Pir Sultan'ýn 1510-1514 yýllarý arasýnda doðduðu sanýlmaktadýr. Asýl adý Haydar olan Pir Sultan,Sivas'ýn Yýldýzeli ilçesinin Çýrçýr bucaðýna baðlý Banaz köyündendir.

Pir Sultan çocukluðunda çobanlýk yapmýþtýr;þiirlerinde bu yaþayýþýnýn etkisi rahatlýkla görülebilir. Gençliðinde Batinilik temelinde tarikat eðitimi almýþtýr. Bu noktadan sonra Pir Sultan,yaþamýyla inancýný birleþtirmiþ,halk için mücadele eden biri olmuþtur.

Osmanlý Ýmparatorluðu'nun baþýnda bulunduðu Anadolu'da belli bir sýnýfýn egemenliði vardý. Halkýn bazý kesimleri þaðýlanmýþ ve yönetim dýþý býrakýlmýþtý. Devlet yöneticileri,daha çok devþirme kapýkulu ocaklarýnýn seçkinlerinin girebildiði Enderun'dan saðlanmaktaydý. Bu dönemde,Ýran devletinin baþýnda Þah Tahmasp bulunuyordu. Þah Tahmasp,diðer Safevi hükümdarlarý gibi Türk/Türkmen kökenliydi. ve Anadolu Alevi Türkmenlerinin Osmanlýya karþý mücadelelerine destek veriyordu. Bu sebeple Aleviler,Þah'ý bir kurtarýcý olarak görüyorlardý. Pir Sultan bir çok þiirinde bahseder Þah'tan. Osmanlý yönetiminin Pir Sultan'ý hain olarak kabul etmesinin nedenlerindendir Pir Sultan'ýn Þah'a yakýnlýðý. O dönemlerde Osmanlý yönetimine karþý bir çok Alevi isyaný olmuþtur. Temelde toplumsal yapýnýn bozukluðundan kaynaklanan bu isyanlarda kýrk bin Alevi öldürülmüþtür. Ancak burada bu isyanlarýn nedenini vurgulamak gerekir. Bu noktayý aydýnlatmada Atilla Özkýrýmlý'nýn þu sözleri faydalý olacaktýr:"Osmanlý dönemindeki Alevi ayaklanmalarýnýn bir fesat hareketi ya da mezhep çatýþmasý olamdýðý gerçeðinin açýklanmasý gerekmektedir. 1511-1517 yýllarý arasýnda Alevi Türkmenlerinin önderlik ettiði ayaklanmalar temelde toplumsal-ekonomik nedenlerden kaynaklanmaktaydý". Ýþte böyle bir ortamda doðmuþtur Pir Sultan geleneði. Ezilen,sömürülen halkýn yanýnda egemen ideolojiye bir baþkaldýrýdýr Pir Sultan þiirleri. Ýnancýn,birlik ve beraberliðin,eðitliðin ifadesidir Pir Sultan felsefesi. Ölümünden çok sonra halkýn aðzýndan derlenmiþ þiirlerdir bunlar. Pir Sultan,tekrar dirilir halk ile bu þiirlerde. "Söyleyene bakma söyletene bak demekle bizim halkýmýz halk þairlerimizin sýrrýný çözmüþtür. Halk þairi gerçekten halkýn þairi isa,neyi kendisinin neyi halkýn söylediðini hiçbir bilgin ayýrdedemez."(1) Önemli olan nokta þudur:Þiiri kim tarafýndan yazýldýðý,derlendiði deðil;þiiri söyletenin ne olduðudur. Ýþte Pir Sultan þiirleri hem o dönemin toplumsal-ekonomik durumunu yansýtmakta hem de insanlýða dair her þeyi içeren bir bütünlük içindedir.

Pir Sultan'ýn þiirlerinde doða sevgisi görülür çoklukla:"Bir Ortaçað þiirine doða ne kadar girebilirse,Pir Sultan'ýn þiirine de o kadar,belki çaðdaþlarýndan biraz daha çok girmiþ,girebilmiþtir."(2) Koyundan kuzudan söz ederken Pir Sultan,aslýnda Anadolu köylüsünün de kendisidir:

Koyun gelir kuzusundan adý yok
Sýra sýra küleklerin südü yok
Kuzusuz yaylanýn hiçbir tadý yok
Gel koyun meleme vazgel kuzudan.

