Neredeyiz?


Lemon, fon müziði… Ortalama bir akþamýn ilk baþlangýçlarý… Tremolo ve Synth birbirinin içine geçmiþ, mayýþmýþ… XXI.yy.’ýn ilk onluk dilimi… Neredeyiz?



     XX.yy. sorgulamalarýn yüzyýlýydý aslýna bakarsak. Son onu ve ilk onu hariç diyebiliriz tahminen… Toplumlarýn kendi içiþlerindeki sorgulamalar ve dünya düzenine dair arayýþlarýyla geçen 80 yýllýk bir periyodun ardýndan travmanýn ayakizlerini ve mayýnlarýný temizliyoruz. Savaþlar, soðuk ya da sýcak, yýkýmlar, asimilasyonlar, krizler, ekonomik ve sosyoekonomik, hayaller, gerçekleþebilenler ya da gerçekleþemeyenler, darbeler, ayaklanmalar… Herbiri yeryüzünde yaþayan toplumlarýn kültürel fihristlerinde önemli yer teþkil etmiþ durumdalar. Yeni yüzyýla doðru “tuhaf”laþan dünya da yavaþ yavaþ kendini toparlamaya çalýþýyor. Giderek yalnýzlaþan ve içten içe dolan dünya vatandaþlarý da bu düzenin içerisindeki kýyýda köþede kalmýþ düþünceleri ve bir türlü büyüyüp olgunlaþamayan kiþilikleriyle boðuþup giderek öncesinden de kayýp bir toplum oluþturmuyorlar mý? Her açýdan… Yine ve her zamanki gibi ve daima olacak olan gibi müzik tarihi de paralel doðruda ilerlemiyor mu? XX. Yüzyýl arayýþlarýn ve yapýlmamýþý yapmanýn yüzyýlýydý. Peki bundan sonra müziðin evrimini neler bekliyor? XXI.yüzyýl herhalde bunlarý sorgulayacak olan yüzyýl olacak!

     Dört küsür dakikalýk bir “sus”lar korosu John Cage’in “The Silence”ý… Müzik açýsýndan ne kadar ilham verici olabilir? Haddimize düþmese de sorgulamak gerek. Dört dakikanýn üzerinde bir “sus”lar bütününün kaç kiþi tarafýndan dinlenemediðini yada anlaþýlamadýðýný düþünürsek… Ya da Cage’in bunu varolan moda müziklere tepki olarak tasarladýðýný düþünürsek… Cage’in inandýðý, müziðin tek iþinin mutlak iyi ve güzel olaný vermek olmamasý gerektiði… Yani Felsefe tarihinin en yoruma açýk iki kavramý… Belki de herkesin ortak paydada buluþtuðu bir mutlak “iyi” ve bir mutlak “güzel”in olmadýðýnýn Cage de farkýnda! Bunu günegelen çaðlar içinde tümevarým yöntemiyle uygulamaya çalýþanlar olsa da böyle bir genelleme yine de toplumlar için imkansýz görünüyor. Ancak toplumlarýn popülerleþtirdiði ve “genel iyi” payesini verdiði ürünler olabiliyor: Onlar en sevilenler… Ki genellikle toplumlarýn “koyun”laþmasý ve eðitimsizlikleriyle doðru orantýlý olarak pespaye ürünler oluyorlar onlar. Bir de kendisine “otorite” denilen belirli bir “oligarþik zümre”nin “iþte budur” dediði ürünler var, onlar da sanat eseri olarak yorumlanýyorlar. Oysa bütün bu kriterler ve kýstaslarýn yanýnda her bireyin uzun yýllar, hayatýndaki tüm önemli önemsiz detaydan beslenerek çýkardýðý bir “güzel” kavramý var; herkesten baðýmsýz. Tümdengelim neyin nesidir, hiç anlayabilmiþ deðilim. Ýstatistik bilimine bir katkýysa; istatistik hep 1-0 galip bir kavram deðildir. Kanýmca bunlarýn hepsi birer “yasaklama” ikonunun alt baþlýklarý. Kurallanan ve kýsýtlananýn müzik olamayacaðýna dair evrensel tepkileriyle tanýnan Cage, XX.yüzyýlýn ortasýndaki tavrýyla XXI.yüzyýla bir köprü dayýyor. Ucu açýk, yoruma açýk ve müziðin özgürleþmesine dair eserleriyle Modern Zaman’ýn en büyüklerinden biri Cage. Yasaklamanýn yasaklanmasý gerektiðini düþünen bir deha. Müziðin önündeki en temel engellere baþkaldýrmýþ bir kahraman belki de… Tarih boyunca Müzik ve Politika ve Toplum üçgeni hep birbirleriyle ilintili olmuþ ancak müziðin dokusu hiç bu denli alev almamýþtý. Cage’in toplumu, yani onun sonrasýnda yaþananlardan sonra ortaya çýkmýþ olan bu toplum, þu anda müziði bir baþkaldýrýnýn amacý olarak kullanýyor. Her yerde. Her tür(?)de. Farklýlaþmanýn ve aykýrýlýðýn temel sembolü müzik! Herkesin kendine dair olaný yanýna çektiði bir bireysellik abidesi…
Bireyselleþen ve yalnýzlaþan dünya insanlarý için bulunmaz bir nimet müzik!
     
