Orhan Kemal, 1914'de zengin ve entellektüel bir ailenin çocuðu olarak doðmuþ. Rahat aile ortamý, babasýnýn siyasal nedenlerle sürgüne gitmesiyle bozulmuþ. Çocuk yaþta babasýyla birlikte sürgünü yaþamýþ, ekmek kavgasýna giriþmiþ.

Babasýndan izin koparýp Adana'ya geri dönmüþ, delikanlýlýk çaðý çeþitli iþlerde çalýþmakla geçmiþ. 1950'de Ýstanbul'a göçmüþ ve kalan ömrünü "kalem iþçisi" olarak sürdürmüþtür.

Orhan Kemal'den bize 12 öykü kitabý, 27 roman, birkaç oyun ve sayýsýz senaryo kaldý. Býraktýðý bu mirasla, Türk edebiyatýnýn çok üreten yazarlarýmýzdan biridir. Okulda edebiyatla baþý hoþ olmayan Orhan Kemal de þiirle baþlamýþ iþe, ölçülü uyaklý þiirler yazmýþ. Askerde çarptýrýldýðý cezayý çekerken Bursa hapishanesinde Nâzým Hikmet’le tanýþtýktan sonra þiirden ayrýlýp düzyazýya, öyküye yönelmiþ, öykünün yetmediði yerde romana dönüþtürmüþ iþi.

Bazý eleþtirmenler onun Maksim Gorki ve Paniat Ýstirati'den etkilendiðinde birleþirler. Türk öyküsü, romaný bir etkilenmenin, yer yer bir "taklit"in ürünü deðil midir zaten? Doðrudur belki de, Orhan Kemal'in okuduðu bu yazarlardan etkilendiði. Fakat o, toplumculuk ve gerçekçilik yolunda daha çok Nâzým Hikmet'ten etkilenmiþtir.

Orhan Kemal, ne dýþ dünyadaki ne de Türk yazýnýndaki öncüllerinin, etkileyenlerinin taklitçisi olmuþ; gerek özde gerekse biçimde özgün olaný, yeni olaný aramaya çalýþmýþtýr. Bu çaba çoðu kez "konu" ve "dil" ile sýnýrlý kalsa da bence o bir "Orhan Kemal" türü yaratma baþarýsýna ulaþmýþtýr.

Orhan Kemal, konu seçiminde ve insana bakýþýnda toplumcu, anlatýmda eleþtirel gerçekçidir. Onun iþlediði, yansýttýðý gerçeklik, tasarýmlanmýþ bir gerçeklik deðildir. Anlattýklarý, yazdýklarý gerçek yaþam(ýn)dan, gerçek yaþamdaki gözlemlerden kaynaklanýr. Haksýzlýða, sömürüye dayalý bir toplum düzenine karþý, yanýnda yer aldýðý "Küçük Adam/Kadýn"lar ve onlarýn sorunlarý, yaþamdaki gerçeklikle örtüþür.

Eðer, sanatçýnýn/yazarýn görevlerinden biri de "çaðýnýn tanýklýðý" ise, Orhan Kemal bunu insandan yana ve eleþtirel bir bakýþla çok baþarýlý bir biçimde yapmýþtýr, kanýmca. O, feodal bir yapýdan zorlama bir kapitalizme geçiþin vahþi, acýmasýz, ilkel sürecini yaþayan bir toplumun en alt kesimlerine, bu "aðýr geçiþin" ezdiði, yabancýlaþtýrdýðý "küçük insanlara" adeta büyüteçle yönelir, onlarýn iç ve dýþ dünyalarýný yer yer belgesele varan bir düzeyde yansýtýr.

Orhan Kemal ýrgatlarý, iþçileri, yerini yitiren orta sýnýf insanlarýný, vurguncularý, "sýnýf atlayan"larý, sosyal ve ekonomik çevreleri ile anlatýr. O, öykü ve romanlarýndaki kiþilerine karþý önyargýlý deðildir. Olumlu "kahramanlar"ý idealize etmediði gibi, olumsuz tipleri de aþaðýlamaz. Örneðin, yarattýðý özgün tiplerden biri olan "Murtaza"dan nefret ettirmez bizi. Kadýnlara yaklaþýmý genelde olumludur. Ancak, kadýný erkekten ayn düþünmez; onun kadýn kahramanlarý "eþitlikçi" ya da "direnen" kadýnlar deðildir.

Orhan Kemal'in "küçük insanlar"ýnýn bir boyutunu da çocuklar oluþturur. Sevecen ve meraklý bir biçimde gözlemler çocuðun dünyasýný. Onlarý sömüren, suça iten, çocukluklarýný yaþatmayan düzeni ve sosyal koþullarý yer yer dokunaklý bir biçimde sergiler. Commics ve sinemanýn çocuklara etkisini somut bir biçimde gösterir. Onun kiþileri arasýnda ''çalýþanlar'' aðýrlýktaysa, öykülerinde de "çalýþan çocuklar '' öne çýkar.

Orhan Kemal'in iþçilerinin "bilinçsiz" olduðu söylenmiþtir kimilerince. Fethi Naci de "Bereketli Topraklar Üzerinde"yi "bilinçsizliðin romaný" olarak niteler. Böyle bir yargý, gerçekçilik anlayýþý ve edebiyata yüklenen "iþlevler" den baðýmsýz deðil þüphesiz. Bu baðlamda Orhan Kemal elbette "çok politik" bir yazar olarak tanýmlanamaz. O'nun iþçileri doðrudan "bilinçlendirme" gibi bir çabasý yoktur. Fakat o, emek-sermaye çatýþmasýný, sýnýf çeliþkilerini, kapitalist "yabancýlaþma"yý bilen ve bunu insanda gösteren, hem de baþarýyla gösteren ilk "toplumcu" yazarlarýmýzdandýr. O iþçileri sýnýf bilinci ve devrim fikirleri ile donatmaya kalkýþmaz, ama onlara toplumsal kavgada almalarý gereken yeri ustaca gösterir. Orhan Kemal bir "ahlakçý" da deðildir, fakat insanýn özündeki cevhere, 'iyi"ye inanýr. Bu, insaný daha güzele, daha insancýla ulaþtýracak ilk koþuldur.Ve onu okuyanlar hiçbir zaman anlattýklarýna kayýtsýz kalamazlar, en azýndan düþünsel ve duygusal düzlemde tavýr almaya zorlanýrlar.

Bana göre Orhan Kemal, "Küçük Adam"in güçlü anlatýcýsýdýr. Anlatan kendisi deðildir aslýnda, kiþiler, "küçük adamlar/kadýnlar" kendilerini bizzat anlatýrlar. Orhan Kemal daha çok onlarý konuþturur. O, bir diyalog ustasýdýr. Konuþma, hem devinim hem gerilimdir. Tiplemeyi bile dilin yardýmýyla yapmaya çalýþýr. Bunun bir sonucu olarak yalýn ve anlaþýlýr bir anlatýmý tercih eder. Dile oldukça özen gösterir. Öykü ve romanýn dil dýþý öðelerinde yenilikçi olduðu söylenemez. Ancak, seçtiði temalar, kiþiler ve gerçeklik karþýsýnda aldýðý tavýrla bir "yenilikçi"ve önemli bir "temel taþý"dýr Türk yazýnýnda.

© Mevlüt Âsar