“Dikkatli olmanýz gerekir. Eðer bir konuda iyiyseniz, diðer alanlarda o kadar da iyi olmadýðýnýzý kabul edin. Ben yazýlým konusunda çok baþarýlýyým ama insanlar bana her konuda dahiymiþim gibi bakýyor.”
                                              Bill Gates (1998)
“Algýsal deðerlerimizi benzediðimiz insan modeli hakkýnda yapýlan katý deðerlendirmelerle çökerttiðinden zekanýn tanýmlarý için endiþeleniyorum.”
                                             Howard Gardner (2000)


Aptal olduðunuzu düþünmüyorsunuz. Ama “çevremde benden çok daha zeki insanlar var” diyorsunuz. Ya da bazý insanlarýn kafalarýnýn sizinki kadar iyi çalýþmadýðýna inanýyorsunuz. Aslýnda yanlýþ yapýyorsunuz. Herkes zekidir. Sadece siz bunu bilmiyorsunuz…

Zeka nedir?

Robert Strenberg genel olarak zekayý bir bireyin çevresini belirlemede, ona adapte olmada ve onu þekillendirmede ihtiyaç duyduðu zihinsel beceriler þeklinde tanýmlamýþtýr. Strenberg’e göre genel zeka iki ana gruba ayrýlýr: IQ yani düþünsel zeka ve EQ yani duygusal zeka. IQ da kendi içinde analitik, kreatif ve pratik olmak üzere üç gruba bölünebilir.

Analitik zekanýz yüksekse bu sizi matematik derslerinde hocalarýn gözdesi yapar. On yedi on sekiz yaþlarýna geldiðinizde çoðunlukla geleceðe dair hedefiniz iyi bir mühendis ya da ekonomist olup yeþil kaðýtlar saymak, onlarý toplamak, çýkarmak, çarpmak, bölmek olur. Güzide yurdum eðitim sisteminde týp fakülteleri de sayýsal puanla öðrenci aldýðýndan ilkokuldaki matematik dahisi arkadaþýnýzý bir hastanede sizi muayene ederken bulmanýz da mümkün tabii…Hepimizin bildiði gibi ÖSS de anatilik zekayý göstermenin yolu sayýsal bölümü sorularýný doðru yanýtlamaktan geçer.

Matematikten nefret eden, sayýsal sorularý ve sorunlarý doðru çözemeyeceðine inanan yurdum gençleri azcýk da el becerileri yatkýnsa Mimar Sinan Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesini hedef tutar kendisine. Resim, heykel ya da animasyon gibi yaratýcýlýk ve yeteneðe dayalý bölümlerin hocalarýndan ders alarak eðitim-öðrenim haklarýný kullanmak isterler. Oysa ki Mac Kinnon ve Hall amcalarýn yaptýðý psikolojik araþtýrmalar bize gösteriyor ki analitik ve kreatif zeka paralel iþliyor. Yani matematik sorularýný iyi çözenler daha yaratýcý oluyor. Diðer bir deðiþle zamanýnýn hem bilim adamý hem de büyük sanatçýsý Leonardo Da Vinci cennetten bize selam ediyor.

Pratik dehalara gelince bu kiþiler genellikle günlük hayatta her iþe kolay çözümler bulan sevgili annelerimiz formunda karþýmýza çýkýyor. Pratik dehalar bir soruna birden fazla çözüm buluyor. Siz eðer bir matematik sorusunun doðru yanýtýna birden fazla çözüm yolu kullanarak ulaþabiliyorsanýz, sakýn ola kendinizi analitik dahi sanmayýnýz. Bu eðitim ve tecrübeyle geliþen pratik zekanýzýn bir göstergesidir. Analitik düþünenler tek bir doðru sonuca eriþebilirler. Pratik dahiler ise çoklu çözüm üretebilenlerdir.

Bu zeka türlerinden bir ve ya bir kaçýna sahip olsanýz bile siz zeki olamayabilirsiniz. Hatta IQnuz bile düþük olabilir. Peki IQ nasýl hesaplanýr?

Senin IQun kaç?

IQ -ingilizce adýyla intellectual quotient- yani entelektüel katsayý yaþ ilerledikçe hata vermeye baþlar. Matematiksel olarak IQ zihin yaþýnýzýn biyolojik yaþýnýza bölümüyle 100ü çarparak elde ettiðiniz sayýdýr. Bu durumda zihin yaþý ve biyolojik yaþý birbirine paralel giden çocuklarýn IQsu 100dür. 100’ün altýnda kalan çocuklar için düþük zekalý, üstüne çýkanlar için de zeki denmiþtir. IQ ölçümünü yapan sorularýn yaratýcýsý Alfred Binet çocuklar için IQ testinin sorularýný hazýrlarken kendi kýzlarýný kontrol grubu kabul etmiþtir. Eðer çocuðunuzun IQsu 100’ün üstündeyse çocuðunuz entelektüel anlamda Binet’in kýzlarýndan daha zekidir. Fazlasý deðildir.

