Deðilse kulübedeki eksikliði gösteren modern binalardý. Modern binalar ilk del dönem içinde olmamakla kulübedeki eksiklik görülemiyordu. Kulübedeki eksiliðin belirmeleri henüz ortam içinde yoktular. Bu nedenle kulübe þimdi bize komik gelir iken, kulübe ilksel atalar için hayati önemdeydi.

Biz modern binalardan kulübeye doðru baktýðýmýz gibi þimdiki teolojik anlayýþtan geriye doðru baktýðýmýzda teolojik oluþumun süreçlere baðlý eksik unsurlarýný görebiliyorduk. Uçmak gibi hayaller, kulübe içinde kulübeye göre hayaller ile de düþünülüyordu.

Ancak modern binalar da gösterilecek bu olanaklar kulübeli dönemde kulübeyle düþünülünce gülünç geliyordu. Modern binaya doðru gelen bu süreçteki groteski fantezi gülünçlükler; modern binalarda gerçekleþmiþti.

Bu nedenle yalýn dönemin animist-groteski anlamalarý içindeki fantezi ve gülünçlükler; kiþisi groteski anlamalarla kolektif alan içine aktarýlacaktý.

Kiþisi ve yalýn groteski anlamalar, kolektif alan içinde kolektif etki ile teoloji denecek anlamý kolektif alan içinde cenin haline getirecekti.

Artýk bu ceninin dýþ þartlarý, kolektif alandý. Bu cenin kolektif aklýn daha fazlasý ya da daha eksiði deðildi. Doðrudan kolektif akýldý.

Cenin rahim dýþýnda da büyüyüp dýþta da hayatiyet kazanýyordu. Teolojik tohum kiþisi groteski düþünceye göre kolektif akýl ile büyüyüp hayatiyet kazanacaktý. Kolektif akýl kiþi grotesk isiyle eþleþti Kiþi dýþýna kolektif alan içine alýndý.

Kolektif alan içine alýnan groteskilik, kolektif alan içinde kiþileri ayný mana týnýþýmý içinde senkronize etti. Groteski olanýn kolektif rezonans olmasý, teolojinin de ilk cenin haliydi. Kolektif alan teolojinin rahmiydi.

Teoloji kolektif alanla koþut gidiyordu. Eðer cenindeki hayal gücünün, kolektif alana göre at baþý kadar önde giden bir mana farký varsa; bu fark kýsým gelmekte olan totem alanýn, ilahi alanýn ve El mana anlayýþlý alanýn ayak seslerini veren salýnýmlarla, teolojik ceninin büyümesi ve yetiþkinliði olacaktý.

Kolektif alan sistem içine kiþiler üzerine herkesin ihtiyacýna ve herkesin kapasitesine göre yansýyordu. Kurnaz El sistemin içini kontrol eden kolektif yansýmayý aldý, aynýyla sistemin dýþýna çýkardý. Sistemin dýþýnda sistemin içine konuþan vahiy oldu. Bu dört aþamadaki kolektif yansýmayla teoloji ikmal olmuþtu.

Kolektif anlayýþ: teolojik anlayýþ gibi dünya dýþý bir cebrin; Dünya dýþý bir akýldan hareketle Dünya dýþý aklýn dünyaya doðru yöneltildiði kurnaz bir düzenleme deðildi. Kolektif alan sistem içine bütüncül yansýyordu. Ancak kiþiler bu bütüncül yansýma içinde ihtiyacýna ve yeteneðine göre olan seçme ayýklamalarý alabiliyordu.

Kiþi kolektif iliþkilerini yine kendisi ilgi ve ihtiyaçlarý içindeki kapasitesine göre kendi içinde kolektif alanýn sýnýrlarýna doðru baþlatýyordu. Oysa kolektif etki bütün olarak çevreden merkeze doðruydu. Kiþi kolektif etkili salýnýmlarý ihtiyacý kadarla alýp, kendi kapasitesiyle kendi ilgisi içinde bu salýnýmlarý büyütür.

Kiþinin kendi içinde büyüttüðü bu salýnýmlarýn genleþmesi kadar dalgalanmalar kiþinin biliþ, buluþ, anlama ve anlatým ufkunu oluþur.

Dünyanýn ilk sel atalarýmýza yuva olmasýyla, dünyanýn iç tepkimeleri nedenle kiþiye yabancý olmasý ayný anda eþanlý süreçlerdi. Komiklik ve ciddiyet dünyanýn kiþiye yuva olma ve yabancý olmasýndaki bu ikilemle ortaya çýkýyordu.

Dünyanýn iç tepkili süreçleri kiþinin kendisinden çevreye doðru baþlattýðý süreçlere hiç benzemiyordu. Bu ikileme göre kiþinin kendisinden çevreye doðru yansýttýðý yaþama sevinci, çevresel iç tepkili süreçlerin yabancýlaþmasýyla kesintiye uðruyordu. Kiþideki yabancýlaþmayla kesintiye uðrayan gamlanýcý duygu yine de yaþama sevinciyle aþýlýyordu.

