Çaðlar boyu insan tanýmlarý yapýlmýþ, diðer canlýlarla karþýlaþtýrýlarak farklý özellikleri anlatýlmaya çalýþýlmýþtýr.

“Ýnsan düþünen hayvandýr” demiþ, bir düþünür. Bir diðeri “insan alet yapan hayvandýr” diyerek, dikkatleri çekmeye çalýþmýþ. Ýnsanýn gülen hayvan olduðunu söyleyene, “insan dik yürüyen hayvandýr” sözüyle, farklý bir örnek eklenmiþtir. Bu örneklerle sýnýrlý da deðildir, söylenenler.

Çoktan gerilerde kalmasý gereken davranýþlarý izleyip-görmekten sýkýlan bir düþünür de: “Ýnsan ne ise, o olmayý reddeden canlýdýr” diyerek, kýzgýnlýðýný da eklemiþtir görüþüne.

Ýnsansýzlýklarýmýzý, eþeklere yüklemediðimiz gün yok gibidir… Eþek bütün bunlardan habersizken, bu kez kaba davranýþlar yüklenir, ayýlara. Ýnsanlýðýn en eski dostlarýndan biriyken hakaretlerde köpekler de unutulmaz. Eti-sütü ve derisiyle insanlýðýn hizmetindeki inekler, alaycý küçümsemelerin klasik örnekleri arasýndadýr. Kedi nankörlüðün, deve aykýrý davranýþlarýn karþýlýðýdýr, genellikle.

Genel olarak sürüngenler, özelde yýlan sinsi ve ne zaman zarar vereceði belirsiz, fýrsatçý… Akrep, yalnýz akrepliði düþünen bir canlý… Karga çirkin ve zararlý… Örnekler uzadýkça uzuyor…

Bazý hayvanlara yüklenen anlam ve deðerler farklý… Vazgeçilmez kartal-þahin ve benzerleri deðerli, ayrýca gurur kaynaðý. Kuþkusuz en önde gelenler aslan-kaplan ve benzeri yýrtýcý hayvanlar. Tek bir insandan baþlayýp krallýklarýn sembolü olmuþ, olmayý sürdüren güçlü hayvanlar.

Olumsuzluklarýmýzdan sorumlu tutulan hayvanlara benzetilmek hakaret iken, diðerlerine benzetilmek gurur verici…

Oysa hepsi hayvan… Ayný kavramla bir yandan aþaðýlanýrken, diðer yandan yüceltilen insan… Bu yaklaþým insana özgü bir anlayýþ, seçim olmalý…

Bir de penguen benzeri arada kalanlarla, sempatik maymunlar ve eklenenler var. Pandalar, yunuslar ve diðerleri…

Ortak özellikleri, hayvan ana baþlýðý altýnda toplanmalarý. Hayvani özellikleriyle bir yandan bizleri sevindirip-gururlandýran, diðer yandan kýzdýrýp-sinirlendirip canlýlar.

Bazen iç içe, bazen yan yana ya da uzak, ama kesin olarak insanlýðýn altýnda bir yerlerde sýralanan, sýradan canlýlar, hayvanlar…

Eþek eþeklik yaparak yaþarken, baþka ne yapmasý beklenir? Beklenmeli mi? Eþek, eþeklik yapmayýp da ne yapacaktýr?

Ya ayýlar? Siz hiç insan kalabalýklarý arasýnda ayý gördünüz mü? Ýnsanlarýn arasýna karýþýp, ayýlýklarýný sürdüren tek bir ayý öyküsü duydunuz mu?

Hani o çok izlendiði söylenen belgesellerdeki ayýlarý izleyenleriniz vardýr elbette? Doðanýn en görkemli mevsiminde, balýk avlamak için Alaska nehirlerine akýn ettiklerini görmüþsünüzdür.

Biraz dikkat ettiyseniz, insanlarýn da balýk avlarken “ne olur, ne olmaz” düþüncesiyle, yan gözle ayýlarý izlediðini görmüþ olmalýsýnýz.

Ýlginç olaný; ayýlarýn insanlardan uzak yerleri seçerken, insanlara daha da dikkat ettikleridir. Görünen gerçek, ayýlarýn durup dururken insanlara ayýlýk yapmak amacýnda olmadýklarýdýr. Onlar balýklarýn peþinde, insanlarýn deðil.

Ha! Ayýlar kovanlarý talan ediyor. Doðru, ediyorlar. Doðru da; özelde ayýlarda, genelde hayvanlar dünyasýnda insana özgü ve insan uygarlýðýnýn bir uygulamasý anlamýnda, mülkiyet kavramý yok. O nedenle ayýlarýn kovanlarla, armut aðaçlarýndan uzak durmasý beklenemez… Ayý ayýlýðýný yapýyor, hepsi o.

Yaþamlarýný sürdürme çabasýndaki sürüngenlerin genel olarak itici ve soðuk bulunmasý, insani anlamda normaldir. Normal koþullarda, insan kalabalýklarý arasýnda da pek görünmezler. Kentlerin karmaþýk alanlarý sürüngenlerle dolup taþmýyor.

Nankörlüðü beðenmiyorsak, insan yaþamýndan neden uzaklaþtýramýyoruz? Kedi kediliðini yaparken, planlayarak mý nankörlük yapýyor? Yoksa kedinin o hoþa gitmeyen özelliði, insani yaþamlarýn ayrýlmaz bir parçasý mý? Olabilir mi?

Hani biz insanlar doðanýn en güçlü, zeki ve özel canlýlarýydýk… Öyleyse, hayvani özellik ve davranýþlar insanlarýn üst düzeydeki dünyasýný, neden bu denli etkiliyor?

Bir anlamda yaþamlarý bizlere baðlý hayvanlar, insanlarýn kendilerine yakýþtýramadýklarý davranýþlarýndan sorumlu örnekler midir? Onlar küçük dünyalarýnda yaþamaya çalýþýrken; insanlarýn büyük dünyasýnda, izin vermesek var olabilirler mi?

Onlarýn önemli bir bölümü olmasaydý, insan yaþamýný sürdürebilecek miydi? Kaynaklarýn yalnýz insanlýk için ve sonsuz olduðu mu düþünülüyor? Türler yok olurken, geri döndürülemeyen kaynaklar, neden azalýyor öyleyse?

Her hayvan hayvanlýðýný yapýp, diðer hayvanlara özenmezken; beðenmediðimiz özelliklerimizi onlara yükleyerek, insaný yüceltemeyiz. Ancak kendimizi rahatlatýp, kandýrabiliriz. Hepsi o…

Hayvanlar kendi dünyalarýnda yaþamlarýný sürdürürken; insanlar, dünyanýn en zeki canlýlarý olarak insanlýðýný yaþayamýyorsa, sorun insandadýr.

Ýnsanlýðýn büyük evi dünyamýzýn beðenilerek, insanca yaþanýlacak bir yer olmasýný istiyorsak; sorunlarýn deðil, çözümlerin bir parçasý olmalýyýz.

Oluruz, ya da olmayýz. Ýsteyen beðenir, isteyen beðenmez. Ancak unutmamalýyýz ki her seçimin, bir de karþýlýðý vardýr ve yakýn gelecekte gidebileceðimiz baþka bir dünya da yoktur.

Karar insanýn ve insanlýðý kimselere býrakmayan insanlýðýn…

Mart 2010
Ertuðrul Asým Öztürk