Yazar sorumsuz bir propagandacýdýr.Yani her yazar bir hayat teorisine veya görüþüne sahiptir.Eser okuyucuyu bir teoriyi veya görüþü kabul etmesi için kandýrmaya çalýþýr.

Bazýlarýna göre edebiyatýn fonksiyonu hem okuyucuyu ve hem de yazarý içlerindeki duygularýn geriliminden kurtararak ferahlýða çýkartmak ve huzura kavuþturmaktýr.

Fakat acaba edebiyat bizim heyecanlarýmýzý yatýþtýrýrmý yoksa onlarý hareketemi geçirir? Platona göre trajedi ve komedi "heyecanlarýmýzý kurutmamýz gerektiði zaman onlarý besler ve sular"

19.Yüzyýlda Ýngiltere de Matthew Arnold edebiyatýn hayatýn bir tenkidi olduðunu kabul etmiþ, yazarlara büyük Grek ve Roma yazarlarýnýn yarattýðý en güzel eserlerdeki ölçülere uymayý tavsiye etmiþtir.

Yazar okuyucunun içinde bulunduðu çerçeveden nasýl nefret ettiðini kendisine açýklamada yardýmcý olabilir.Sanatçý bütün saflýðý ile sadece Mississipi nehri kýyýlarýnýn ninnilerini söyleyerek dinlenirken aklýndan kurulu düzeni yýkmayý geçirebilir.

Romanlarýn ve tiyatro eserlerinin bize insan psikolojisi bakýmýndan bilgi vermek gibi deðerli bir yönleri vardýr.Hatta romancýlarýn insan tabiatý hakkýnda psikologlardan daha fazla bilgi verdiði sýk sýk iddia edilmektedir.

Bazý bilginler edebiyatý aslýnda belirli bir yaratýcýnýn ürünü olarak kabul ederler ve edebiyatýn, yazarýn hayatýna ve psikolojisine dayanarak incelenmesinin gerektiði sonucuna varýrlar.Bazý baþka bilginler ise edebi eseri oluþturan sebepleri insanýn toplum hayatýnda, yani ekonomik, politik ve sosyal þartlarda ararlar.

Bir edebi eserin ortaya çýkmasýna sebep olan onun yaratýcýsý yani yazarýdýr, bunun için edebi incelemelerde en eski yerleþmiþ metodlardan biri eseri, yazarýn þahsiyetini ve hayatýný göz önünde bulundurarak incelemektir.

Edebi dehanýn ne olduðu her zaman bir tartýþma konusu olmuþtur.Eski Yunanlýlardan bu yana nevrozdan psikoza kadar uzanan bir çeþit "delilik" olarak kabul edilmiþtir.Þair bir bakýma, diðer insanlarýn hem üstünde, hem altýnda kendi dýþýnda baþka kuvvetlerin hakimiyeti altýnda bulunan kimsedir.

Freud yazarýn, yaratýcý çalýþmalarýyla kendisini yalnýz büsbütün çýldýrmaktan kurtarmakla kalmayan ayný zamanda tamamen iyileþmekten de alýkoyan inatçý bir ruh hastasý olduðu kanaatýndaydý.

Bu konuda bir örnek daha vermek gerekirse 20,Yüzyýl Romen bilim adamlarýndan L-Rusu-yu gösterebiliriz.O neþeli kuþlarýn yuva yaptýklarý gibi, hiç bir hazýrlýða gerek olmadan çalýþarak eserler veren "Sempatik Tip" "Þeytani ve anarþik tip" ve "Þeytani ve dengeli tip" olmak üzere üç ana sanatkar tipi belirlemektedir.Verilen örnekler daima isabetli olmamakla beraber, genel olarak sempatik ve anarþik deyimleri olumlu ve olumsuz, bir çok þeyler akla getirmektedir.Üçüncü grupta ise iç alemindeki bir çok gerilimlerin dengeye kavuþtuðu ve ruhunda þeytanla yaptýðý savaþta baþarýya ulaþan büyük bir sanatkat tipi karþýmýza çýkmaktadýr.

"Yaratýcýlýk" bir edebi eserin bilinçaltý kaynaklarýndan baþlayarak onda yapýlan en son deðiþikliklere kadar geçen bütün kademeleri içine alan bir faaliyettir.Bazý yazarlar için eserde son deðiþikliklerin yapýldýðý safha yaratýcýlýk bakýmýndan en büyük önemi taþýmaktadýr.

Roman ve oyun yazarlarý için hazýrlanacak ikinci test ise karakter yaratma ve olay örgüsü gibi meselelerle ilgilenmelidir.Yazar çaðrýþým ve deðerlendirme yapabilme ve baþýndan geçen ayrý ayrý olaylarý bir bütün halinde sunabilme özelliklerine sahip bir uzmandýr.O iþini kelimelerle görür.

Gerçekçi yazarýn karakterlerinin davranýþlarýný dýþardan izlediðini romantik yazarýn ise kendi duygularýný karakterlerinde yansýttýðýný söyleyebiliriz.

Yazar bir vatandaþtýr, siyasi ve sosyal önemi olan meseleler üzerinde fikirlerini açýklamýþ ve devrinin davalarýnda rol almýþtýr.

