý Türkçe kelimelerle bezenmiþ fakat yine de avam tarafýndan hemen anlaþýlmýyor ya da o þiirin mana katmanlarýnýn sadece birini anlayabiliyoruz.Bu da o þiirin þâirinin özgün seçimidir elbette.Zaten bizatihi þiirin tanýmýnýn kendisi henüz anlaþýlabilmiþ deðildir.Soyut bir kavram olarak kabul edilen þiirin içeriðinde de elbette anlaþýlmazlýk bulunabilecektir.Þunu da söyleyeyim bu þiirler anlaþýlmamak için yazýlmýþ þiirler deðildir elbette.Ancak o þiirleri herkes anlayamamaktadýr.
Zira herkes o kelimelere, o terimlere vakýf olamamaktadýr.Ya da herkes ayný hayal gücü derinliðine sahip deðildir.Bu durumda okuyucuyu da öðrenmeye yönlendirir bu þiirler ki bu da onlarýn neticede didaktik bir amaca yöneldiklerini, halka unutulmuþ bir þeyleri öðretmeyi amaçladýklarýný gösterir.
Þu da bir gerçek ki Nurullah GENÇ gibi þâirlerin þiirlerinin kalabalýk kitleler tarafýndan ilgiyle okunmasý onlarý anlayanlarýn en azýndan bu konuda uðraþ verenlerin olduðunun bir göstergesi.Üstelik bu þâirlerin takipçilerinin oldukça da genç olmasý bu tarz þiirin arz talep iliþkisi çerçevesinde oluþtuðunu, bu þiirin varlýðýnýn da bir ihtiyaçtan hasýl olduðunu açýkça ortaya koymaktadýr.Halk için bu tarz þiirleri eleþtirdiklerini söyleyenler, kitaplarý neredeyse yok satan bu þâirlerin kitaplarýný ne Ýran’a ne de Arabistan’a satmadýklarýný bildiklerini sanýyorum.Demek ki kendilerinin anlayamadýklarýný birileri anlýyor ve bu anlama gayreti halkýn bilgi daðarcýðýnýn da günden güne arttýðýný gösteriyor..Halkýn bilgisiz okuyucular yýðýný olmasýndan kimse bir fayda beklememeli..Halkýn anlama güçlüðü çeken insanlar yýðýný olduðunu da kimse iddia etmemeli…Attila ÝLHAN, Nurullah GENÇ gibi þâirlerin bazýlarýnca anlaþýlamayan imgelerle yüklü þiirlerine halkýn bu denli yoðun ilgisi ciddi olarak araþtýrýlmalý.
Ve bu þâirler de sadece ve sadece kendi þiir anlayýþlarýnýn özellikleri çerçevesinde eleþtiriye tabi tutulmalý…
Yoksa bulanýk suda balýk avlamaktan öteye gitmeyecek eleþtiri sadedinde ettiðimiz kelamlar…
Ya da samanlýkta iðne aramak gerçeði bulmamýza imkan vermeyecek..
Çünkü iðneyi kendimize batýrmýþ olacaðýz..
Çuvaldýzý ise herkese…
Tam tersi olmalý deðil mi?