Acun Ilýcalý’nýn hazýrlayýp sunduðu Yetenek Sizsiniz Türkiye programýnda insanlar yeteneklerini sergilediler. Programýn þov, görsellik ve performansa dayalý popülaritesinin yanýnda insanlarýn yeteneklerini göstermesi açýsýndan dikkate deðerdi. Bir baþka ilginç nokta ise insanlarýn kurumsal destek almadan veya bir yetiþtirme programýndan geçmeden yeteneklerini keþfetmeleri ve bunu sergilemeleri. Yeteneklerini gösterenlerin öz güvenlerinin yüksekliði de bir baþka önemli nokta. O zaman denilebilir ki yetenek denilen olgu kiþiye özgü ve sonucu da öz güven ve baþarý demektir.
Acun Ilýcalý’ya teþekkür noktamýz da insanlarýmýzýn her alanda birer yeteneklerinin olduðunun hatýrlatmasýný saðlamasýdýr. Bunun acý noktasý da programýn müdavimi olarak izlediðim hiçbir yeteneðin formal yetiþtirme programlarýyla yani eðitim sistemi dediðimiz okul aracýlýðýyla ortaya çýkarýlmamýþ olmasý. Yetenek dediðimiz olgu insanda var olan gizil güçtür. Bu gücün ortaya çýkarýlmasýnýn temel sorumluluðu eðitim sisteminin görevidir. Nitekim Türkiye eðitim sisteminin temel omurgasýný oluþturan 1739 sayýlý Milli Eðitim Temel Kanunu’nda eðitimimizin temel amacý öðrencide“…. Yeteneklerin geliþtirilerek gerekli bilgi, beceri, davranýþlar ve birlikte iþ görme alýþkanlýðý kazandýrmak suretiyle hayata hazýrlamak ve onlarýn, kendilerini mutlu kýlacak ve toplumun mutluluðuna katkýda bulunacak bir meslek sahibi olmalarýný saðlamak” olarak belirtilmiþtir. Eðitimle ilgili tüm teorik çalýþmalarda, uygulamalara yol gösteren milli eðitim þuralarýnda, kalkýnma ve hükümet programlarýnda kiþi yeteneðinin ortaya çýkarýlmasý gerektiði hep vurgulanýr. Örneðin þu anda görevde bulunan 60. Hükümet programýnda aynen” Öðrencilerin yeteneklerinin ve bireysel farklýlýklarýnýn erken dönemlerde belirlenmesi için rehberlik ve yönlendirme sisteminin etkin hale getirileceði”, “ilköðretimde 4 ila 6. yýldan sonra çocuklarýn ilgi ve yeteneklerine göre farklý alanlara yoðunlaþmalarýna imkân verileceði” ibareleri yer alýyor. Bu güzel ifadelere raðmen eðitimde ilgi ve yeteneðe göre bir yönlendirmenin yapýlmadýðý da bir gerçektir.
Ýlköðretime baþlayan bir öðrenci okuma yazmayý öðrendikten bir süre sonra eline verilen temel test kitaplarý ile çözebildiði test sayýsý ile bir sonraki eðitim kademesine geçiyor. Yani ne kadar köfte o kadar ekmek hesabý öðrenci çözebildiði soru kadar bir ortaöðretim kurumuna kayýt yapabiliyor. Ancak geçiþ yaptýðý kademede yetenekli olup olmadýðý bilinmiyor. Örneðin Anadolu veya fen lisesinde okumaya hak kazanan bir öðrenci hazýrlýk sýnýfýnýn gerektirdiði yabancý dil becerilerine yatkýn olup olmadýðý bilinmiyor, ancak, bu alanda baþarýlý olmasý bekleniyor. Ayný þekilde yüksek öðretimin inþaat programýna yerleþen bir öðrenci bu alandaki temel becerilerde yetenekli olup olmadýðýnýn fakýnda bile deðil.
