KONAK ÖNÜ EKÞÝMCEK

Kemal Düz

Aybastý, ülke turizminin neresine düþer, yýlda ortalama kaç turist gelir? Aybastý’ya kimler, ne için gelir? Turizmin geliþmesi için neler yapýlýr? Bunlar sorular… ya cevaplar:
Aybastý antik çaðlardan günümüze bir sýðýnma, yerleþim ve inanç merkezi konumundadýr.
Prof. Dr. Doðan Aksan, Türk Dil Kurumu Yayýnlarý arasýnda çýkan ve üniversitelerde okutulan “Her Yönüyle Dil” isimli kitabýnýn daha ikinci sayfasýnda, ‘dil incelemeleri’ bölümün de ilginç bulduðu “Aybastý” kelimesini ele almýþ ve incelemiþ. Aynen þunlarý yazmýþ kitabýnda, “ … bir ‘Hagios Basari’ yer adý, Aybastý’ya dönüþmüþtür; 1519 yýlýnda çýkarýlan gümüþ sikkenin adý Joachimstaler(Alm.) döne dolaþa bugünkü ‘Dollar’ olup çýkmýþtýr.” Bu cümleden yola çýkýlýrsa, ‘Aybastý’ adý; sýnýrlarý içindeki bütün köyleri, yerleþim yerlerini kapsamaktadýr. Aybastý adýnýn bölge adý olduðu nüfus, tapu ve diðer yazýlý-sözlü kaynaklar da ortaya çýkar ve merkezi de ‘Esenli’dir. Çok eski çaðlarda Aybastý’ya; Epas- Epasa, Aimpastý denmiþ. Günümüzde Bafralýlar; Aybastý’ya, Ýbassa, Ýbasta veya Ýbastý derler. Yörede oturanlar merkeze “ Camiyanný” derler. ”Hagios Basari isminden de, bu kadim topraklarýn ne kadar çok önemsendiði ve sevildiði ortaya çýkar. Bu kelimeleri sözlüklere araþtýrdýðýmýzda karþýmýza; kutlu, kutsal, evliya, aziz gibi isimler çýkmaktadýr. Devamýnda ise; yer, yurt, yöre, el anlamýný vermektedir. Aybastý adý kutlu veya aziz yurt anlamýna gelmektedir. Günümüzde Aybastý’nýn bir mahallesinin adý da “Kutlular”dýr. Bunun nedeni, bu deðerli ve aziz topraklarda insan yaþamý için elzem arkeolojik ve doðal ortamýn mevcut olmasýdýr.
Aybastý’nýn tarihi ve doðal güzellikleri oldukça zengindir. Ancak bunlarýn deðeri anlaþýlmamýþ, tahrip edilmiþ, günümüze kadar gelmemiþtir. Bir Kýzýlderili Atasözü derki; “Yeryüzü, bize atalarýmýzdan miras kalmadý, çocuklarýmýzdan ödünç aldýk.”
Aybastý’da korunmaya muhtaç konaklar, evler, barýnaklar, su deðirmenleri, çeþmeler, hanlar hamamlar yeterince korunuyor mu? Eski çað’da akarsu kenarlarýnda tapýnaklar, manastýrlar yapýlmýþtýr. Ordu ve ilçelerinde pek çok kayalara oyulmuþ taþ mezarlarý, maðaralar vardýr. Karamanlý ‘da ki kaya tapýnaðý da bunlardan biridir. Karamanlý’da varolan, daðýn kayalýk ve tehlikeli çýkýntýsýna yapýlmýþ keþiþlerin kullandýðý çilehane- inziva yeri olan, muhtemelen 12 yüzyýl öncesinden kalma kaya maðarasý (tapýnak), 80’li yýllarda orijinal özelliði dinamit veya balyozlarla kýrýlarak bozulmuþ ve tahrip edilmiþtir. Üzülmemek elde deðil. Tarihe yaptýðýmýz bir yolculukta, pek çok uygarlýða beþiklik etmiþ bu topraklarda o günlerin dokusunu yansýtan dünya mirasý böyle bir tarihi eser bugünlere gelememiþlerdir. Hiç olmazsa bundan sonra varolan kültürel miraslar korunmasý için bizlere de bir vatandaþ olarak görev düþmektedir. Ýþte turist bu tarihi varlýklar için gelmekte ve parayý da bunlar için para býrakmaktadýr.…