Teolojik düþünmeden önce atalar bu tür çeliþkilerini aþmalýydýlar. Kolektif þartlarý olmadan, ilk sel atalarýmýzýn bu çeliþkilerinden teoloji doðdurmalarý da mümkün deðildi. Bu çeliþki þimdi bildiðimiz teoloji yerine dünyayý eðlenceli ve komik kýlan groteski anlayýþla aþýlacaktý.

Dünya kiþinin kendisinden baþlattýðý yaþamsallar kadar iyi ve eðlenceliydi. Dünya, kiþinin kendi içinde yalýtma ettiði iç dünyadan çok çok daha fazla olan kýsmýyla kiþiye yabancýydý. Yine dünyanýn kendi iç tepkimeleri de kiþinin yaþama sevincine yabancýydý.

Dünyanýn eðlenceli olan yanýna karþý Dünyanýn zýt etkilerle kiþiye yabancýlýk hissi veren bir dýþ dünya ilk sel atalara komik ve ciddi olan bir durumun algýsýný veriyorlardý. Pekiyi de komik ve ciddilik algýsý nereden geliyordu?

Bedenimizi oluþan yapý içinde "en az dýþ dünya yalýtmasý" vardý. Bu þu demekti. Bedenimiz içinde dýþ dünyaya göre eksik bir içerme vardý. Bedenimiz dýþ dünyadandý. Ve dýþ dünyanýn bir parçasýydý. Bedenimiz dýþ dünyaya göre eksikti.

Bedenimizin dýþ dünyaya göre pek çok eksikliði vardý ve bu eksiklik dýþ dünyayý bedenimiz için tamamlayýcý bir aktör olma formuna sokuyordu. Ýþte eksikli yapýyla tamamlayýcý olan yapý giriþmesi kiþi dünyasýnda komiklik ve ciddilik algýsýna dönüþüyordu.

Bu komiklik ve ciddilik içinde kiþi istediði zaman yemeye gidiyordu ama ayný kiþi yememeyi isteyemiyordu. Ýþte bu durum kiþiye hem komik algýsý hem de hayat sal önemde bir ciddilik algýsý olarak yansýyordu.

Dýþ dünyadan koparýlmasýyla eksikli ve yalýtýma bir bedensel içerme olan kiþi, dýþa dünyaya doðru eksiði tamamlayacak bir baðlanýmla heves oluyordu. Bu heves dýþa doðru eksiðiyle baðlanýp, tamamlanma ve tamamlama enerjisi olmakla yaþama isteðini doðuruyordu.

Yaþama sevinci nedenle daha fazla dýþ dünyayý beden içine almak demek; beden için düzelenim ve düzenleniþin korunum yasasý gereði o beden için daha fazla enerji beslenmesi; daha fazla enerji harcamasý olacaktý. Daha fazla enerji harcamasý da daha fazla yorulma ve kaynak kýtlýðý içinde daha fala besin bulma demekti.

Kiþilerdeki yaþama isteði olan heves, daha fazla besin bulup daha fazla enerji saðlayamama engeliyle karþýlaþýyordu. Kiþinin yaþama sevincine karþý oluþan bu enerji engeli, dýþ dünyanýn kiþiye, kiþinin yaþama sevincine yabancý olmasýydý.

Kiþinin dýþ çevresi kiþiye hem yaþama sevinci veriyor. Hem de dýþ çevre kiþiye yabancý olmakla kiþinin yaþama sevincine zýt etkilerle baský ve basýnç eden bir dünyaydý.

Ýlk sel atalar dýþ dünyadaki yabancýlýðýn; dýþ dünyadaki soðukluðun kendisini itmesine karþý kiþimiz, dýþ dünyanýn kendisine yaþama sevinci verdiði kadarla kiþimiz; dýþ dünyanýn kiþiyi kendisine doðru çeken bir ilgisi içindeydi.

Ýþte kiþiye bu ikilem içinde görünen dýþ Dünya, kiþimize doðru esrarengizdi. Bu esrarengizlik içinde içi dýþ dünyadan kiþiye tekin olmayan güçlerin egemenliði yansýyordu.

Aslýnda bu yansýmalar, kiþimiz özelinde bir araya gelmez gibi görünen duygusal etkilerin; mesela trajikle komiðin, adilikle yüceliðin bir araya getirildiði bir oyun havasý içinde birleþtirilmelerdi.

