Bir yazý çalýþmasý adýnýn makale diye baþlamasý o yazýyý makale kýlmaz. Yazýlanlarýn tümünün kaynaðý hurafe, hiçbir bilimsel mantýðý ve tarihi referansý yok. Bir makaleye bilimsel makale demekle o çalýþma bilimsel makale olmuyor.

Bilim dedin mi de biraz fizik, biraz kimya, biraz biyoloji, biraz evrim, biraz elektronik, biraz görecelik, biraz kuantum ile bilimsel felsefenin çoklu baðýntýn sistematiðini bileceðiz. Hiç deðilse makale yazmanýn hareket noktasý, baþarabildiðimiz kadarla bu yol üzerine olmalýdýr.

Güncel referansý Ýncil de Rig Veda da Tevrat ta Zend Avesta da vs. almayacaðýz. Çünkü bunlar kurucu ve iradi inþanýn referansý deðil köleci inþanýn öznel referanslý uygulama tutumlarýdýrlar. Ya da ön yargýsýz durum içinde bunlarýn akýlcý, bilimsel, tarihsel bek raundu olan geri beslenme süreçlerini, ortaya koyacaðýz.

Falan kutsal söz diyor ki diye baþlayan bir çýkarým, artýk saðlýklý bir çýkarým olmaktan çýkar. Çünkü hiçbir falan kutsal söz; o dönemde yemek üzerine söylenmiþ olsa da o sözü siz bugünkü yemek üzerine denk getirseniz de o söz hiçbir þekilde güncel olaylardaki yemeðe denk gelmez.

Neden denk gelmez? Yemeðin içinde kullanýlan margarinle denk gelmez. Yemeðin üzerinde piþtiði gereçle denk gelmez. Ýçindeki glüteniyle denk gelmez. Genetik bozukluðuyla denk gelmez. Ýþlenmiþ ürün olmakla gübre ve hormon kullanýmýyla denk gelmez. Üretim koþullarýyla denk gelmez.

O yemeði þimdisi olan üretim tarzý, geçmiþtekine denk gelmez. O yemeði ortaya koyan çalýþma koþullarý ile denk gelmez. Hazýr gýda dondurulmuþ, þoklanmýþ, içine kimyasal koruyucular katýlmýþ gýda yiyecek olmakla denk gelmez.

Yiyecek eski lafzý üzerine söylenmekle, o koþullarýn tüketim tarzýna denk gelen sözü, günümüz koþullarý içindeki bir ürünün paylaþým koþullarý, eskiye denk gelmez olacaktýr. O sözün karþýlýðýný güncelde aramak; ancak cehaleti ittifakla olasýdýr.

Yine güncelde yediklerinizi sindirememekle ve yiyecekler beraberinde kullandýðýnýz ilaçlarla, günceldeki yiyecekler; geçmiþteki yiyeceklerle olan yenme eylemli düþüncesini oluþan sözlere denk gelmez vs.

Þimdi, geçmiþte yemek üzerine söylenen bir sözün neresi günceldeki yemeðin hazýrlanýþýna denk düþen söylem ve düþünce olmanýn sözü olacaktý. Eðer böyle olsaydý. Bu günkü koþullara denk düþseydi bu kes de o söz geçmiþe göre olmamakla, geçmiþe denk düþmez olacaktý.

Yani düþünememe ve bilgiden yoksun oluþun fukaralýðýyla yazarlýk, bedavacýlýk deðildi. Hele de onlarca kiþiyi doðru olmayan mantýkla yanýltacaðýmýzýn için bu yaklaþým kolektif sorumluluðu taþýnamaz bir vicdan muhasebesi olacaktý. Ön yargýlara hitapla yazan yazarýn daha anlaþýlýr ve daha çok okunur olacaðý açýktý.

Einstein'ýn izafiyet teorisi ön yargýlar üzerine olmadýðý için bilimsel mantýðý olmayanlar kiþiler için anlaþýlýr deðildir. Bu nedenle halk popülaritesi içinde rölatife kitabý bir tane bile satamazken, cehaletinde birleþilen ön yargýlar içeren yazý ve kitaplarýn çok okunup çok satýlmasý bundandý.

Geri kalmýþ ülkelerde sömürü ve talan yanlýsý iktidarlar hep önyargýya hitap eden partilerle ortaya çýkar. Böyle siyasetlerin seçilmiþlerde hiçbir donanýmý olmasý gerekmiyor. Eziyet etseniz, ön yargýda ittifak yeterli.