     Bugün XXI.yüzyýlda müzik türleri ve toplumlar artýk birbirleriyle o kadar içiçe ki müziðin belirleyici farklýlaþýmlarýndan bahsetmek giderek daha da zorlaþýyor. Rock – Pop – Techno – Jazz ve beþbenzemez çeþitli türler birbirleriyle sentezsel bir aþk yaþýyorlar. Birçok etkeni bu duruma sebep sayabilme hakkýmýz var ancak en önemlisi dünyanýn çizgileri arasýndaki mesafenin artýk çok daralmasýný gösterebiliriz. Dünya son 25 yýldaki kadar hýzlý hiç deðiþmemiþti. “Geliþmemiþti” dememe sebebim, 25 yýlýn tarih bilimi için herhangi bir deðiþimi “geliþim” olarak yorumlamak adýna çok kýsa bir zaman dilimi olmasý. Ýçinde olduðumuz bir dönem hakkýnda kesin yargýlar içinde bulunamayýz; ancak küçük satýrbaþlarýna yorumlar düzebiliriz sadece! Öyle bir dünyada yaþýyoruz ki dünyanýn herhangi bir yanýnda ortaya çýkan bir müziði ayný anda bir baþka noktada dinleyebiliyoruz, ona eriþebiliyoruz. Öncelikle uydular ve televizyonlar bizim bu iletiþim devinimimize hizmet etti. Þu anda az çok müzik ilgilisiysek hepimizin evinde minimum 3-4 müzik kanalý var ve bu dünyadaki geliþimi “real time” izleyebilme olanaðýný bize saðlýyor. Ardýndan “World Wide Web”i icad eden deðerli þahsýn bu kavramýn telifini üzerine almayý ihmal etmesi, “Elma”cýlar ve Gates ekibinin yoðun çalýþmalarý dahilinde Internet’in günlük hayatýmýzda edindiði yer çok çarpýcý. Bir anda iletiþim sektörünü en karlý sektörlerden biri haline getiren önemli deðiþim Internet! Onun vasýtasýyla albüm alma gereksinimi görmeyen kullanýcýlar bir kaç “týk”la istedikleri þarkýlarýn sahipleri oluveriyorlar! Dijital þarký indirme, telif ve plak þirketlerinin geleceði ayrý bir yazýnýn detaylarý olabilirler. Bu yazýda önemli olan müziðin ilerleyiþi olmalýdýr. O sebepten bu geniþ parantezi biraz kapatalým… Türlerin kolajýnýn bir diðer sebebi olarak da sözkonusu müzik türlerinin giderek deðiþime ihtiyaç duymasý ve kolajlamanýn tarih içinde hep “yenilik” diye nitelendirilmesi sayýlabilinir. Miles Davis’in 7 yýl üç fahiþeyle eve kapandýktan sonra 70’lerin sonunda dünyaya tanýttýðý “Fusion” akýmýný bu duruma örnek verebilirim. Rock öðelerinin Jazz’la mayýþmasýndan oluþan bir tür gerçekten de bir füzyon! Ve bu doðrultuda kolajlanmýþ müziðin en güzel örneklerinden.

