Ýnsanlarý, olaylarý ve eþyayý duyularýmýzla algýlar daha sonra onu zihnimizde þekillendiririz. Bu algýlama biçimi tam olarak sübjektiftir ve kiþiye özel bir durumdur. Karþýmýzdakini anlamak ve anlamlandýrmak istiyorsak, sübjektiflikten kurtulup, görme, iþitme ve dokunma duyularýný bilinçli olarak harekete geçirilmesi gerekir.

Var olan bir durumdan aldýðýmýz tüm tepkiler ve bilgiler bu üç duyguyu etkili kullanmaya baðlýdýr. Bilim insanlarýnýn açýklamalarýna bakýlacak olursa baþta görselliðin daha sonra sesin ve hareketin anlama ve algýlamada önemli olduðunu belirtmek gerekir.

Evet 20. yüzyýlýn önemli psikologlarýndan biri olan Alfred Adler’in doksanlý yýllarda okuduðum “Ýnsanlarý Tanýma Sanatý”, kitabýna baþlýk olan sanat, sinir dili programlamasý olarak dilimize çevirebileceðimiz NLP gibi disiplinler arasý ve psikoloji ötesi sistemlerin uygulanmasýndan sonra ikibinli yýllarda sürekli gündemimizde yer alýyordu. Bu öyle bir hale gelmiþti ki neredeyse tüm iþ dünyasýnda, eðitimde veya devlet kurumlarýnda insanlarý tanýma, onun donanýmlarý, becerileri ve zihinsel yapýsýna göre iþ verme tercih edilir olmuþtu.

Ýnsanlarý tanýmada yapýlan çalýþmalar

Bugün Avrupa ve Amerika’da iþe alýmlarda herkese standart testler uygulanýyor. Özellikle Myers–Briggs Tip Göstergesi ve Herrmann Beyin Baskýnlýðý Aracý bunlarýn en iyi bilinenleriydi. Diðer taraftan Robert Cooper ve Ayman Sawaf ikilisinin EQ Haritasý ya da Florence Littauer’ýn Kiþilik Profili benzeri çalýþmalarýný da gözardý etmemek lazým.

Ýnsanlarý tanýma çalýþmalarý sadece yukarýda belirttiðim kiþilerce yapýlmýþ deðildir. Milattan önce 400’lerde Hipokrat’ýn insanlarý tanýmak için bir liste geliþtirdiðini biliyoruz. Yani, modern anlamda Carl Jung’un çalýþmalarý bu konuda etkili olmuþ olsa da psikolojinin bir alt kolu olan “tipoloji” insanlarýn görünüþüne bakarak sýnýflandýrmalarda bulunmuþtur diyebiliriz.

Türk kültüründe ve atasözlerinde sýk sýk kullandýðýmýz bir tabir vardýr. Hani; “insan sarrafý, adam sarrafý” tanýmý tam olarak iþte bu insanlarý tanýyan bilen kiþiler için kullanýlýr. Bu manada Erzurumlu Ýbrahim Hakký Efendi’nin Marifetname’si hem tipolojiyi içine alýr, hem de kiþilikleri inceleyerek hepimize harika bir eser býrakmýþtýr.

Þimdi bu mini bilgilendirmelerden sonra “insan tanýma”da adý geçen sistemlerin iþleyiþine kýsaca þöyle bir gözatýp bakalým…

Herrmann’ýn Aracý

1995 yýlýnda Amerika’da insan kaynaklarý konusunda yýlýn adamý seçilen Ned Herrmann, General Electric’te çalýþtýðý dönemden baþlayarak “Herrmann Brain Dominance Instrument” (HBDI) Herrmann Beyin Baskýnlýðý Aracý’ný geliþtirmiþtir.

Dünya genelinde yaklaþýk 4 milyon insana ve bin civarýnda þirkette uygulanan sistemde 120 soru yer alýyor. Bu sorular cevaplandýðýnda bir insanýn sað ya da sol beyinli düþünme tercihi, kavramsal ya da deneysel düþünme tercihleri ortaya çýkar. Genellikle de bu tercihler belli mesleklere denk düþmektedir.

Mühendisler kendilerini analitik, matematikçi ve mantýklý olarak tarif ederler ve kendilerini sol beyin ürünü olarak kabul ederler. Sanatçýlar ise kendilerini duygusal ve estetik sahibi olarak tanýmlarlar, bu tanýmlama sonucu sað beyin ürünü olduklarý ortaya çýkar. Teste tabi tutulan kiþiler, zihinsel yapýlarýna uygun bir meslekte çalýþýp çalýþmadýklarýný da öðrenme þansýna sahip olmaktadýrlar.

Kiþilik deðerlendirme testleri

Myers–Briggs Tip Göstergesi (MBTI) de Ned Herrmann’ýn sistemi gibi dünyada en yaygýn kiþilik deðerlendirme testidir dedik. Isabel Myers ile annesi Katherine Cook Briggs tarafýndan tasarlanan bu sistem, Jung’un çalýþmalarýna kadar dayanýr. Bütün dünyada yaklaþýk 5 milyon insana uygulanmýþtýr. Sistem 16 kiþilik kalýbýna göre oluþturulmuþtur ve 4 farklý niteleme çifti kullanýlýr. Bunlar:

Duyumcular–sezgiciler, Hisliler–düþünenler, Yargýlayýcýlar–algýlayýcýlar, Dýþadönükler–içedönükler sistemdeki ana tipleri arasýnda yer alýr.

Hakikatte her insan kendine özgü ve özeldir. Herkesin yaþayýþ biçimi, öðrenme tipleri, alýþkanlýklarý ve beyin yapýlarý farklý farklýdýr. Ancak böyle olmasýna raðmen, yine de çoðunda benzer özellikler bulunur. Ýnsanlarý tanýma üzerine çalýþanlar bu benzerlikleri bir araya getirmeye çalýþmýþlar. Ýþte Myers–Briggs sisteminde olduðu gibi kiþilik tipleri burada da dört baþlýða ayrýlmýþtýr.
Peter Urs Bender’e göre de tipler dörde ayrýlýr:
Analitik, uyumlu, yönlendirici ve ifadeci kiþilikler.
Florence Littauer’da da ayný ayrým geçerlidir: Popüler optimist, melankolik, güçlü klorik ve barýþçý, soðukkanlý.

Her ne þekilde sýnýflandýrma ve tanýma yapýlýrsa yapýlsýn, bütün bunlar insaný daha iyi tanýmak içindir. Çünkü 21. yüzyýl da herþey “insan odaklý” olacaktýr.

Çünkü gün geçtikçe her manada azalýyorlar…