Doðduðu yýl konusunda farklý görüþlerin olduðu Bayburtlu Zihni; kimi kaynaklara göre 1795, kimi kaynaklara göre 1797, kimilerine göre 1801 doðumludur. Ölüm yýlýnýn ise 1859 olduðu bilinmektedir.

19. yüzyýl halk þiiri, divan þiirinden etkilenilen bir geçiþ dönemidir. Bu dönem þairlerinin ortak özelliði, halk þiiri özelliklerini taþýyan þiirlerde dilin biraz daha aðýr olmasý, söz sanatlarýnýn kullanýlmasý, aruzun ahenk özelliklerinin etkisinde kalýnmasýdýr.

Bayburtlu Zihni, Bayburt’ta doðmuþ, öðrenimini Erzurum ve Trabzon’da yapmýþtýr. Ýyi bir medrese eðitimi alan Zihni’nin gerçek adý Mehmet Emin’dir. Ýstanbul’da 1815-1825 yýllarý arasýnda Mustafa Reþit Paþa’nýn divan katipliðini yapmýþ, Anadolu’da çeþitli memurluklarda bulunmuþtur. 1828 yýlýnda Bayburt’a döndüðü zaman Doðu illerimizin bir kýsmýnýn Rus istilasýna uðradýðýný ve Bayburt’un da bu istiladan nasibini aldýðýný görmüþ, periþan olan ve yurtlarýndan uzaklaþtýrýlan memleketinin haline çok üzülmüþ ve çok iyi bilinen þu þiirini yazmýþtýr:

‘ Vardým ki yurdundan ayað göçürmüþ
Yavru gitmiþ ýssýz kalmýþ otaðý
Camlar þikest olmuþ , meyler dökülmüþ
Sakýyler meclisten çekmiþ ayaðý

Hangi baðda bulsam ben o merali
Hangi yerde görsem çeþm-i gazali
Avcýlardan kaçmýþ ceylan misali
Kaçmýþ daðdan daða yoktur duraðý

Laleyi sümbülü gülü har almýþ
Zevk u þevk ehlini ah u zar almýþ
Süleyman tahtýný sanki mar almýþ
Gama tebdil olmuþ ülfetin çaðý

Zihni derd elinden her zaman aðlar
Vardým ki bað aðlar baðýban aðlar
Sümbüller periþan güller kan aðlar
Þeyda bülbül terk edeli bu baðý.

Divan þiiri mazmunlarýndan ve Osmanlýca terkiplerden yararlandýðý bu þiirinde Zihni, sembolik ifadeler kullanmýþ, alegorilere baþvurmuþtur.

Ýþgal sonrasý Bayburt’a dönen þair daha sonra hacca gider, Mýsýr’a , Akka’ya ; Doðu’yu ve Karadeniz’in bazý bölgelerini dolaþýr. Þiirlerinde Ýstanbul’un Abdülmecid Han devrinde yaþamýþ efendi, nazik, olgun ve asil havasý vardýr. Onun tanýnmasýnda ve sevilmesinde en çok koþmalarý etkili olmuþtur.

Ah elinden zülfü kemendim benim
Müjgan deðdi sinem yaralandý gel
Günbegün artmakta derd ile gamým
Uç verdi yaralar sýralandý gel

Gamdan hisar oldu meskenim yurdum
Tükenmez avazým okunmaz virdim
Üç deðil beþ deðil yüz oldu derdim
Yüklendi gam yüküm kiralandý gel

Zihniya tekin dur haftada ayda
Sevip ayrýlmada ne buldun fayda
Azrail göðsümde caným hey heyde
Gözlerimin aký karalandý gel

Divan þairi olmayý çok isteyen þairin ‘Divan ‘ adlý bir eseri, ‘Sergüzeþtnâme ‘ adlý bir mesnevisi vardýr. ‘Kitab-ý Hikaye-i Garibe ‘ uzun soluklu bir düzyazý çalýþmasýdýr.

Bayburtlu Zihni’den söz etmiþken hicivlerinden söz etmemek ona yapýlmýþ büyük bir haksýzlýk olur. Haksýzlýða tahammülü olmayan þair, taþlamalarýnda ve toplumsal eleþtirilerinde diðer þiirlerinde olduðu kadar nezaketini korumaz. Asalak tipler, rüþvet, yolsuzluk, memuriyet yaptýðý günlerde karþýlaþtýðý olumsuzluklar karþýsýnda susmaz. Acýmasýz ve açýk sözlüdür.

1859 yýlýnda memleketi Bayburt’a dönerken Trabzon civarýndaki Olasa köyünde ölmüþtür.

Katip sen yaz, seba sen de kerem kýl
Götür arzýhalim yare tez elden
Naziktir efendim, nezahetli bil
Gönderelim o dildâra tez elden

Katip çok uzatma harfi , imlayý
Hemen yaz , derdime iste devâyý
Kerem et bekletme bâd-ý sabayý
Azmeylesin o didâra tez elden

Hasretli dîdeme nem mi gönderir
Hicran mý gönderir gam mý gönderir
Kendi gelir yâ merhem mi gönderir
Zihni, zahm-ý dil-i zâre tez elden

Bayburtlu Zihni