Klâsik musýkimiz’in sözlü eserler formundan bir dal olan “þarký” o zamana kadar hep kâr, beste, aðýr ve yürük semâi formlarýnýn gölgesinde kalmýþ idi. Þarký her ne kadar baþat form niteliðini daha sonraki yýllarda Hacý Arif Bey’ le kazanacaksa da, Lâle Devri’nde þiirde Nedim’ in musýkîdeki izdüþümü olan “…Erken gelmiþ bir Pop-Müzikçinin :Tanburî Mustafa Çavuþ’un,Ýstanbullu zerâfetiyle Halk Musýkîsi’ ni ustaca meczederek ortaya koyduðu sentez …” le adeta geleneksel musýkîmizi halkla buluþturmuþtur. Bir anlamda divan þiirinde Nedim ne ise, Mustafa Çavuþ da mûsýkîde odur. 1

Türkiye topraklarýnda geleneksel mûsýkînin popülerleþmesinde öncü adýmlarýn her ne kadar þarký formunun geliþtirilmesi olarak görülse de :
“….18. yüzyýlda klâsik formuna ulaþan Türk musýkýsinin popülerliði o dönem için açýkça ortadadýr. Mevlid’ in ve Bayram Tekbîr’ inin (Saltanatlý Tekbîr) besteleniþi, yani toplumun büyük ekseriyeti tarafýndan genel kabul görmüþ sözlerin müzik ile icrasý bunun bir göstergesidir.Yine klâsik Türk Mûsýkîsi’ nden neþet eden ve klâsik üslûbun aðýr anlatýmýndan sýyrýlarak, halkýn daha kolay anlayabileceði eserler olan þarký formu, o dönem için popüler müziðin ilk örneði sayýlabilir. Ancak, Hacý Arif Bey (1831-1885)’ in mûcidi olduðu bu müzik için günümüzde ‘popüler’den ziyade ‘klâsik’tabiri uygun bir tanýmlamadýr. Dolayýsýyla popüler olanýn zaman içinde-toplumda genel kabul görmesine baðlý olarak-klâsik bir özellik kazandýðýný söylemek mümkündür…” 2

Mustafa Çavuþ Enderûn’da eðitim alacak ve sonrasýnda Osmanlý saray sistemi içinde “Çavuþ” luk rütbesine kadar yükselecektir. Bestekârlýðý yanýnda ayný zamanda iyi bir þairdir ve neredeyse bütün þarkýlarýnýn güfteleri kendisinindir. Güftelerini zamanýn geçerli vezni, aruz’ un hilafýna, hep hece vezni ile yazdýðýndan; onu geleneksel mûsýkîmiz içinde, bir “aþýk ozan” olarak kabul edebiliriz. O zamana kadar mûsýkîmizde hüküm süren aðýr baþlý, vakur, hüzünlü ve melânkolik çaðrýþýmlar yerine, Mustafa Çavuþ’ un þarkýlarý;

“…son derece zarif, þûh, samimî, biraz içli, nüktedan ve akýcýdýr. Büyüleyici çok güzel naðmelerle örülü þarkýlarý, en klâsik muhitlerden, en mütevâzý halk tabakalarýna kadar her muhitte büyük raðbet görmüþ ve çok sevilmiþtir. 35 þarkýsýnýn ara naðmesini Dr.Subhi Ezgi ,’ Dök zülfünü…’ diye baþlayan, belki en meþhur þarkýsýnýn pek parlak aranaðmesini de Ûdî Nevres Bey yapmýþlardýr…” 3

Eserlerinin bütününe baktýðýmýzda; çok deðiþik makamlar kullanmakla birlikte aðýrlýklý olarak Uþþâk, Beyâtî, Hüzzâm’ ý , usûl kalýplarý olarak da Yürük aksak ve düyek’i tercih etmiþtir. Aradan 300 yýl gibi bir zaman geçmesine raðmen Hisar-Bûselik/ “Dök zülfünü meydâne gel”, Beyatî/”Çýkalým sayd-ý þikâre”, ”Sebep ne bakmýyor yüzüme” Isfahan/”Fesleðen ektim; gül bitti”, Sabâ/”Bir esmere gönül verdim”, Þehnâz/”Fýrsat bulsam, yâre varsam”, Þehnazbûselik/”Küçüksu’ da gördüm seni”, Uþþâk/”Gitti de gelmeyiverdi” baþta olmak üzere günümüze kadar gelmiþ toplam 36 þarkýlýk diðer bütün eserleri de tazeliðini koruyarak ve zevkle dinlenilmektedir.