Çocukluðunda çobanlýk yapmýþ olan Pir Sultan bir þiirinde de öküzü kutsallaþtýrýyor. Sabahaddin Eyüboðlu'nun belirttiði üzere "Öküz üstüne söylenmiþ sözlerin belki en güzeli" olan bu þiir söyledir:

Öküzün damýný alçacýk yapýn
Yaþ koman altýna kuruluk serpin
Koþumdan koþuma gözlerin öpün
Ýreçberler hoþça görün öküzü.

Pir Sultan,insanýn insana kulluðunun hiçbir türlüsüne boyun eðecek yaratýlýþta deðildi. Bu yüzden,halký ezen,hor gören Padiþah'a karþý Þah'tan yana olmuþ ve bu duruþu O'nun hain ilan edilerek idam edilmesine sebep olmuþtur. Bundan sonra halký için ölen Pirlerini,halk daha çok baðrýna basmýþtýr. Pir Sultan'da olan halkta,halkta olan Pir Sultan'dadýr. Pir Sultan,bu durumu þu dizeleriyle ifade etmektedir:

Ben Musa'yým sen Firavun
Ýkrarsýz þeytan-ý lain(*)
Üçüncü ölmem bu hain
Pir Sultan ölür dirilir.

Bu açýdan Pir Sultan'ý halkýn kolektif bilincinin giydirdiði kiþiliklerin yaratýcýsý olarak görmek ve þiirleri Pir Sultan'ýn deðil "Pir Sultan Þiirler" olarak görmek daha uygun olacaktýr.
Halký isyana teþvik ettiði,halký uydandýrdýðý için hain sayýlan Pir Sultan 1590 yýlýnda Sivas'ta Deli Hýzýr Paþa tarafýndan asýlmýþtýr. Pir Sultan'ýn daraðacýna giderken dahi inancýna baðlýlýðý halk yoluyla þöyle dillendirilmiþtir:

Kadýlar müftüler fetva verirse
Ýþte kement iþte boynum asarsa
Ýþte hançer iþte kellem keserse
Dönen dönsün ben dönmezem yolumdan.

"Ýnsaný,insanlýðý hor gören bir devlete baþkaldýrýyordu Anadolu halký Pir Sultaný ile,suçsuz insanlarý bile asýp kesen saraya:

Bir suç için ademoðlu asýlmaz

diye sesleniyor,sevgisizliðin asýk yüzlü,acý dilli sözcülerine:

Ademoðlu bir acaip nesnedir
Muhabbeti tatlý dille çevrilir
Ýnsan olan gelir nura çevrilir.

diyerek sevgi dersi veriyordu."(3)

Günümüzden uzun yýllar önce yaþanmýþ bu haksýzlýklar,isyana dönüþmüþ ve binlerce insanýn öldürülmesiyle sonlamýþtýr. Hakkýný aramayý,eþitliði,özgürlüðü istemeyi bir isyan saymýþtýr o dönemin yöneticileri. Ancak,hiçbir þey çözülebilmiþ deðildir. Tek çözülebilen -en azýndan çözülebilmesini umut ettiðimiz- þiddet,baský,zulüm var olan sorunu çözmeye deðil daha da büyütmeye yarayan insanlýk dýþý bir yöntemdir. Ýnsanlýk hakkýný arayan insanlara karþý,yine insanlar tarafýndan sürdülmesi kaçýnýlmaz olan bu mücadeleler sürecektir kuþkusuz. Ýnsanlýk adýna,insanlýk için Pir Sultan'lar ölüp ölüp dirilecektir.








(1) Eyüboðlu Sabahaddin,Erhat Ezra,Baþgöz Ýlhan,Özkýrýmlý Atilla:"Pir Sultan Abdal",Ýstanbul,1997.

(2) a.g.e.

(*) Lanetlenmiþ,kovulmuþ.

(3) a.g.e.