     Bir gerçek var! Yadsýnamaz! Ýster kabul ederiz ister etmeyiz; o da þudur ki müziðin belli bir týkanma eðiliminde olduðudur! Ayný þey diðer sanatlar için de söylenebilinir ancak müziðin XX. Yüzyýlda kalýplaþmýþ, genelgeçer gerçekleri giderek insanlarý taraflaþtýrmýþ ve müritleþtirmiþtir. Ve bu müritlerin bir çoðu (genelde “ben bilirim”ciler ve sert bir ifade kullanmak istemesem de kullanmak zorundayým “eski kafalýlar”) bu sentezlenmiþ deðiþiklikleri çok hazmedememekteler. Þimdi, bu kapýdan geçerken, müzik gibi elastiki bir sanat dalýnýn yorumundayken bile sert bir duvar örenler varken, XXI.yüzyýlda müzik, kendi türlerindekileri birleþtirip bir füzyon haline getirmekle meþgul! Ve iþin ilginci doksanlarda doðan yeni bir nesil var ve onlar “alt” düþünceleri hiç görmeyip sadece “üst” düþünceyi önemsiyorlar genellikle ve, yine ve, eðer onlarý etkileyebilecek bir “lafýný geçiren, role modelleri yoksa!” Elektronik ve bilgisayar tabanlý dünyanýn saðladýklarý müzik için birçok detayda kolaylýk adý altýnda vuku bulurken birçok konuda da “hümanize”nin yokoluþu olarak yorumlanýyor. Acaba büyük enstrümanistlerin devri yakýnda dolacak ve bilgisayara hakim dahi kulaklý çocuklarýn devri açýlacak mý? Bu çok uzak görünmüyor. Her ne olursa olsun bu bilgisayar tabanlý deðiþimler olacaklarr, oluyorlar ve ilerliyorlar ve en önemlisi her önemli teknoloji gibi onlar da doðru kullanýldýklarýnda “geliþim” baþlýðýnýn içinde yer bulmayý hakediyorlar. Yakýnda canlý performanslarýn bile bilgisayardan saðlandýðý konserler görmeye baþlayacaðýz gibi görünüyor. Hatta bu tarz aktivitelere baþladý bile dünya müziði. Yazýnýn baþýndan beri dünya müziði olarak nitelediðim kavram genel bir türe yakýnlýk içermiyor, klasik müzik dahil tüm türleri içine alýyor. Özetle bir klasik müzik eserini yazan bir sanatçý, þu andaki küçük eksiklerin kýsa zamanda kapatýlacaðýný düþünürsek, bir müzik teknolojisi uzmanýyla beraber hiç bir enstrümaniste gerek duymadan o eserin icrasýný gerçekleþtirebilir. Bu durum geliþim ve evrim süreciyle; ve özellikle büyük toplumsal hareketlerin baþarýsýzlýkla sonuçlanmasýndan sebeple insanlarýn yalnýzlaþmasý ve güvensizleþmesi sebebiyle makul kabul edilebilinir. Ancak müzikteki týkanmanýn armonik boyutu da detaylarýyla göz önüne serilmelidir. Cage ve benzerlerinin açtýðý yoldan ilerleyerek yeni bir müzik arayanlarýn bu durumdan yaptýklarý temel çýkarým da armonik düzenin sýkýþýklýðýdýr. Çok uç çalýþmalar dýþýnda bu durum, onlara göre bir aynýlaþmanýn ve bukalemunlaþmanýn habercisidir. Ýþte bu yüzden de “atonal müzik” bir kavram ve bir gerçek olarak hayatýmýzýn tam da ortasýnda kendine yer edinmektedir. Bu uðurda çalýþanlar, “armoni”nin de müziði kýsýtladýðýný düþünmüþ ve “armoni dýþý” diye nitelendirdiðimiz “ses”leri birbirlerinden ayýrma gereði duymamýþlar, yanyana kullanmakta sakýnca ya da sakýncalar görmemiþlerdir.

     Dünya armonik düzen içinde de çeþitli “farklýlýk”larý zamanýnda tespit edebiliyor ve hakettiði deðeri verebiliyor. Ancak bu noktada “þarký sözü” kavramý da çoðu zaman devreye giriyor. Yine de “þarký sözü”nü bir kenara býrakýrsak müzik evreni içerisinde geçmiþte büyük hizmetleri olanlarý büyük bir saygýyla anabiliyor insanlar. Modern Rock müzik çerçevesinde, geliþmeye ve deðiþmeye çok meyilli, çalýþmalarýný bu yönde yapmaktan kaçýnmayan Pink Floyd örneðindeki gibi… 40 yýlý aþkýn süredir onlar Rocksevenlerin hayatýndalar ve yaptýklarý hizmetlerin - her ne amaçla olursa olsun -      meyvelerini uzun yýllar topladýlar ve hatta hala topluyorlar. Günümüz müziðinde de bu durum örneðin Radiohead için sözkonusu… 40 yýl sonra dünya müziði içerisinde anýlacak olanlar listemin hemen baþýnda konaklýyorlar onlar. Ancak Pink Floyd’un yaþadýðý saygýn çizgi, yýllar geçtikçe yýllarýn süresi de azalýyor çünkü, yeni bir kýrk yýllýk periyotta da söz konusu olabilir mi? Kimbilir. Süre kýsalýr ya da kýsalmaz ya da öyle kiþi/kiþiler çýkar ve kendilerini uzun vadede kabul ettirirlerse, onlarýn da sürekli araþtýran ve baþkaldýranlar olacaðý gerçeðini kabul etmek zorundayýz. Baþkaldýranlarýn da sabit fikirleri vardýr ve en iyi ben bilirimcidirler onlar da… Ancak mevcut düzene aykýrýlýktan kaynaklý haklý bir yetenekleri olduðu gerçeðini yadsýyamayýz.

