Afyonkarahisar yerel yönetimlerinde etkin bir yeri olan belediye baþkanlýklarýna baktýðýmýzda Türkiye’nin kendi siyasi tarihini görüyoruz. 27 Mayýs 1960, (Demokrat Parti Adnan Menderes) 12 Mart 1971, (Demirel Hükümeti) 12 Eylül 1980 (Demokrat Parti) tarihli “yakýn tarih askeri darbelerle” birlikte yerel yönetimlerde de baþtan aþaðýya deðiþimleri görüyoruz.

Demokrasi nasýl ki, ülke genelinde kesildiyse Afyonkarahisar Belediye Baþkanlarý da bu darbelerden etkilendi. Her darbe sonrasýnda ipleri eline alan asker, Afyonkarahisar’da da göreve gelmiþ belediye baþkanlarýnýn görevden alýyor, yerine kendi seçtiði isimleri koyuyordu. Askerin seçtiði isim, hem belediye baþkaný hem de vali oluyordu.

Türkiye tek partili dönemden ilk defa demokrasi denemesine geçerken (18 Mart 1957 Demokrat Parti) halkýn oylarýyla belediye baþkaný seçilen Hayri Telfekoðlu 1960 yýlýnda yapýlan darbe ile Afyonkarahisar Belediye askerin kararýyla görevden alýnarak, yerine Ethem Boysan getirildi. 1960 yýlýnda baþlayan bu “atama yönetim” daha sonra, 1961–1962’de görev yapan Burhanettin Özkul, 1962–1963 yýllarýnda görev yapan Þevket Güres’le devam etti. Bu isimler hem valilik hem de belediye baþkanlýðý yaparak, bir tür sýkýyönetim politikasý uyguladýlar. 1963’e kadar süren bu anlayýþ, yerini sivil yönetime býrakmak üzereyken yine bir darbe gerçekleþti. Ancak bu darbenin “muhtýra” niteliðinde olmasý 60 darbesine göre daha yumuþak olmasýna neden oldu. Bu kez belediye baþkanlarýnýn görevlerinden azledilmeleri söz konusu olmadý.

Çalýþmamýzda vurgulanmasý gereken bir diðer önemli nokta þu ki; Türkiye Cumhuriyeti tarihinde 18 Mart 1957 (Demokrat Parti) tarihine kadar Afyonkarahisar Belediye Baþkanlarý (tek parti dönemi) atama-görevlendirme usulü Belediye Baþkanlýk sýfatýný kazanmýþtýr. Bu atama-görevlendirmeler kimi zaman meclis üyelerinin oy çokluðu ile kimi zaman da hükümetin takdiri ile gerçekleþmiþtir. Demokratik anlamda seçimle iþ baþý yapan ilk belediye baþkaný 8. Afyonkarahisar Belediye Baþkaný Hayri Telfekoðlu’dur. 1957 seçimlerinde Seçimle gelen Telfekoðlu görev süresi dolmadan, 1960 darbesi ile görevden alýnmýþ ve bir demokrasi denemesi baþladýðý yerde kesilmiþtir. Bundan sonra; Afyonkarahisar’ýn ilk seçimle gelen Belediye Baþkaný 1968 yýlýnda iþbaþý yapan 12. Belediye Baþkaný Hazým Bozca olmuþtur.


1- Halil Aða
1920 -1928

Halil Aða 1868 yýlýnda Afyonkarahisar Beyyazý Kasabasýnda doðdu. Afyonkarahisar’ýn o dönemdeki toprakla geçimini saðlayan zengin kiþilerinden biri olan Halil Aða Yunan iþgali sýrasýnda Yunan ordu mensuplarýyla sýký iliþkiler kurmuþ, onlarýn güvenini kazandýrmýþtýr. Ne var ki ilk belediye baþkaný, Yunan askerlerinden aldýðý bilgileri Türk tarafýna taþýmýþtýr. Casusluk yaparak önemli bilgileri Atatürk’e ulaþtýran Halil Aða’ya, zafer sonrasýnda Atatürk tarafýndan Belediye Baþkanlýðý görevi verilmiþtir. Ben bu çalýþma için araþtýrma yaparken Sevgili büyüðüm Ahmet Sarlýk’ýn yayýna hazýrladýðý “75 yýlda yöneticilerimiz” adlý kitapta Halil Aða ile ilgili bölümde yer alan bir anekdota çok güldüm.
Atatürk Konya’ya doðru trenle geçerken, Halil Aða ve Valiyi görmek için Afyonkarahisar’da durmuþtur. Halil Aða Vali ile birlikte Atatürk’ün yanýna gitmek ister. Ancak Vali aracýyla önceden gider. Halil Aða’da faytonuyla… Halil Aða’nýn yapýsýný ve mizacýný bilen Atatürk’te onun geldiðini görünce trende saklanýr. Halil Aða faytondan iner etrafýna bakýnýr ve þöyle der; “Nerede len bu………mun herifi” Amacýna ulaþan Atatürk kahkahalarla ortaya çýkýp, Halil Aða’ya sarýlýr öpüþürler…

