TRABZON’UN KÜLTÜREL MESELELERÝ

M.NÝHAT MALKOÇ


     Trabzon, Kanunî Sultan Süleyman’ýn doðduðu, Yavuz Sultan Selim’in 22 yýl boyunca valilik yaptýðý, Fatih Sultan Mehmet’in fethettiði, Gülbahar Hatun ve Ahi Evren Dede gibi büyük þahsiyetlerin topraklarýnda metfun olduðu bir tarih, kültür ve sanat þehridir. Fakat günümüzde þehrin bu özelliklerini yeterince ve gereðince muhafaza edemedik. Bu gibi deðerlere kayýtsýz kalýnýnca; onlarýn býraktýðý boþluðu hiç de onaylamadýðýmýz, arzu etmediðimiz bir kýsým çirkeflikler doldurdu. Son yýllarda Trabzon’un imajý zedelendi.

     Karadeniz’in incisi Trabzon’un kültürel meseleleri her geçen gün çýð gibi büyüyor. Her þeyden evvel Trabzon’da bir kültür merkezi ve konferans salonu eksikliði vardýr. Hamamizade Ýhsan Bey Kültür Merkezi yýkýldý. Yerine yeni ve daha modern bir kültür merkezi yapýlacaktý. Fakat söz konusu merkezin molozlarýnýn kaldýrýlmasý dýþýnda henüz ciddi bir çalýþma yapýlmýþ deðildir. Madem çalýþmalar býçak gibi kesilecekti o zaman bu binayý niçin apar topar yýktýnýz? Sýrf bu yüzden Trabzon’da aylardan beri ciddi bir kültürel faaliyet yapýlamýyor. Öte yandan Kýzlar Manastýrý’nýn restore edilerek Çaðdaþ Sanatlar Müzesi’ne dönüþtürüleceði dillendirilip duruluyor. Fakat bu alanda da somut bir atýlým göremiyoruz.

     Trabzon’da çocuklarýmýz, gençlerimiz ve eriþkinlerimiz kitap okumuyor. Kitaplarla beslenmeyen insanlarýn edebî duygularýnýn geliþmesini, kültür, sanat ve edebiyat alanýnda derinleþmesini bekleyemezsiniz. Bu hususta sayýn valimiz Nuri Okutan Bey’in tüm okullarda baþlattýðý “her gün yirmiþer dakikalýk okuma çalýþmasý”ný takdirle karþýlýyorum. Ýstatistiklere göre Ege ve Akdeniz bölgelerindeki öðrenciler sýnavlarda daha baþarýlý oluyorlar. Çünkü o bölgelerin çocuklarý bizimkilerden daha çok okuyorlar. Onun için sýnavlarda kavrama güçlüðü çekmiyorlar. Okullarda yirmiþer dakika okuyan çocuk, kitaplarýn dünyasýna adým atmýþ oluyor. Bu, zamanla bir heves hâline dönüþüyor. Bunu evdeki okumalarla ileriye götürüyorlar. Fakat gariptir ki bu uygulamaya bile karþý çýkan sivil toplum kuruluþlarý var Trabzon’da.

     Trabzon’da kültür, sanat ve edebiyat alanýnda maalesef ciddi teþkilatlar yok. Bir zamanlar bizler, Murat Yüksel’in öncülüðünde Karadeniz Yazarlar Birliði’ni kurmuþtuk. Ýlk yýllarda bu teþkilat çatýsý altýnda son derece güzel iþler yapýldý. Birlik bünyesinde onlarca kitap yayýnlandý.”Yunus” isimli kaliteli bir dergi çýkarýldý. Fakat bir süre sonra bu bölgenin en büyük hastalýðý olan “baþ olma sevdasý” yüzünden söz konusu birlik “tabela birliði” seviyesine düþtü. Belediye bile bu kuruma tahsis ettiði yeri geri aldý, dýþarýda kaldýlar. Þu anda tabela asacak yerleri bile yok. Büyük emeklerle bir yerlere getirilmiþ kurum harcanmamalýydý.