“…Gerçekte XVII. yüzyýl ortalarýndan XVIII. yüzyýl sonlarýna kadar geçen 1,5 yüzyýl, sadece MUSTAFA ÇAVUÞ’ uyla deðil; KUTBÛNNÂYÝ OSMAN DEDE, muhteþem klâsikler ZAHARYA,TAB’Ý, EBÛBEKÝR AÐA, SÝNEKEMÂNÎ/(Rýza Efendi’ den (1780-1852) önce kemânî olarak bilinen AHMED ÇELEBÝ (Kantemir’ in hocasý ve 1799’ da ilk sîne kemanýný Saray’ a aldýrtan sanatkâr)ÝSMAÝL EFENDÝ, CAFER AÐA, CORCÝ, HIZIR AÐA, MÝRON, ÝZAK, TODORÝ, HAMPARTSUM, ÝBRAHÝM AÐA, ALÝ AÐA gibi sanatkârlarýn hepsi “sînekemânî” dýr…” 4

Lâle Devri’ nde Tanburî Mustafa Çavuþ dýþýnda Tab’ i Mustafa Efendi(ö.1770), Enfî Hasan Aða (1607-1662), Ebûbekir Aða(ö.1759), Kara Ýsmail Aða(ö.1724) , Dilhayat Kalfa(1710-1780), Kutb-ý Nâyi Osman Dede(1652-1730) gibi diðer büyük bestekârlar da gerek klâsik çizgide, gerekse dönemin getirdiði deðiþim doðrultusunda eserler vermiþlerdir. Bunlardan Ebûbekir Aða’nýn Segâh/”Etti o güzel ahde vefâ”, Tab’i i Mustafa Efendi’ nin Bayatî-Yürük Semâî/ ”Gülyüzlülerin þevkýne gel nûþ edelim”, Hüseynî-Nakýþ Yürük semâî/”Ben gibi sana âþýk-ý üftâde bulunmaz”isimli eserleri örnek olarak gösterilebilir . Kutb-ý Nâyî Osman Dede ‘nin “Miraciye”si ise, Türk tasavvuf mûsýkîsinin emsalsiz bir þâheseridir.

1730’ da Patrona Halil isyaný ile son bulacak olan Lâle Devri, o tarihten sonraki Batýlýlaþma ve deðiþim hareketlerine uygun bir zemin hazýrlayacaktýr.
Patrona Halil Ýsyaný’nýn bir benzeri ondan bir süre önce 1669 senesinde Rusya’da yaþanýr. Bizde II. Mahmud’un yapacaðý reformlar için örnek aldýðý Rus Çarý Petro’ya karþý da ülkede bir ayaklanma baþ gösterir. Ancak Petro bu isyaný kanlý bir þekilde bastýrýr. Bu isyan, ayný zamanda Osmanlý ‘nýn Batýlýlaþma çabalarý için bir süre daha bekleyeceðinin iþareti olacaktýr.

“…Gerçi bu isyan ‘Lâle Devri’ dediðimiz dönemde giriþilen politikayý deðiþtirmez; III. Ahmed’i deðiþtirir, ama onun yerine geçen I.Mahmud, isyaný çýkaranlarý yok ettikten sonra, kalýnan yerden devam eder. Ama kalýnan yer de, devamý da, Petro’nun giriþiminin yanýnda son derece cýlýzdýr…” 5



1 Yalçýn TURA,”Türk Musýkîsi’ nin Meseleleri”, Pan Yayýncýlýk, Ýstanbul, 1988, s.25
2 Yahya Kemal TAÞTAN, ”Tegannî’den Irlamak’a Musýkînin Serencamý”, Köprü Dergisi, 1999 Yaz sayýsý, sayý:67
3 Yýlmaz ÖZTUNA,”Türk Musýkîsi Ansiklopedisi”, Millî Eðitim Basýmevi, Ýstanbul, 1974, C.II, s.46
4 Cînuçen TANRIKORUR,”Osmanlý Musýkîsi”,Osmanlý Medeniyeti Tarihi, Zaman Gazetesi Yay., Ýstanbul, 1999, c.2, s.508
5 Murat BELGE, ”Batýlýlaþma:Türkiye ve Rusya”, Modernleþme ve Batýcýlýk, Ýletiþim Yayýnlarý, Ýstanbul, 2002, C.3,s.44

https://wordpress.com/post/ferahnak.wordpress.com/470