2- Hüseyin Haþim Tiryakioðlu
1929–1940, 1946–1947, 1950-1951 yýllarý arasýnda Afyonkarahisar Belediye Baþkanlýðý görevini yaptý. 3 Kez Belediye Baþkaný olan Tiryakioðlu, 10. Dönem TBMM’de de Afyonkarahisar Milletvekili oldu.

3- Ýsmail Kemal Aþkar
(1941–1945)
1907 Afyonkarahisar doðumlu… Afyonkarahisar’da belediye baþkanlýðý yapmýþ kiþiler arasýnda tahsili en yüksek olar isimlerden biri olarak biliniyor. Aþkar, 1920 yýlýnda Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesini tamamladýktan sonra Fransa Grenoble Üniversitesi’nde doktorasýný tamamladý. Ýstanbul’da yaþayan Aþkar, burada hâkimlik yaptýktan sonra 1941 yýlýnda Afyonkarahisar Belediye Baþkaný oldu.
Aþkar’la ilgili söylenebilecek en önemli þeylerden biri de onun birkaç arkadaþýyla birlikte kurduðu ve Kýzýlay Maden Sularý’ndan sonra Türkiye’nin en büyük Maden Suyu Tesisi olan Kýzýlcahamam Maden Suyu Tesisini kurmasýdýr.
Aþkar, 1972 yýlýnda geçirdiði trafik kazasý sonucunda hayatýný kaybetti.

4- Tevfik ÝSCE
(1945–1946, 1947–1950)
1908 yýlýnda Afyonkarahisar’da dünyaya geldi. Daha öncekiler ve uzun yýllar sonrakilerde olduðu gibi CHP’den siyasete atýldý. 1945 yýlýnda Afyonkarahisar Belediye Baþkanlýðýna getirildi. Afyonkarahisar’da Kadýnlar Pazarý’ný kurdu. Hýdýrlýkta çamlarýn arasýna palamut aðaçlarý diktirdi. 1992 yýlýnda vefat etti.

5- Mehmet Arpacýoðlu
(1951–1952)
1916 yýlýnda doðdu. Öðrenimini Afyonkarahisar’da gördü. Ýki yýl da üniversite tahsili aldý. 1950 yýlýnda belediye baþkaný oldu. Bir yýl görev yaptýktan sonra istifa etti ve kýsa bir süre sonra da hastalýðýndan dolayý 1952 yýlýnda vefat etti.

6- Mehmet Asým Ýzmirli
(1953–1955, 1963–1968)
1916 yýlýnda dünyaya geldi. Devlet Demir Yollarýnda muhasebecilik yaptý. 2. Dünya Savaþý sýrasýnda ikinci defa Yedek Subay olarak askere çaðýrýldý. Bir süre bakkal esnaflýðý yaptý. 1952 yýlýnda Mehmet Arpacýoðlu’nun vefatýyla boþalan Belediye Baþkanlýðý görevine getirildi. 1963 yýlýnda ikinci defa baþkan oldu. Ýzmir’li belediyecilik anlamýnda ilk kez kayda deðer çalýþmalar yapan bir isim olarak karþýmýza çýkýyor. Alt yapý hiçmetlerinin yaný sýra spor liglerinin kirilmasý Çimento fabrikasý ile ilgili yatýrýmlarý onun döneminin önemli projeleri arasýnda yer alýr. O tek partiye karþý muhalefeti nedeniyle siyasete girmiþti. Babasý tarafýndan zengin (Þükrü Efendi) olan Ýzmir’li siyaset süresi içinde mirasýný tüketmiþtir. 1978 yýlýnda trafik kazasýndan dolayý hayatýný kaybettiðinde sadece bir evi vardý.


7- Ali Celâl Artüz
(1955–1957)
1911’de Afyonkarahisar’da dünyaya geldi. Ankara      Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ni bitirdi. Çeþitli kademelerde memuriyet ve bürokratlýk yaptý. Ankara’da ikamet ediyorken, dönemin iktidarýnýn önerisi üzerine Afyonkarahisar’a belediye baþkaný olarak seçildi. Afyonkarahisar’a yabancýlýk çeken Artüz görevi dolmadan 1952 yýlýnda istifa etti. Hastalýðý nedeniyle sýkýntýlý günler geçiren Artüz bitkisel hayata girdi ve 1976 yýlýnda yaþamýný yitirdi.