Ýlksel atalarýmýzýn ilk sel dönemler içinde dýþ dünyayý teolojik duyuþlarla yorumlayamamalarýnýn bir nedeni daha vardý. Bu neden de bu gün söylenen teoloji kavramý, animist bir groteski anlamadan sonraydý. Totemi mana anlamasýndan sonraydý.
Ýlahi anlamadan sonraydý. El mana anlayýþýndan sonraydý. Teoloji 4 parçalý mana aþamasýndan sonra kategorize edilip 4 parçalý aþamanýn bileþiminden yansýmalarla doðuyordu.

Deðilse ne ilk dönemdeki groteski canlýcýlýk teolojiydi. Ne totemi anlama teolojiydi. Ne ilahi anlama teolojiydi. Ne de El mana anlayýþý tek baþlarýna teolojiydi. Teoloji bunlarýn bileþiminden yansýyan þimdiki anlamayla teolojiydi.

Ya da þöyle söyleyeyim. Teolojik anlayýþýn her bir bileþeni geçmiþten günümüze doðru olmak kaydýyla; groteski-animist anlama totemi anlamayý bilmez. Ve totemi anlamayý içeremez. Totemi anlama da ilahi anlamayla El mana anlayýþýný bilmez ve içeremez. Oysa teoloji bu dört parça bileþeniyle anlam ve manadýr (söylemdir).

Birçok parça bileþenli aþamadan geçen teolojik anlam; birçok parça iliþkiden oluþmaydý. Takdir edilir ki ilk sel atalar dönemindeki olasý bir teolojik yorum, 4 parçalý bileþenlerin üç tanesini hiç içeremeyecekti.

Zamana ve zemine göre oluþan bu 4 parçalý bileþenleri içermeyen bir yorumlama da teolojik yorum olmayacaktý. Parça bileþenleri içermeyen söylemlere siz teolojik açýklama deseniz de o söylem, teolojik bir söylem deðildir.

Örneðin; El mana anlayýþý içinde oluþan cennet cehennem, haram helal, sadaka verme zekât verme gibi söylemler ilk sel dönemin belirip kaybolan firarilerinin olduðu groteski-animist anlama içinde hiç yoktular.

Ha keza ilahi dönem ile baþlayan üreten iliþki ve üreten iliþki içinde ortaya konan "hak, kolektif emek gücü" gibi kavramlar yine groteski animist anlama içinde hiç yoktular. Totemi anlama içinde olan oluþan uyuklama söylemi olan "kardeþleþme fikri, totem yasa fikri" animist groteski anlama içinde yine hiç yoktu.

Ýlk sel dönem içinde harama helale göre gidilecek bir cennet cehennem fikri; haklaþma, hesaba çekilme fikri; kardeþ olmayý söyleyen totem yasalarý, ilahi yasalar ve köleci El mana yasalarý; güya teoloji denen groteski-animist anlama, içinde yokken; groteski animist anlama nasýl teolojik açýklama olur ki?

Dedik ya ilk sel atalarýn "dünyayý ilkin teolojik hal içinde açýkladýlar" söylemi daha baþtankara (saplanma yapan) bir söylemdi. Bu tür söylemler ilksel dönemden çok çok sonra söylenen El yasalarýydý.

El söylemi neydi? El söylemi teolojiye göre Dünya ve biz bu gün nasýlsak, 4 milyar yýl önce de, dünya ve biz aynýydýk diyen dogmatik anlayýþýn tarihi iyi analiz etmeyen söylemiydi.

Ýþte "ilk sel atalar dünyayý ilkin teolojik hal ile açýkladýlar" söylemi içindeki mantýða göre teolojik anlayýþýn ilkte nasýlsa þimdi de öyleydi diye sürece bakan anlayýþtý. Ya da þimdiki teolojik anlayýþ neyse ilk sel dönemdeki teolojik anlayýþ ta aynýydý deme yanýlgýsýydý.

Madem teolojik anlayýþ ilkten beri böyleydi de ilkten beri 4 bileþenin dördü de teolojinin içindeydiler de, teolojik anlayýþý ortaya koyan ve her biri baþka baþka zamanlarýn inþaca mana anlayýþý olan bu 4 parçalý evrim sel mana bileþenlerini biz nereye koyacaktýk?

Üreten iliþki ilk sel süreç içinde yoktu. Oysa teoloji üreten iliþkiye göre tanýmlýydý. Ýlk sel döneme göre ilk sel dönemin çok sonrasý dönemler içinde oluþan üreten iliþki ve köleci üreten iliþkiye göre oluþan; haram, helal, zekât, kötülük, ahlaksýz, adalet vs. teolojisini ilk sel dönem içindeki teolojinin neresine anlam eþleþmesi edecektik?

Ýlksel atalar ceylan peþinde koþarken, dalda meyve, yerde kurt ve böcek toplarken; doðadaki ceylana ve daldaki meyveye, kurda-böceðe haramdý, helaldi, bunlar doða tarafýndan bize verilen sadakaydý, zekâttý demiyorlardý her halde?