Ön yargýya oy veren cehalet üzerinde birleþmenin yatýþtýrýcý etkisi ile iktidarlar sanki çok yararlý iþler yapýyorlarmýþ gibi yýllarca iktidarda kalýrlar.

Ýktidarlarýn yýllarca iktidarda kalma sýrrý ne demokratik seçimlerde ne çalýþmayanýn gidip, çalýþanýn gelmesinde ve ne de cehaleti ittifakýn, cehalette birleþtiði yer olan ön yargýlarýna verdiði oy nedenle; halkýn iradesinde deðildir. Ýþte demokratik tecelli sanýsýný veren illüzyon buradaydý.

Oradan buradan söz aþýrýp, o sözü baþka ön yargýlarla donatýp sunmak, yazarlýk deðildi. Çerçilikti. Çerçi satar. Ama çerçi sattýðý hiçbir ürünün düþünsel, fikirsel, eylemsel üreticisi deðildir.

Yazarlýk baþkasýnýn ürünü olan sözlerini taþýyan çerçi olmak deðil, en çaðdaþ düzlemsel referanslarla üretmek, sanat, fikir ortaya koymaktý.

Ve hiçbir makalede bakalým yazar ne gibi imla hatalarý yapmýþ diye okunmaz. Sýradan bir yazýda, yazý alýþtýrmasý yapan gayretlerde imla gözetilir. Çünkü bu yazýlarda gözeteceðiniz baþka bir þey yoktur.

Bir yazar, çizer olan eleþtirmen de asgariden bunu bilmelidir.

Bir makaleyi ve konuþunu okuyan eleþtirmenler de görülmekle en çok tekrarlayan ön yargýlardan birisi de yazý anlaþýlýr deðildir demek oluyor.

Doðrudur bir yazý yazar tarafýndan iyi anlatýlmamýþtýr. Her konu ön yargýlara hitap etmez. Ön yargýlara hitap etmeme anlaþýlamamanýn bir baþka nedeni olmaktadýr. Her konu her zaman her kesin anlayacaðý her anlatým kalýbý ile anlatýlýp yazýlmaz. Bunlar o yazýnýn zorluðunu oluþturur.

Ama diyalektiðin ya da doðanýn iþleyiþine göre veya bizim mantýðý oluþturan sistematik kolektif akla göre makalenin anlaþýlmaz olmasýnýn bir de diðer yüzü daha vardýr. Yani anlaþýlmaz olan yazýnýn ters yüzü anlayamamaktýr.

Ýþte bizler bir sorun karþýsýnda yazý anlaþýlmýyor diye topu taca atmak yerine; bir de diðer taraftan acaba ben mi anlayamýyorum demek; yazý anlaþýlmýyor demenin yaný sýra her zaman eþ zamanlý düþünmemiz olmalýdýr.

Bir makale de ya da yazý dizisin içinde de'ler ayrý yazýlýr. Cümleye büyük harfle baþlanýr gibi gayri ciddi eleþtiriler en azýndan þimdi söyleyeceðim nedenle zorlama ve gayri ciddidir.

Ýlk durumda bir makale editör yal hatalar yapmak için yazýlmaz ve editör yal hatalar bulmak için de kimse makale okumaz.

Ýkinci olarak metin içindeki de'ler incelenir. De'lerin her ayrý yazýlmasý gereken yerde de'ler her ayrý yazýlmasý gereken defasýnda mý ayrý yazýlmamýþ; yoksa on kes ayrý yazým veren yerlerdeki de'lerin ikisinde üçünde editör yal bir eksiklik olan imla olarak mý duruyorlardý. Böyle bir muhakeme kaçýnýlmaz olur.

On kes kullanýmý olan içeriðin üçünde böyle bir durum varsa, bir yazara de'ler ayrý yazýlmalý demek en hafifinden hadsizliktir.

Bu þu demek, yazýyý eleþtiren kiþinin makale konusu içeriðinde rahatsýz olduðu açýktýr. Ama kiþi rahatsýz olduðu açýklamalara cevap veremez. Kiþinin bu þekilde þaþkýnlýk içinde olmasý iþinin bu rahatsýz lýðýný, bu þekilde dýþa vurmasýdýr.