Dünya, tarih boyunca hep asilerin baþarýlarýný kahramanlýk hikayelerine konu yapmýþtýr. Her ne kadar tarih, kazananlarýn tarihi olsa da, bu asiler birer mit halinde efsaneleþmiþ ve kuþaktan kuþaða anlatýlmýþ, ulaþtýrýlmýþlardýr. Müzik tarihine hükmedenler arasýnda da tabii ki sabit kazananlar olmuþtur ancak yine her hikayedeki gibi asiler önemli köþebaþlarýný kuþatmýþlardýr. Müziðe devrimi sertçe yaþatan adam, genel kanýlara göre, asi ruhlu ve aykýrý Beethoven’ken, Dünyaya da Fransýz Ýhtilali bunu yaþatmýþtýr. Yazýnýn baþýndan beri iddia ettiðim de budur: Sosyokültürel tarihle, Sanat Tarihi her anlamda keskin kardeþlikler içerisindedir ve birbiriyle ilintilidir. Ve tabi Teokratik Tarih ve tabii Ekonomik Tarih… Müzik bir isyan ve anarþinin iþi olarak nitelendirilirse çok da yanlýþ olmaz. Müziðin içaçýlarý toplamýnýn yüzde sekseni genellikle yüzüne Guy Fawkes maskesi takmaktadýr.

XXI. yüzyýl show – business ve müziðin iyice kardeþleþtiði bir yüzyýl olacak diye tahmin ediyorum. Hatta olmaya baþladý bile. Trance ve Techno kültürler giderek her tarafý kaplamaya ve koyulaþtýrmaya baþlayalý epey oluyor. Seksenlerin komik – semi – digital popüler müzik akýmlarýyla baþlayan furya bilgisayar tabanlý yepyeni bir dünyanýn çýðlýklarýndan haberdar etmiþti bizi. Þimdi ise bu furya tam gaz bir profesyonellik içerisinde seyrediyor. Son yirmi yýlda bilgisayardan da beslenerek yoðunlaþan altyapýlar ve müzik de önümüzdeki dönemde seyreltilme çabalarýna sahne olacak! Bu yadsýnamaz bir gerçek! Görselliðin dünyasýnda popüler müzik acaba rolünü iyiden iyiye görsellere kaptýracak mý bunu zaman gösterecek? Sanat adýna yapýlan bir müzikten bahsedersek bunun hala belirli bir zümrenin tekelinde olduðunu söylememiz yanlýþ olmaz ve bu nedenle yangýndan kurtarýlma önceliklidir denilebilinir.

Ýsyanlarýn yüzyýlý yirminci yüzyýldý. Personel devinimlerin ve yalnýzlaþan insanlarýn yüzyýlýnda da bir birlikte hareket ve isyandan bahsedebilecek miyiz, bilemiyorum. Bunu bir þekilde zaman gösterecek. Ancak insanoðlu, tahminimce yine müzikten aldýðý olaðandýþý cesaret ve kararlýlýkla muhtemelen yepyeni bir insandaþlýk ve toplumdaþlýk akýnýyla çalkalanacak bu yüzyýlda. Diðer yüzyýldan farklý bir görüntüyü serecek öyküleri yönetmeye çalýþan baronlarýn önüne ve dil, din, ýrk farký gözetmeksizin bir birliktelikle ikiye bölünen dünyanýn (yönetenler ve yönetilenler) farkýndalarý olarak ellerini taþýn üzerine koyacaklar. Müzik, artýk insanlara bir yaptýrým uyguluyor. Müzik insanlarý bir yol ayrýmýnda olduklarý konusunda ve bir taraf seçmeleri konusunda teþvik ediyor. Müzik her dönemki gibi yine öncü ve isyancý kimliðini ön plana çýkarýyor. Yazýnýn sebebi: Neredeyiz? Bütünümüzle… Bedenimiz ve ruhumuz ayný köþede mi? Olmasý gerek bu… Ya da ruh var mý? Eðer yoksa biz nelerden heyecan duyuyoruz ve neden? Ve duyduðumuz heyecanlar yaþam tecrübelerimiz temelli öðretiler mi? Ve varsa eðer ruh, artýk bir taraf seçmenin sýrasýnýn geldiðini mi bize mesaj ediyor þu durum… Müziði kirletenlere müziðin ve müzisyenlerin cevabý hep aykýrýlýk ve genelgeçerin dýþýndalýkla oluyor. Genelgeçeri kullanarak müzik kendi içinde bir eðitim süreci baþlatsa ne olur diye düþünüyorum yine…

Fon müziði giderek Moonlight Sonata’ya doðru kaydý. Piyano þimdi andante ve yapayalnýz… Yalýn, katýksýz ve müzik iþte!!! Bir bütün olarak da yapayalýn olarak da en anlamlý… Aklýmdaki en net soru: Neredeyiz?

Vakit cezir olmalý!!!

Gün dönüyor…