Son yýllarda Trabzon’da Türkiye genelinde teþkilatlanan kültür, sanat ve edebiyat oluþumlarýnýn þubeleri açýldý. Türkiye Yazarlar Birliði, Ýlesam gibi… Fakat hiçbiri de ciddi iþler yapamadýlar. Þairleri, yazarlarý, kültür ve sanat adamlarýný kucaklayamadýlar. Yazarlardan destek bulamadýlar. Daha sonra Çaðdaþ Yazarlar Derneði kuruldu. Aslýnda yeni teþkilatlar kurmak yerine, bir araya gelinip tek bir kurum oluþturulabilseydi daha faydalý olurdu. Zira birlik ve beraberlikten güç doðar. Fakat bunu bir türlü beceremediler.

     Türkiye’nin pek çok þehrinde çok ciddi sanat, edebiyat ve fikir dergileri çýkarýlýyor. Mesela Malatya’da Türkiye çapýnda daðýtým aðý olan Nida ve Somuncu Baba dergileri neþrediliyor. Kayseri’de Berceste, Adana’da Güneyce, Gümüþhane’de Cümle, Bilecik’te Kardelen dergileri yayýnlanýyor. Örnekleri çoðaltabiliriz. Trabzon niçin bu alanda baþý çekmiyor. Trabzon’un neyi bu þehirlerden eksik ki!... Bu alanlarda öncü olamayan bir þehrin ‘kültür þehri’ olma vasfý tartýþýlýr. ‘Kültür þehri’ ifadesini dilimize dolamakla kültür ve sanat þehri olunmaz. Kültür þehrinde her gün birkaç faaliyet olur, insanlar nereye gideceðini þaþýrýr.

Bugün Trabzon’da aylýk yayýnlanan hiçbir kültür sanat, edebiyat içerikli yayýn organý yoktur. Kýyý dergisi iki ayda bir, Mortaka üç ayda bir yayýnlanýyor. Sürmene’de Sürmene Lisesi bünyesinde Tekne isimli pýrýl pýrýl bir öðrenci dergisi yayýnlanýyor. Bunlarýn dýþýnda Trabzon’da kayda deðer edebi bir yayýn yoktur. Bu saydýðým dergilerden biri olan Kýyý dergisi belli bir kesime sesleniyor. Kemikleþmiþ bir þair ve yazar kadrolarý var. Oysa bölgesel dergiler belli bir düþüncenin yayýn organý olmamalýdýr. Þayet belli bir kitleye odaklanýrsanýz genel okuyucu kitlesinden destek göremezsiniz. Bu durumda hatayý kendinizde aramalýsýnýz.

     Trabzon’la ilgili karamsar bir tablo çizdiðimin farkýndayým. Fakat kültür alanýnda olumlu þeyler olmuyor deðil. Mesela Zeytinlik’teki eski vali konaðýnýn Vali Nuri Okutan’ýn ve Faruk Özak’ýn himmetleriyle sanatçýlara tahsis edilmesini çok önemli bir açýlým ve atýlým olarak görüyorum. Bunda emeði geçenlere, özellikle Karikatürcüler Derneði Trabzon Temsilcisi Adnan Taç’a þükranlarýmý sunuyorum. Sanatçýlarýn tek çatý altýnda toplanmasýna zemin hazýrladýlar. Fakat mühim olan bundan sonraki süreçtir. Burayý verimli kullanmak gerekir. Ramazan Bayramýnýn son günü bu binada sanatçýlarýn, edebiyatçýlarýn bayramlaþma merasimi vardý. Fakat katýlýmcý sayýsý oldukça azdý. Bu da gösteriyor ki sanatçýlar bir araya gelmekte zorlanýyor. Sanatçýlar birbirlerini desteklemiyorlar ki halktan destek beklesinler.

     Eskiden Trabzon’da ramazan aylarýnda kitap fuarlarý açýlýrdý. Þairler ve yazarlar Trabzon’a çaðrýlarak okuyucularla buluþturulurdu. Bu etkinlik yýllardan beri yapýlmýyor. Ramazanlar bu yüzden sönük ve heyecansýz geçiyor. Gerçi Þana’daki Dünya Ticaret Merkezi’nde birkaç kez kitap fuarý düzenlendi. Fakat organizasyondaki aksaklýklar ve beceriksizlikler yüzünden ne yayýncýlar, ne de okuyucular memnun kaldý. Fuar alaný þehirden uzak kaldýðý için organizasyon beklenen ilgiyi görmedi. Fakat kötü örnek emsal olmaz.

