M.NÝHAT MALKOÇ
     
Trabzon kenti, kuruluþ tarihi itibariyle Anadolu’nun en eski ve köklü þehirlerinden biridir. Tarihçiler bu kentin kuruluþ tarihini M.Ö. 4000’li yýllara kadar indiriyor. Pontus Rum Ýmparatorluðu’nun 257 yýllýk baþkenti olan Trabzon, Bessarion’un deyimiyle Doðu’nun en eski ve en þöhretli þehridir. Fakat bu kadar köklü bir medeniyete beþiklik etmiþ olan Trabzon hakkýnda yeterli ve güvenilir tarihî kaynaklar ne yazýk ki yoktur; acýklý olan da budur.

Osmanlýlar bu þehrin tarihiyle ilgili ciddi bilgi ve belgeler býrakmamýþlardýr geriye.... Bizde Trabzon tarihiyle ilgili ilk güvenilir bilgiler, fetihten 400 yýl sonra Trabzonlu Þakir Þevket tarafýndan yazýlan “Trabzon Tarihi” adlý eserde verilmiþtir. 1877’de eski yazý ile yazýlan bu kitabý 2001 yýlýnda Ýsmail Hacýfettahoðlu Latin harflerine çevirip yayýnlamýþtýr.

Trabzon’un tarihi konusunda çeliþkili bilgiler vardýr. Bu kentin tarihi, yeterli bilgi ve belgelerle aydýnlatýlamamýþtýr. Fetih günü olarak kutladýðýmýz 26 Ekim 1461’in Trabzon’un gerçek fetih günü olduðu da belirsizdir. Zira fetih ordusunda bulunan Vaka-i nüvis Tursun Bey bu olayýn tarihini vermez. Bu konuda Trabzon üzerine önemli bir çalýþma yapan araþtýrmacý M. Hanefi Bostan ise Bryer ve Winfield’ýn Osmanlý ordusunun takip ettiði güzergâh ve takvime dair bilgilerinden yola çýkarak Trabzon’un fetih tarihi konusunda 15 Aðustos 1461’de ýsrar etmektedir. Trabzon’un fethinin yýl olarak 1461 olduðu kesindir.

26 Ekim 1461’i Trabzon’un fetih yýldönümü olarak kutlasak da bu þehrin fethinin ay ve günü konusunda kesin bilgiler mevcut deðildir. Bununla ilgili tarihçilerin deðiþik tarihler söyledikleri bir gerçektir. Bunlardan en enteresaný tarihçi Fahrettin Kýrzýoðlu’na aittir. Kýrzýoðlu Trabzon’un 15 Aðustos 1461’de fethedildiðini söyleyerek fethe ayrý bir boyut kazandýrýr. Bunun aksine bugün Trabzon’un fetih tarihi 26 Ekim olarak kabul edilmektedir. Bu görüþ tarihçi Ýsmail Hakký Uzunçarþýlý’ya aittir. O, W. Miller’i kaynak göstermektedir. Macaristan’daki Venedik elçisine bildirilen bir Venedik vesikasý belge kabul edilmektedir.

Trabzon’un fethiyle ilgili olarak deðerli araþtýrmacý-yazar Hüseyin Albayrak da 1995’te bir kitap kaleme almýþtý. Ýkinci baskýsý Trabzon Belediyesi Kültür Yayýnlarý arasýnda çýkan kitap, 98 sayfadan meydana gelmektedir. Albayrak Hoca, kitabýný üç bölüme ayýrarak oluþturmuþ. Birinci Bölüm “Trabzon’un Ýlk Kuruluþu ve Ýskâný”, Ýkinci Bölüm “Trabzon’un Fethi”, Üçüncü Bölüm “Trabzon’da Türk Hâkimiyetinin Kurulmasý” adlarýný taþýyor.

Hüseyin Albayrak’ýn merhum Mahmut Goloðlu’nun aziz hatýrasýna ithaf ettiði “Trabzon’un Fethi” adlý kitabýnýn “Sunuþ” yazýsýný Trabzon Belediye Baþkaný Dr. Orhan Fevzi Gümrükçüoðlu kaleme almýþ. Bu kitap aslýnda yeni deðil, eserin ilk baskýsý 1995’te yapýlmýþ. 2010’daki ikinci baskýda birinci baskýnýn önsözü de yer alýyor. Albayrak bu ikinci baskýya da ayrýca önsöz yazmýþtýr. Fakat bu ikinci baskýnýn ilk baskýdan daha kapsamlý olduðunu görüyoruz. Zira Albayrak, ilk baskýnýn önüne ve sonuna birer bölüm daha ilave ederek eseri geniþletmiþtir. Albayrak, bu ikinci baskýnýn Önsöz’ünde Trabzon üzerinde karanlýk hesaplarýn yapýldýðýna iþaret ederek Pontus Rum hayallerine karþý okuru uyarýyor.

“Trabzon’un Fethi” adlý kitabýn yazarý Albayrak, Trabzon’un ilk yerli halkýnýn ve þehri ilk kuranlarýn Kafkasya üzerinden gelen “Turânî kavim” dediðimiz Türkler olduðunu belirtmektedir. Albayrak’ýn eseri resim, fotoðraf ve gravürlerle görsel zenginlik kazanmýþtýr.

     Trabzon üzerine yaptýðý birbirinden güzel çalýþmalarla tanýnan Hüseyin Albayrak “Trabzon’un Fethi” adlý eserinin sonunda geniþ bir Bibliyografya(Kitabiyat) vermektedir. Bu bölümde Trabzon’un tarihi, kültürü ve medeniyetiyle ilgili 124 esere atýfta bulunulmaktadýr.

Gençlerimiz yaþadýðý kentin tarihini bilmiyor, en kötüsü de bunu bir eksiklik olarak görmüyor. Albayrak’ýn “Trabzon’un Fethi” adlý eserini kaliteli bir baskýyla Trabzonlulara ücretsiz sunan Trabzon Belediyesi’ne teþekkür etmeyi bir borç biliyorum. Bu kýymetli eser üç bin adet basýlarak kütüphanelerdeki yerini almýþtýr. Eseri kaleme alan Trabzon’un saygýn araþtýrmacý yazarý Hüseyin Albayrak’ý yürekten kutluyor, eserlerinin devamýný diliyorum.