8- Hayri Telfekoðlu
(1957–1960)
1914 yýlýnda Afyonkarahisar’da dünyaya geldi. Serbest ticaretle uðraþtý. Demokrat Parti’den siyasete girdi. 18 Mart 1957 yýlýnda yapýlan yerel seçimlerle Afyonkarahisar Belediye Baþkanlýðýný hak etti. Burada altýný çizebileceðimiz önemli bir nokta þudur ki; Telfekoðlu, Belediye Baþkanlýðýný demokrasiye en yakýn usulle yani seçimlerle kazanmýþtýr. Daha önce atama usulü ile yapýlan baþkanlýk Telfekoðlu döneminde yerel seçimlere yerini býrakmýþtýr. Sevilen sayýlan bir karaterdi. Hizmetleri de Afyonkarahisar’a yeni bir vizyon kattý. Almanya’dan belediye otobüsü alýmý, sucukhane tesislerinin kurulmasý onun zamanýnda oldu. 1960 darbesinde, Askeri yönetimin Demokrat Partili Belediye Baþkanlarýný görevden azletmesi sonucu, o da baþkanlýk görevini býrakmak zorunda kaldý.

9- Ethem Boysan
(1960–1961)
1960 sonrasýnda askerin iktidara gelmesiyle birlikte seçilmiþler gitmiþ, yerine atanmýþlar geri gelmiþti. Bu dönemden sonra Valiler ayný zamanda da belediye baþkanlýðý gödevini yürütmekle görevlendirilmiþlerdi. Ethem Boysan’da Askeri yönetimin ilk valisi ve ayný zamanda Afyonkarahisar’ýn darbe sonrasý ilk belediye baþkaný oldu.

10- Burhanettin Özkul
(1961–1962)
Ethem Boysam’dan sonra ayný dönem belediye baþkaný ve vali olarak görev yaptý. 1962’de görevi sona erdi.


11- Þevket Güres
1962–1963
Afyonkarahisar Valisi olan Güres ayný zamanda Belediye Baþkanýydý… Askeri yönetim ve 60 ihtilalinin sýkýyönetim havasý içerisinde geçen bir dönemiydi.

12- Hazým Bozca
(1968–1971)
1968 yýlýnda Belediye Baþkanlýðý’na seçilen Hazým Boca, 8. dönem Afyonkarahisar Milletvekili görevini de yaptý. Bugün de Bozcalar Ýþ Haný olarak bilinen Ordu Bulvarý’ndaki iþhaný Hazým Bozca tarafýndan yapýlmýþ ve yapýldýðý zamanýn en modern binasý olmuþtur. Afyonkarahisar yürüyen merdivenli bir binaya ilk defa onun yaptýrdýðý Bozcalar Ýþ Haný ile kavuþmuþtur.

13- Sami Öznur
(1971–1977)
1926 Afyonkarahisar’da dünyaya geldi. Onun öyküsünü farklý kýlan, Anýtparkýn arakasýnda bulunan günümüzdeki belediye binasý inþaatýnda çýrak olarak çalýþýrken, ayný binada belediye baþkaný olmasýdýr. 1969 yýlýnda yerel seçimlerde Belediye Meclis üyeliðine seçildi. Baðýmsýz olarak koyduðu baþkanlýk adaylýðý sonrasýnda iki defa ardý ardýna belediye baþkanlýðý yaptý. 1993 yýlýnda vefat etti.

14- Nuri Demirayak
(1977–1983)
1932 Afyonkarahisar doðumlu… ÝTÜ Mimarlýk mezunu… Belediyede Fen Ýþleri Müdürlüðü’nde memuriyet hayatý baþladý. Bir süre çeþitli kurumlarda farklý memuriyet görevlerinde bulundu. 1977 yerel seçimlerinde Adalet Partisi’nden Belediye Baþkaný adayý olarak seçimleri kazandý. Ne var ki bir darbe daha gerçekleþmiþ 1980’le birlikte ülke yine karýþmýþtý. Askeri yönetim yine tüm ülke genelinde olduðu gibi belediye baþkanlarýný da görevden azletmiþti. Bu çerçevede11 Þubat 1983 tarihinde görevden alýndý. Demirayak’ýn sonrasýnda ise asker tarafýndan göreve getirilen Turan Ýmre baþkanlýðý devraldý.

15- Turhan Ýmre
(1983–1984)
1928 yýlýnda Afyonkarahisar’da dünyaya geldi. Ýstanbul Üniversitesi Hukuk mezunu… Askerliðini Yedek Subay olarak yaptý. Bir süre avukatlýk yaptý ve 1983 yýlýnda askeri yönetim tarafýndan belediye baþkanlýðý görevine getirildi.