     Önceki yýllarda Trabzon’da þairler þöleni yapýlýrdý. Bu etkinlik kapsamýnda ülke çapýnda ün yapmýþ pek çok þair Trabzon’a çaðrýlýrdý. Trabzonlu þairler de bu organizasyonda yerini alýrdý. Kitaplarda þiirlerini okuduðumuz ve büyük hayranlýk duyduðumuz þairlerle yüz yüze konuþma imkâný bulurduk. Þölenlere katýlan þairlerin þiirleri kitap haline getirilerek ilgililere ücretsiz daðýtýlýrdý. Bu faaliyetler þehre özgün bir kimlik ve hareket kazandýrýrdý. Yok artýk böyle þeyler… Peki, ama neden? Bu kentin sanat damarý mý kurudu? Ne oldu?

     Bundan evvelki yerel yöneticiler belediye bünyesinde yüzlerce kitap yayýnlayarak, bunlarý ücretsiz olarak halka daðýtýrlardý. Bunun için belediyenin kasasýndan bir kuruþ çýkmazdý. Hayýrsever insanlarýn desteðiyle yapýlýrdý bu iþler… Gerçi bu dönemde de birkaç ciddi kitap yayýný gerçekleþtirildi. Fakat bu yeterli deðildir. O dönemde Trabzon çeþmelerle donatýlmýþtý. Fakat günümüzde o çeþmelerin musluklarý bile söküldü.

     Yerel yönetimler sanata destek vermelidir. Eskiden Trabzon’da kültür sanat faaliyetleri bugünle kýyaslanamayacak kadar yoðundu. Belediyenin öncülüðünde büyüklere yönelik þiir ve kompozisyon yarýþmalarý yapýlýrdý. Bu yarýþmalara yurdun dört bir yanýndan insanlar katýlýrdý. Bunlar son dönemde býçak gibi kesildi. Birkaç ses yarýþmasýyla yetinildi. Oysa marifet iltifata tabidir. Siz þaire, yazara, sanatçýya destek vermezseniz, yeri gelince onlarý yarýþtýrarak ciddi bir rekabet ortamý oluþturmazsanýz, teþvik etmezseniz sanat aðacýnýn kökleri kurumaya yüz tutar. Böylece popüler kültür asýrlýk deðerlerimizi siler süpürür.

Her insanýn kendine göre bir düþünce dünyasý vardýr. Düþünceler tehdit unsuruna dönüþmedikçe masum sayýlýrlar. Bizler Yunus’un sevgisiyle, Mevlana’nýn hoþgörüsüyle büyüdük. Son yýllarda þehrimizde yapýlan festivallere belli görüþteki þairler çaðrýlýyor. Bu þairler de bizim insanlarýmýz, onlar da çaðrýlsýn. Onlarýn baþarýlarýyla da gurur duyuyoruz. Fakat bizler bu þehirde yýllardan beri yok sayýlýyoruz. Þahsen 17 yýldan beri bu alanda kalem oynatýyorum. Þiir, hikâye, deneme, makale yazýyorum. Türk edebiyatýna hizmet ediyorum.

Beni Ýstanbul’daki edebiyat çevreleri Trabzon’dakilerden daha çok tanýyor. Bugüne kadar 25 tane ödül kazanan bir edebiyatçýnýn yok farz edilmesi beni yaralýyor. Mersin’de festival oluyor, beni çaðýrýyorlar, Nevþehir’de, Kapadokya’da festival oluyor, beni çaðýrýyorlar. Oralarda Trabzon’u temsil ediyorum. Fakat beni ben yapan topraklarda bu gibi kültürel faaliyetlere çaðrýlmýyoruz. Böyle davrananlar sanatý bile politize ediyorlar. Sonra da hiç sýkýlmadan ‘Sanat evrenseldir’ diyorlar. Doðrusu bu çeliþkiyi anlamakta zorlanýyorum. Gelin Trabzon için bir araya gelelim, her alanda bu þehri ileriye taþýyalým. Ýyisiyle, kötüsüyle bu þehir bizim… Gidebileceðimiz baþka Trabzon yok. Bu böyle biline…