Ama IQ zeka demek deðildir. Savant sendromu denilen olayý size tanýtmak isterim. Savant’a göre ilahi adalet mevcuttur. Yani bir insanýn zihinsel kapasitesi belirli alanlarda kýsýtlýysa mutlaka baþka alanlarda geliþmiþtir. Bu durumda yeryüzündeki bütün insanlar eþit derecede zekidir. Görme duyusu eksik olan insanlarýn dokunma duyularýnýn geliþmesi ya da Rainman filminde Dustin Hoffman’ýn canlandýrdýðý Raymond Bobbit karekterinin 13 haneli sayýlarý hesap makinesi gibi saniyelik süreçlerde zihinden çarpýp bölebilmesi ama iletiþim becerilerinin limitinin sýfýr olmasý gibi durumlar bize bazý zeka özelliklerinin eksikliðinde zýt zeka özelliklerinin geliþmiþ olduðunu kanýtlar. Ama ne yazýk ki iletiþim becerilerimizi geliþtiren, bazýlarýmýza “olgun” sýfatýný hak gören duygusal zekanýn sayýsal olarak ölçümü günümüzde mümkün deðildir.

Bütün bunlarýn sonucunda, sizdeki zeka pýrýltýsýný henüz keþfedemediyseniz. Her konuda zeki ya da her konuda beceriksiz olduðunuzu düþünüyorsanýz aile büyüklerinizi tanýmaya baþlayýn derim ben. Kendinizi onlarda bulacaksýnýz.

Zekanýn kalýtsal olduðuna kimsenin itirazý olacaðýný sanmýyorum. Bilim adamlarý bir yandan entelektüel zekanýn çocuða tamamýyla anneden geçip geçmediðini tartýþadursun ben size kiþilik özelliklerinizi keþfetmenize yardýmcý olacak bir sýr vereyim. 1989 yýlýnda iki sarýþýn Alman aðabeyimiz Nobel Ödülünü hem kendileri hem de insanlýk adýna çok büyük bir buluþ yaptýklarý için kaptýlar. Buluþ RNA’nýn kiþilik bilgilerini taþýmasýydý. Fen bilimlerine ucundan da olsa bulaþmýþ arkadaþlar bilirler. RNA tek sarmallýdýr ve yeni RNA üretimi sýrasýnda ilk sarmalýn tam zýttý zincir oluþur. Yeni RNA da tekrar eþlenme istediðinde ilk zincirin kopyasý oluþur.Selanik örgüsü gibi bir ters bir düz… Beyin hücreleri de bu durumdan nasibini alýr. Diðer bir deyiþle biz kendi çocuðumuza anne-babamýzýn kiþilik bilgilerini aktarýrýz. Anne-babamýz da bize dedelerimizin ve onlarýn dedelerinin genlerini aþýlamýþtýr zaten. Bu kiþilik bilgileri kimi çocukta kendini çok bariz belli ederken bazý çocuklarda da çevre koþullarý, eðitim, aile yaþantýsý hatta ekonomik durum gibi sebeplerden dolayý keþfedilmemiþ bir hazine misali gizli saklý durur. Biraz düþünürsek fark edeceðiz ki kimi yeteneklerimiz- bu anlattýklarýmdan sonra benim için yetenek ve zekanýn hatta becerinin ayrý kavramý tanýmlayan farklý sözcükler olduðunu anlamýþsýnýzdýr- bize atalarýmýzdan mirastýr ve birkaç kuþak geriye gittiðinizde bu becerilerinizden bir ya da bir kaçýna birden sahip atalarýnýz olduðunu göreceksiniz. Eskilerin deyimiyle “7 göbek öncesi”…

Sonlandýrmak gerekirse, kimse kimseden aptal deðildir. Tanrý inancým olmasa da vaziyeti tanrýnýn bütün kullarýna zekayý eþit fakat farklý þekillerde daðýttýðýný söyleyerek özetleyebilirim. Hani birine kýzýnca “Tanrý insana akýl daðýtýrken sen þemsiye mi açtýn?” deriz ya o açýlan þemsiye mutlaka bir yerinden deliktir. Yeter ki deliðin olduðu yeri görmesini bilelim.