Bir yazarýn sözleri karar ve faaliyetleri onun eserlerinde anlatmaya çalýþtýðý gerçek sosyal meseleler ile hiç karýþtýrýlmamalýdýr.

Bir kitabýn baþarýsý, kalýcýlýðý ileride yeniden raðbet kazanmasý yahut bir yazarýn þöhret ve itibarý esasen sosyal bir olaydýr.Þöhret ve itibar, yazarýn diðer yazarlar üzerindeki gerçek tesiri ve edebiyat geleneðini deðiþtirmedeki gücü ile ölçüldüðünden, bu sosyal olay bir bakýma edebiyat tarihini ilgilendirir...

Her toplumun sosyal tabakalaþmasý O toplumun zevklerinin tabakalaþmasýnda kendini gösterir.Üst sýnýflarýn ölçüleri çok kere alt sýnýflara doðru inebildiði gibi bu hareket aksi yönde de olabilir.Folklora ve ilkel sanata duyulan ilgi buna bir örnektir.Siyasi ve sosyal geliþme ile estetik arasýnda kesin bir uyuþma yoktur.

Rus sosyoloðu George Plekhanov "sanat sanat içindir" doktirinin de-

"Sanatkarlarýn kendi gayeleri ile baðlý olduklarý toplumun gayeleri arasýnda ümitsiz bir tezat bulunduðunu hissettikleri, toplumlarýna düþman olduklarý ve onu deðiþtirmek yolunda hiç bir ümide sahip olmamalar halinde geliþtiðine" inanmaktadýr.

Yazarlar kendi özel kamuoylarýný yaþatmakta baþarýlý olabilirler, gerçekte Coleridge-nin belirttiði gibi her yeni yazar kendi hoþuna gidecek zevki yaratmak zorundadýr.Yazar, sadece toplumun etkisinde kalmaz o da toplumu etkiler.Sanat, hayatý sadece yansýtmaz ona þekil de verir.Ýnsanlar kendi hayatlarýný roman kahramanlarýnýn hayatlarýna benzetmek ister.

Edebiyat her zaman ilgi çekici olmak zorundadýr, onun daima bir bir yapýsý ve estetik gayesi, bir bütünlüðü ve etkileyici tarafý olmalýdýr.

Sanat insanýn tecrübe etmekle ve hatta hayatta þahit olmakla bile ýstýrap duyacaðý þeyleri, estetik bir perspektif içinde þekillendirerek ve onlara bir anlatým özelliði vererek öyle bir duruma getirir ki insan bunlarý düþünmekle zevk duyar..

Edebi tenkitçinin takip edeceði en doðru yol, genellikle romancýnýn dünyasýndan daha daðýnýk kendi gerçek ve hayali dünyamýzdan ziyade romanda yaratýlmýþ olan dünyaya bakmaktýr.Dünyasý bizimkinden farklý düzen ve ölçülere göre kurulmuþ olsa da eðer bu dünya, sýnýrlý olmakla beraber geniþ bir hayat görüþünün gerektirdiði evrensel unsurlarý içine alýyor, derin ve önemli konularý kapsýyor ve olgun bir adamýn düþünce sistemini yansýtýyorsa böyle bir romancýya büyük bir romancý demekle yetiniriz.

Bir hikaye anlatýrken, insan sadece sonuçla deðil olaylarla da ilgilenmek, onlarý da heaba katmak zorundadýr.

Bir romanýn kompozisyonu yani yazýlmasý dediðimiz þey onun "motvasyonu" yani yazarý eserini yazmaya zorlayan sebeptir.

Bir edebi sanat eserinin yazýlýþ sebebi "motivasyonu" gerçeði olduðundan baþka türlü göstermeye, yani eserin estetik fonksiyonunu arttýrmaya yardým eder.Realist motivasyon bir sanat deðeri taþýr.Sanatta görünüþ, oluþtan çok önemlidir.

Romanda olsun tiyatroda olsun çevreye önem verilmesi evrensel olmaktan çok romantizm ve realizm çaðlarýna yani 19.yüzyýla ait bir özelliktir.

Romantik tasvirin amacý belirli bir ruh ve hava yaratmak ve onu devam ettirmektir.Bu metotta olay örgüsünün kuruluþu ve karakterlerinin yaratýlýþý tamamen bu ruh ve havanýn etkisi altýndadýr.

Bir eserde olaylarýn geçtiði yer, onun çevresi demektir, ve çevre, özellikle bir evin içi, karakterin mecazi olarak anlatýlýþý þeklinde düþünülebilir.Bir kimsenin evi, onun bir parçasýdýr, evini anlatýrsanýz sahibinide anlatmýþ olursunuz.

Bugünkü anlamda edebiyatýn saflýðýný bozan iki unsur vardýr.Birincisi propagandaya, insanlarý yönlendirmeye ve onlarý bir harekete sevketmeye yönelik olmasý gibi pratik bir amaca hizmet etmesi-Ýkincisi ise insanlara bilgi vermek, ilmi gerçekleri açýklamak, insan bilgisine katkýda bulunmak gibi ilmi amaçlar gütmesi....

KAYNAK.
Edebiyat Biliminin Temelleri-
Rene Wellek-Austin Warren
1983-çeviren-Prof.Dr.Ahmet Edip Uysal