Böylesi bir havadan sudan imla denetimi yaparak bir yazarýn açýðýný arayan bir okur, ne ara imla denetiminden uzaklaþýp, mevzuyu ana konuyu anlaþýlmaz bulmaya getirdiði ise bir baþka bilinmezliktir.

Haydi ben, ayrý yazýlan de ve da yazýmýný bilmiyorum. Her kes gibi ben de yazýmý ofis dosyasý içeriðindeki "gözden geçir" denen sekmesi ile imla kýlavuzuna yazýmý denetletiyorum.

Çaðýmýzda bir makale içeriðine imlaca eleþtirmen olmak o kadar kolay o kadar basit ve yüzeysel eleþtiricilik ki adeta eleþtiricilik bile deðildir. Ki siz hiç imla bilmeseniz de makinaya imla denetlemesi yaptýrýyordunuz.

Hani neredeyse bu tür eleþtirmenlere eleþtirme kapýlarý kapalýdýr. Ama ayný makinaya þimdilik bilimsel bir yazý çýkarttýramýyorsunuz. Zaten bu tür teknik geliþmeler karþýsýnda bir makaleye salt imla içerenle eleþtirici diye katýlan bir eleþtirmenin eleþtirmen olmasý artýk zor görünüyor.

Zaten eleþtirilerin çoðu da hiç eleþtiri deðil. Eleþtiren makale içi konuya ne vakýf ne de konuyu anlayabiliyor. Kafasýnýn içinde ne varsa onu sayýp geçiyor. Kafasýndakilere uygunluk arýyor. Yazýda kafasýndakine yaklaþan bir çaðrýþým da görse o yazýyý beðeniyor. Kafamdaki fikir doðru mu? Ben yanýlýyor muyum? demiyor.

Böyle olunca makaleyi eleþtirme konusu içinde çoðu kes o makaleyi fikri bazda anlama düzeyinde olmadýðýmýz gibi imla düzeyinde eleþtiri ile de o makale içinde eleþtirmen olamayýz artýk. Güncel teknolojinin imla denetimi içinde olan bir makaleye; imla denetimini yapacak gibi yaklaþým içinde olmamak ta aklý baþýndaki asgari bir çýkarýmdýr. Güncel düzlemin referansý içinde olan bir okura bu güncellik kendi kendisini denetlemedir.

Bir okur bundan da habersiz olup hala geçmiþ bilgilerin kýsýr döngüsü ve önyargýsý içinde olmasýyla, aksaklýk olabilecek durumlara bile hala de ve da' lar ayrý yazýlýr diyen bir yaklaþýmla sürece ilk okul düzeyinde eleþtirme getiriyorsa, bu yaklaþým ancak böyle bir eleþtirmen olmanýn ön yargýsýný yüklenme içinde olmakla olasýdýr.

Yine kiþi var iyi imla bilir, makale yazamaz. Veya kiþi var iyi makale yazar ama imla bilmez. Makale illa imla göstermek için yazýlmaz. Eleþtirilerinize bunlarý akýlda bulundurmakla baþlanmalýdýr. Eleþtiri yaparken buralarý göz önüne almalýdýr.

Ne imla bilirlikler makale yazmaya karinedir. Ne de makale yazma imla bilirlikle karinedir. Uygun olaný her ikisinin de birbirini desteklemesidir. Ama yazýlan bir makaleye makale olarak deðil de imla olarak bakmak ta bir baþka kusurdur. Makale eþittir imla deðil ama her makalenin bir imlasý bulunur.

Bilim felsefesi içerenle olan fikri yazýlar aksine akýcýlýktan çok yavaþ akýþlý duruþlarla, sindire sindire; özümlene özümlese okunur. Bunlar eleþtirenim diyenin þiarý içindeki, ön öncelimi olan tutumlar olmalýdýr.

Tümden imladan yoksun olmayan bir makaleye yapýlan eleþtiri içinde, makale imlaya göre olmamýþ demek; makale içeriðine göre makaleyi konuyu ortaya koyuþ bazýyla bu noktadan vuramadým, bari makale içeriðini þuradan (imladan) vurayým demekten öte bir þey deðildir.

Bu tür makale konu yazýlarý içinde anlatýyorum. Alanýn baský ve basýncý içinde o türlü var olamayan bir durum, bu türlü var oluyordu. Bu tür doðal yasanýn insan bilinci içinde oluþan izdüþümü de bu gibi bir psikolojik savunmayla, bari imlaca türden bir eleþtirmen olayým demekti.