PAYAS’TA TARÝH TARÝHTE PAYAS


Marko Polo(1254-1324), Venedik’ten çýkar, iki buçuk yýl sonra 1266 yýlýnda Kubilay’ýn baþkenti Pekin’e varýr. Üç kiþidirler. Kubilay ilk defa gördüðü bu Latinler’le Avrupa üzerine söyleþiler yapar. Ellerine izin belgesi vererek, elçi olarak Roma ya gönderir. Üç yýl süren bir yolculuk sonrasýnda tüm Asya’yý aþarak, 1269’da yolu Payas’a düþer..Bu yolculuk; kötü hava, korkunç soðuklar, karlar ve buz, zaman zaman yaðan þiddetli yaðmurlar ve birçok yerde karþýlarýna çýkan taþmýþ nehirler, her zaman at süremezlar, yoldaki güçlükler yüzünden Payas’a ulaþmalarý çok güç olur.. Marco Polo, Seyahatnamesinde Payas’ý ve civarýný þöyle anlatýr: : “ Sayýsýz þehir, þato ve köy vardýr ve her þey pek boldur. Çok verimli ve hoþ bir toprakdýr. Ayný zamanda büyük þenlikler yapýlýr ve hem dört ayaklýlar hem de kuþlar bakýmýndan güzel bir av topraðýdýr. Ama saðlýklý bir bölge olmadýðýný, oldukça saðlýksýz olduðunu, havasýnýn iyi olmadýðýný size söyliyeyim. Eskiden, soylular cesur ve silah kullanmada ustaymýþ, her biri bin kiþiye bedelmiþ, ve pek nazikmiþler; ama bugün güçsüz ve deðersiz bir haldeler, ve çok obur ve ayyaþ olmak dýþýnda hiçbir meziyetleri yoktur. Bol bol kýrmýzý ve beyaz þaraplarý vardýr ve içkiye çok düþkündürler.”
Makro Polo þöyle devam eder:
” …bölgenin deniz kenarýnda bir þehri vardýr ki adý Laias(Payas)’týr, güzel ve büyük, ticaretin faal olduðu bir þehirdir; çünkü bilin ki, Fýrat’ýn tüm baharat ve kumaþlarý ve tüm diðerleri deðerli þeyler, bu þehre taþýnýr. Pamuk çok boldur. Ve Venedik, Pisa ve Ceneviz tacirleri ve tüm iç bölgelerin tacirleri buraya gelir alým – satým yaparlar ve depolarýný burada tutarlar.”
O dönemde Payas ( Ýskenderun körfezi) Asya’nýn Akdeniz’e açýlan tek kapýsý konumundadýr .Ulaþtýklarý ve kýsa süre konakladýklarý Payas( Laias)’tan bir kadýrgaya bindiler ve deniz yoluyla Akka’ya doðru yola çýkarlar. 1274’de tekrar Payas’a döner ve seyahatine devam ederler. Makro Polo, seyahatnamesinin bir baþka yerinde Anadolu’da ki yaþamý þöyle ortaya koyar: ”Daðlarda ve koyunlarý için iyi otlaklar bulduklarý geniþ fundalýklarda yaþarlar, çünkü topraðý iþlemezler ve yalnýzca sürü hayvanlarýyla yaþarlar, Türkmenlerin nadiren evleri vardýr, genellikle kýrda hayvanlarýyla birliktedirler; hayvan derisinden giysileri ve keçe ya da deriden evleri vardýr. Ve size diyorum ki, çok iyi Türkmen atlarý ve çok deðerli, çok iyi katýrlar burada doðar.”
Kubilay Marco’ya sorar: ” Sen ki çevreyi keþfedip göstergeleri görüyorsun, söylesene bana, iyi rüzgarlar bu geleceklerin hangisine sürüklüyor bizi?”
“…Yolculuðumun sonundaki bu kentin mekan ve zaman içinde, bazen daha seyrek bazen daha yoðun da olsa, süreklilikten yoksun olduðunu söylüyorum diye, onu aramaktan vazgeçebilir sanma sakýn. Kim bilir, belki de biz burada konuþurken imparatorluðunun sýnýrlarý içinde bir yerlerde doðmakta bu kent; istersen bulabilirsin onu, ama ancak benim söylediðim þekilde.” Yakýn tarihimiz de Payas’a önemli bir isyan meydana gelir .Þöyle ki;
Küçük Ali oðullarý Payas ve çevresinde uzun yýllar Osmanlý’yý uðraþtýrmýþlardýr. Ailenin kurucusu Ali Bey’dir. Küçük Ali oðlu olarak tanýnýr, eskiden beri “bâgi ve tuðyan” ile bilinir. Vergileri üzerine geçirir, bunlarý devlete ödemez. Gelip geçen yolcularýn yolunu keser ve onlardan haraç alýr.
Abdulhamit, 1785’de Payas’ta Küçük Ali oðlu’nun, Hacýlarýn, kervan ve yolcularýn yolunu kapattýðýný, halkýn yörede sýkýntýlar çektiðini, Küçük Ali oðlu Halil’in hakkýndan gelinmesi için þu fermaný çýkarýr: “Küçük Ali oðlu dedikleri þakinin ol –taraftan vücudu def ve ebna-yý sebilin refah – ýhallerine ikdam-ýtam ve sa’y u ihtimam ikîiza eden emirleri isdar oluna.”
1788’ten 1817 yýlýna kadar Küçük Ali oðlu Dede Bey, bu bölgede egemenliðini sürdürür.
1817 Aðustosunda Adana Valisi Küçük Ali oðlu Dede Bey i ele geçirip idam etmiþ, kesik baþýný Ýstanbul’a yollamýþ Dede Bey’den sonra kardeþi Mustafa Bey ailenin ismini sürdürür.

Vatan þairi, Namýk Kemal, Magosa’ya sürgüne götürülürken kýsa bir süre kalmýþtýr Payas’ta.
Payas’tan Evliya Çelebi’de geçmiþ, görüp duyduklarýný etraflýca anlatmýþtýr. Payas’tan gelip geçenlerin sayýsý, tarih içindeki önemi o kadar yer kaplar ki… anlatmaya sayfalar yetmez. Bunlardan birkaçý, kýsaca þunlar; Yavuz Sultan Selim, Dadaloðlu, Büyük Ýskender Payas’ýn dili olsa da anlatsa, ne ilginç olaylar ne ilginç kiþiler tanýmýþtýr kim bilir. Payas tarihin her döneminde stratejik bir öneme sahip olmuþtur. Tarihi dokusu bugünlere kadar korunarak gelmiþ, ancak ne yazýk ki turizmde hak ettiði yere bir türlü görememiþtir. Payas bölgenin bir kültür merkezi olabilir. Ülkemize tanýtýmý en iyi þekilde yapýlýrsa görülecektir. Payas tarihi ve kültürel olarak adýndan dünyada da söz ettirecektir. 26 Ocak 2009 Ýskenderun/Ferda Kitabevi
Kemal Düz