SARIKAMIÞ’TAN ESARETE




Aný kitaplarý hep ilgimi çekmiþtir. Þevket Süreyya Aydemir’in ‘Suyu Arayan Adam’ kitabý unutamadýðým aný kitaplarýndan belkide ilkidir. ‘Sarýkamýþ’tan Esarete’ yi, ilk okuyuþumda beni, Suyu Arayan Adam’ ýn anlattýðý yýllara götürmüþtü. Adeta o kitabýn tamamlayýcýsý gibi gelmiþti bana. Kendi yaþantýmda da, 1993-95 yýllarý arasýnda Hakkari, 1989-91 yýllarý arasýnda görev yaptýðým Kýbrýs’ta ki hudut birliðindeki yýllarýma götürdü. On yýl sonraki okuyuþumda ise çok daha farklý insani yolculuklara çýkardý: Hürriyet, esaret, hayat, açlýk, yüzleþme, yönetim, varlýk gibi kavramlara. “Sarýkamýþ’tan Esarete (1914-1920”, Tuðgeneral Ziya Yergök’ün Anýlarý 2005 yýlýnda Sami Önal tarafýndan basýma hazýrlanmýþ ve ilk baskýsý yayýnlanmýþ. Yeni baskýsý 2019 Aralýk ayýnda (9. baský) Tarihçi Kitabevi Yayýnlarý’ndan çýktý: Prof. Dr. Güngör Sönmez’in sunuþuyla hazýrlanmýþ ve yeni belgeler ve bilgilerle geniþletilmiþ. Araþtýrmalarda önemli kaynaklardan da biri de anýlardýr. Anýlar, bir kiþinin herhangi bir dönemde, yaþadýklarýný kaleme almasýyla oluþan eserlerde yer alýr. Genelikle olaylar yaþandýktan sonra kaleme alýnýr. Bu durum bazen unutulmalara, abartýlara veya yaþanýlan koþullarýn etkisiyle taraflý anlatýmlara da yol açabilir. Ancak “Sarýkamýþ’tan Esarete”te, bu tür yaklaþýmlar yok. Yorumlarda hiçbir duygsallýk ya da gereksiz suçlama ve hakaret yok. Sarýkamýþ önlerinde olan olaylar duygusallýða kapýlmadan, kiþisel bir paye çýkarmadan, dahasý kendi hatalarýný bile gözardý etmeden ortaya konulmuþ. 1914-1918 yýllarý arasýnda meydana gelen I. Dünya Savaþý, tarihin gördüðü en kanlý yýkýcý savaþlarýndan biridir. Milyonlarca insan ölmüþtür. On binlerce insan, kayýplara karýþmýþ veya esir düþmüþtür. Dört bir cephede savaþan Osmanlý Devleti, Ruslara karþý Kafkas Cephesi’nde en önemli muharabelerden birini gerçekleþtirmiþtir. 1916 yýlýnda Ruslara karþý Sarýkamýþ’ta, sonra da diðer baþka yerlerde çeþitli maðlubiyetler yaþandýðý gibi, pek çok þehitler verilmiþtir. Kayýplar ve esirler arasýndan . kurtulup geri dönebilenlerden okuma yazma bilenler esarette kaldýklarý zamanlarý, olaylarý ve yaþadýklarýný kaleme almýþlardýr. O zamanlar okur yazarlýðýn oldukça az olduðu düþünüldüðünde bu anýlarýn ne kadar önemli olduðu da anlaþýlýr. Bu hatýratlardan biri de, en önemlilerden biri de Tuðgeneral Ziya Yergök’ün kaleme aldýðý eseridir. Mehmet Ziya Bey(Yergök), Köprüköy ve Sarýkamýþ Meydan Muharebesi’ne 83. Alay Komutaný (9. Kolordu, 28. Tümen) olarak katýlmýþtýr. 336 sayfadan oluþan kitap sadece bir aný kitabý deðil, ders alýnmasý gereken çok önemli bir yaþam kitabýdýr. Esir kampý Türkistan’ý, Kýrgýzistan, Özbekistan, Türkmenistan, Hazar Denizi, Azerbaycan, Gürcistan ve Türkmenistan’da yaþadýklarýný gördüklerini ayrýntýlý olarak anlatýr. 21 Aðustos 1920’de esaretten kurtulup yurda dönmüþtür. Tuðgeneral Ziya Bey’in anýlarýný yayýna hazýrlamasý ve basýlmasýna katkýlarýndan çabasýndan dolayý 22. Dönem Adana Milletvekili Sayýn Ziya Yergök’e teþekkür eder saygýlarýmýzý sunarýz
Her sayfasý, her bölümü, anlatýlan her olay, her kiþi o yýllara götürüyor. Ýþte kitaptan bir bölüm:
Felaket Baþlangýcý

Fýrka yürüyüþü çok üzüntü vericiydi. Asker tek kolda, bir metreden fazla karlar içinde düþe kalka ilerliyorlardý. Hava eksi 15-20 derece, askerin sýrt çantalarýnýn aðýrlýðý 30-35 kg.dý. Aðýr yükün altýnda zahmet çeken askerler ter içinde kalýyorlar, dinlenmek için yol kenarlarýna oturuyorlardý.
Asýl felaket bu zaman baþlýyordu. Aklý baþýndan gitmiþ, canýndan bezmiþ, bitkin bu insanlar, tüfekleri bacaklarýnýn arasýnda yere çömeliyorlar, öylece donup kalýyor, mübalaða olmasýn ama bu görüntüleriyle korkuluk taþlarýný andýrýyorlardý.
Yol boyunca bu þekilde donmuþ yüzlerce ere rastladýk. Tabur ve bölük komutanlarýnýn dikkatlerini çekerek, bölük arkasýndan giderlerken her zamankinden daha dikkatli ve azimli olmalarýný tembih ettim. Bu yürüyüþ sýrasýnda yük ve binek hayvanlarý da devriliyor, hayvanlar yükleriyle karlara gömülüyor, bunlarý kaldýrýp yüklerini yeniden yüklemek çok zor oluyordu. Bu iþleri eldivensiz yapmak mümkün deðildi. Eldiveni olmayan, ayakkabýlarý saðlam olmayan, çoraplarý yýrtýk olan askerde hayýr kalmýyordu. Yürüyüþ kolunun sonuna katýldýðýmýz için cephane taþýyan yük hayvanlarýnýn ve onlarý idare edenlerin (mekkareci) çektikleri dayanýlmaz zahmeti gözlerimde gördüm. Napolyon ordusunun 1814’te Moskova seferindeki felaketi aklýma geldi. Ayný akýbete uðramamýz için dua ettim. Yük hayvanlarýný kullananlara bizim askerler emrim üzerine yardým ettiler. Yardým yüzündemn çok geri kalacaðýmýzý düþünerek herkes gibi biz de bunlarý kendi hallerine terk ederek yolumuza devam etmek zorunda kaldýk. Çünkü bu iþlerin arkasý gelmiyor. Birini yükletiyorsun. Onu ötede bir baþkasýnýn yuvarlandýðý görülüyor. Kimse kimseye yardým etmiyor. Çünkü herkes yorgun, herkes bitkin görünüyor, herkes nefsini kurtarmaya çalýþýyordu.
Gittiðimiz yoldan dün gece 29 ve 17’nci Tümen‘ler geçmþ olduðu için donan askerlerin çoðu da bu fýrkalara mensuptu. Bu çok zahmetli yürüyüþle ikindiye yakýn bir zamanda Sarýkamýþ’ýn doðu sýrtlarýna vardýk.(sf:120)