Yukarýda da belirtildiði üzere yetenek kiþide var olan gizil güçtür. Alýnan eðitim sonucunda var olan bu yetenek bilgi, beceri ve kazanýmlarla kiþinin gücü ve potansiyeli olarak günlük yaþamda yer alýr. Buna göre, yetenekli olunan bir alanda ilgi düzeyi düþükse bile baþarýlý olma þansý yüksektir. Ancak tam tersi ilgi olduðu halde bir alanda yetenek yoksa baþarý þansý oldukça düþük olabilir. Örneðin matematiðe karþý ilgili olan birisi kýsmen baþarýlý da olsa eðer yetenek oraný düþükse istenilen baþarýyý yakalamasý zordur. Tabii ki hem ilgi hem de yetenek var ise baþarý oraný oldukça yüksek olacaktýr. O halde insan için özellikle bir öðrenci için yetenekli olduðu alaný bilmek ve doðrultuda eðitim almak oldukça önemlidir.
Ülkemizde eðitim yeteneðe göre yetiþtirmeden ziyade sýnavlarla eþ olarak görülüyor. Çaðdaþ eðitim, öðrencinin yeteneklerini ortaya çýkarma ve ona göre yönlendirme esasýna dayanýr. Sýnavlar, öðrencinin yeteneðini tespit etmediði gibi kiþinin tutumu, duyuþsal ve psikomotor özelliklerini de belirlemez. Yalnýzca kiþinin biliþsel bilgi düzeyini ölçer.
Uzmanlar kiþilik geliþimlerinin ve yeteneklerinin keþfi açýsýndan 0 -6 yaþýn oldukça önemli bir dönem olduðunu vurguluyorlar. Ne yazýk ki okul öncesi eðitim dönemi olarak tanýmlanan bu eðitim kademesi Ülkemizde yaygýn olmadýðý gibi, çocuðu oyalamaya yönelik, genel bilgilerle donatýlmýþ, bireysel farklýlýklarý dikkate almayan öðretim programlarýna sahip.
Eðitim sistemi ve ebeveynler çocuðu görmek istedikleri gibi yönlendiriyorlar, görüneni fark etmek istemiyorlar. Onlarý toplumda ekonomik getirisi yüksek mesleklere yönlendiriyorlar. Ýsteniyor ki her çocuk iki dil bilsin, matematikte, fende, edebiyatta istenilen baþarýyý yakalasýn. Esas olan çocuðun yeteneklerinden ve yeterliliklerinden yola çýkmaktýr. Yani mutlu, üretken ve istediði iþte baþarýlý olacak bireyler yetiþtirmektir. Çocuðun derslerde baþarýlý olmasý veya olmamasý onun yetenekli veya yetenekli olmadýðý anlamýna gelmez. Okul yýllarýnda derslerde baþarýsýz olmuþ çoðu kiþi sanat, bilim ve diðer çok çeþitli alanlarda yetenekli olduklarýný göstermiþlerdir. Mutlaka her insanýn yetenekli olduðu bir alanýn olduðunu unutmamak gerekir.
Yetenek alanlarýnýn keþfi oldukça kolay bir süreçtir. Öðrencinin ne tür aktivitelerden hoþlandýðý, hangi ders veya konulara ilgi duyduðu gibi bir öðretmenin rahatça yapabileceði çalýþmalarla mümkündür. Bilgi ve beceri sonradan kazanýlabilirken yeteneðin kazanýlmasý zordur. Bu noktada okulun görevi öðrencideki yeteneði ortaya çýkarýp, geliþtirmek ve öðrencinin de sosyal yaþamda sahip olduðu yeteneði yönetebilme becerisini kazanadurmaktýr.
Yeteneðe dayalý bir sistemin tesisi yüksek öðretim önündeki yýðýlmalarý önleyecek, atýl durumdaki mesleki ve teknik eðitimin güçlenmesini saðlayacak, en önemlisi de insanlar yeteneklerinin farkýna varacaklarýndan daha baþarýlý ve mutlu olacaklardýr. Baþarýyý çok test çözmede deðil “yeteneklerde aramak” çaðdaþ eðitimin temeli olduðunu unutmamak gerek.