16- Erdal Akar
(1984–1989, 1994–1999)
1951 Afyonkarahisar doðumlu… Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi’ni bitirdi. Köy Hizmetleri’nde memur olarak çalýþtý. Anavatan Partisi’nde siyasete baþladý. 5 yýl süreyle belediye baþkanlýðý görevini yürüttü. Ülke genelinde Turgut Özal’ýn yaptýklarýný, þehir bazýnda da Erdal Akar’ýn yaptýðý söylenebilir. Fuar alaný yapým iþi, Afjet sisteminin kurulmasý, Hýdýrlýk’ýn düzenlenmesi, sosyal alt yapý çalýþmalarý, çok katlý otopark yapýmlarý gibi birçok projeyi belediye ve valilik olarak ortaklaþa yürüttü.

17- Mehmet Sami Hancýoðlu
1989–1994
1940 yýlýnda Afyonkarahisar’da doðdu. Ticaretle iþtigal etti ve bir dönem Afyonkarahisar Ticaret ve Sanayi Odasý Yönetim Kurulu Baþkanlýðý’ný yaptý. 26 Mart 1989 yýlýnda DYP’den belediye baþkan adayý olarak Belediye Baþkaný seçildi. Belediye Þehir Çarþýsý inþaatý onun zamanýnda tamamlandý. Belediye Kültür Merkezi onun zamanýnda açýldý. Hancýoðlu belediye baþkanlýðý döneminde daha çok arsa üretimi ve konut çalýþmalarýna aðýrlýk verdi. Sonraki seçimlerde adaylýðýný koyduysa da kazanamadý. 66 yaþýndaki Hancýoðlu evli ve üç çocuk babasýdýr.

18- Muhsin Özer
1994–1999
Muhsin Özer, Afyonkarahisar’ýn tanýnmýþ ticaret adamlarýndan Yusuf Özer’in oðludur. Özer 16. Baþkan Erdal Akar’ýn Milletvekilliði seçimlerine katýlmak üzere istifa etmesinden sonra, boþalan baþkanlýk koltuðuna Belediye Meclis Üyelerinin seçimi ile getirilmiþtir. 1994 yýlýnda Belediye Baþkanlýðýna getirilen Özer, 1999 18 Nisan seçimlerine kadar bu görevini yürütmüþtür.





19- Hayrettin Barut
1999–2004
1999 Yerel Seçiminde Hayrettin Barut, Afyon Belediye Baþkanlýðýna MHP’den aday oldu ve kazandý. Barut’un gurbette kazandýðý bu zafer, aslýnda tüm Elazýð’ýn kazandýðý bir zafer gibiydi. Askeri yönetimlerin atadýðý vali ve belediye baþkaný olarak görev yapan baþkanlarýn dýþýnda, Ýlk defa Afyonkarahisar doðumlu olmayan bir aday, belediye baþkanlýk koltuðuna oturuyordu. Barut, Afyonkarahisar’da Erdal Akar dönemi hizmet anlayýþýný yansýttý. Yeni park ve bahçeler, Devlet Parký Hýdýrlýk düzenlemesi ve sosyal kampanyalar onun zamanýnda yapýldý. Barut 2004 yýlýnda yapýlan yerel seçimlerde bir kez daha adaylýðýný koymasýna raðmen seçimlerde en gazla oy alan ikinci aday oldu.

20- Abdullah Kaptan
2004 – 2009
1955 tarihinde Afyonkarahisar merkezde doðdu. 1977 Ankara Devlet Mimarlýk ve Mühendislik Akademisi’ni bitirdi. 1999 yerel seçimlerinde MHP'den Belediye Meclis üyeliði görevine seçildi. 2004 tarihinde MHP'den ve Belediye Meclis üyeliði görevinden istifa ederek AK Parti adayý olarak Belediye Baþkaný oldu. Belediye Þehir Tiyatrolarýnýn yeniden açýlmasý, þehir içi Su þebekesinin bir kýsmýnýn yenilenmesi ve yeni bulvarlar, yaptýðý hizmetlerden bazýlarý oldu. Görev süresi 2009 yýlýnda tamamlanacak.


Kaynakça:
“75 Yýlda Yöneticilerimiz” (Afyonkarahisar Belediyesi Yayýnlarý No:8 Dr. Ýrfan Ünver Nasrettinoðlu – Mehmet Sarlýk)
“Talat Aydemir’in Hatýralarý” (Talat Aydemir-May Yayýnlarý S.24)
“27 Mayýs 1960’tan 21 Mayýs’1963’e Ýhtilal ve Ýhtilal Giriþimlerinin Anatomisi” (Özgür Yýlmaz)
Türkeli Gazetesi Arþivleri
Muhsin Özer
Hakký Özsoy