Perþembe Yaylasýnda; “Ýtotu Konaðý” olarak bilinen, kesme kahverengi taþlardan yapýlmýþ muhteþem bir yapý vardý. Bu konaða neden bu ismin verildiðini öðrenmemiz mümkün olmadý. Bu ahþap/taþ bina yaylanýn adeta sembolü ve önemli bir kültürel varlýðýydý. Günümüzün cicili binalarýndan daha asil, daha ciddi yüzlü, daha bir görkemli, daha bizdendi. Mimarisi, taþý, aðacý, sývasý yöreye aitti. Yaylanýn her tarafýný gözetleyen, emniyet altýnda tutan iyimser bir muhafýz kalesiydi. Bir kamu binasý mýydý, yoksa bir þahýsa mý aitti, hangi bey veya paþa yaptýrmýþtý, mimarý kimdi, ustalarý kimlerdi ? bunlarý bilemiyoruz. Bildiðimiz bu topraklarda aitti. Etrafýna korku rüzgarý estiren, ancak asýk suratlý olmayan bu dehþetingiz bina, rahmetli babamýn anlatýmýna göre, en son oturaný, bir ormancýymýþ. Ýtotu Konaðý Yaylanýn Reþadiye istikametine giden yolun biraz üstündeydi. Ýþlemesi kolay taþ ve ahþap iþçiliðinin en güzel örneði idi. Ýki katlý, ve çatýlýydý. Cüsseli duvarlarý, büyük kapsýlarý ve pencereleri, ihtiþamlý, kudretli, hakim bir görüntü veriyordu. Bölge mimarisini belki de en güzel temsil eden bir yapýydý. Metruk, sahipsiz, terkedilmiþti. Sanki hayaletlere, cinlere perilere terkedilmiþti. Bu taþkonak da 1980’li yýllarda ne olduysa ortadan kayboldu. Sanki görünmez bir el bu güzelim tarihi binaya ‘hokus pokus yaptý. Sanýrým kimsede bunun akibetini araþtýrmadý. Böylesi güzelim bir “Milli Miras “ ortadan kayboldu, yok edildi.
Ýtotu konaðý’nýn önünde, çimenlik de, adý tadý gibi olan “ekþimcek” yetiþirdi. Bunlarý yöre sakinleri toplarlardý. Dere kenarlarýnda, çok özel bir tadý olan ýspatan, tepelerde lezzetli mantar(saðrak) yetiþirdi. Patates(patadis-gartubu-gosdil-höngül) ülkenin hiçbir yerinde bu kadar çok isim almaz. Aybastý’da patates günlük hayatýn içinde çokça yer almýþ ve bu þekilde pek çok isimle adlandýrýlmýþtýr. Yine yaylada taþlarýn arasýnda bile yetiþen pancar ismiyle anýlan “karalahana” da çok yemeði yapýlan bir sebzedir. Ayrýca; marul, bezelye, bakla, nane, yer elmasý yetiþirdi. Kamyonlar günlerce kamyon taþýrlardý. Patatesin ayrýca nýþastasý yapýlýrdý. Küplerde biriktirilen ayranlarla tarhana yapýlýrdý. Meyve aðaçlarý da çok miktarda vardý. Sadece meyveleri çok acý ve serttir. Erik, elma armutlar çok küçük olur. Yaylanýn hemen hemen her tarafýnda koyun sürüleri, daðýnýk halde bulunan inekler, danalar, mandalar çimenlerde otlarlardý. Derelerinde balýk, tepelerinde saðrak( mantar) çimenlerinde her türlü bitki, yaylada ne yetiþirse, ne olursa olsun hep en iyidir, en lezzetlisi, en saðlýklýsý olur. Her mevsim çok yaðýþ alýr, yayla demek berekettir, bereketin kaynaðýdýr. Hemen yakýn bir yerde bulunan beldenin adý da bu topraklarýn özelliðinden “Bereketli” adýný almýþtýr. Dört mevsim, yöresi yaný, dört tarafý, ayrý ayrý envai türde büyüleyici bir güzellik sunar. Bu bölgenin topraðý, aðacý, suyu, havasý sanki yaylanýn tepeleri gökyüzünü sýrtýnda taþýr. Vadiler salýncak olur sallanýr. Eriyen karlar ile hayat bulan çiçekler soðuklar baþlamadan, ortalýktan kaybolur. Kelebeklerin en güzelleri gökyüzünde dans ederler. Çiçeklerin üzerine kanatlarýný açar konarlar. Ateþ böcekleri geceleri ayýþýðýn da konser verirler.
Aybastý’da,türbeler, ziyaret yerleri, eski köprüler, deðirmenler, çeþmeler, su kaynaklarý, ormanlar, serenderler, taþ veya ahþap evler barýnaklar yeraltý ve yerüstü tüm canlý cansýz deðerler korunmalýdýr.Böylece vatanýmýza da sahip çýkmýþ oluruz. Sabah çisesinin üzerine yayýlan güneþ ýþýnlarýnýn, en güzel renklere büründüðü bu topraklarýn zenginliði de öyküsü çoktur. Yazýlmasý, anlatýlmasý korunmasý gerekir. Yayla hayattýr. Aybastý yeryüzünün cennetidir. 9 Ekim 2010