Caz Fotoðraflarýna Aþýk Bir Usta : Aykut Uslutekin

Seval Deniz Karahaliloðlu

Dile kolay tam 60. sergi. Son 24 yýlda çekilen binlerce fotoðraf, cazýn büyük ustalarýyla paylaþýlan caz ve fotoðraf üçgeninde kurulan dostluklar, anýlar. Çoðu bu dünyadan göçüp giden caz devlerinin ölümsüzleþtiði ve hala çekildiði anýn sýcaklýðýný taþýyan paha biçilemeyen fotoðraflar. Bunlarýn hepsinin alt alta koyunca ortaya tek bir isim çýkýyor : Aykut Uslutekin. Bir yanda fotoðraf aþký, öte yandan caz müziðine duyulan büyük tutku. Ýþte bu iki büyük aþkýn meyvesi olarak ortaya çýkan caz fotoðraflarý, Aykut Uslutekin’in neredeyse yaþama biçimi haline gelmiþ. Hayatýnýn en büyük tutkusuna dönüþen caz fotoðrafçýlýðýný nasýl baþladýðýnýn hikayesini, Türkiye’nin en iyi caz fotoðraf sanatçýlarýndan biri olan Aykut Uslutekin ile konuþtuk.

SDK- Öncelikle, bu caz aþký nereden kaynaklanýyor?
Aykut Uslutekin – Rahmetli babam deniz subayýydý. Yurt dýþýndan getirdiði makaralý kasetleri ve Duke Ellington caz orkestrasýnýn plaklarý vardý. Caz müziðine kulak yatkýnlýðý çocuklukta, o kasetleri dinleyerek baþladý. Caz müziðini sevmemde aðabeyimin de büyük katlýsý oldu.. Aðabeyimin Chick Korea, John Mc Laughlin, Waterport, Mavishnu, John Garbarek, Keith Jarret ve Sara Vaughn gibi sanatçýlarýn plaklarýndan oluþan geniþ bir koleksiyonu vardý. Biz hep bunlarý dinleyerek büyüdük.

SDK – Sonra fotoðrafa bulaþtýnýz galiba.
Aykut Uslutekin - 1970’li yýllarda, bir fotoðraf makinesi aldým. Fotoðraf çekmeye baþladým ve fotoðrafý çok sevdim. O kadar çok fotoðraf çekiyordum ki, film alacak param olmuyordu. Rahatça fotoðraf çekebilmek için iþin kaynaðýnda çalýþmaya karar verdim. Askerden sonra, Kodak firmasýna girdim. Ýlk sanatsal fotoðraf kaygým Ara Güler’e öykünerek baþladý. Ara Güler’in korkunç bir fotoðraf dili vardýr. Birkaç sene Ara Güler’in albümlerini, çektiði fotoðraflarý, afiþlerini topladým, takip ettim. Sanatsal yönümü böyle geliþtirdim.

SDK – Ýlk defa caz ile fotoðraf aþkýný nasýl bir araya getirdiniz?
Aykut Uslutekin – 1982 yýlýnda, Ýzmir Fuar Mehtap Çay Bahçesinde, Gary Burton Quartet konseri vardý. Þimdi orasý, Ýzmir Ýsmet Ýnönü Sanat Merkezi oldu. O konseri izlerken ben niye bu konseri fotoðraflamýyorum diye düþündüm. Zaten fotoðraf aþkým üst boyutta. O gün ilk caz fotoðraflarýmý çektim ve o konserde sahne fotoðraflarý çekmeye ve özel bir çizgi oluþturarak bunlardan bir dizi yapmaya karar verdim. 24 yýldýr zaman zaman opera, bale, konser, tiyatro ve dans gösterilerinin fotoðraflarýný çekmeme raðmen, tabii ki caz fotoðraflarý aðýrlýkta. Herhalde bendeki bu aþk, müzikle beslendiði için de bu kadar yoðun yaþanýyor diye düþünüyorum. Bence sanatla ve kültürle beslenme, insaný insan yapan en önemli etkenlerden biri.

SDK – Bu 24 yýl içinde kaç tane sanatçýnýn kaç fotoðrafýný çektiniz diye sorsak, tahmini bir rakam alabilir miyiz?
Aykut Uslutekin – 24 yýl içinde, yurt içinde ve dýþýnda izlediðim bütün caz festivallerine gelen sanatçýlarýn hemen hemen hepsinin fotoðrafýný çektim. Çekemediðim her halde çok az olmuþtur. 10 bine yakýn sanatçýnýn belki de 500.000’e yakýn fotoðrafý mevcut. Bu arþiv, þu anda gerçek bir servet. Dizzy Gillipsey, Miles Davis ve Ella Fitzgerald’ýn haricinde bu arþivde yok yok.


SDK – Bu kadar muhteþem bir arþiviniz olmasýna raðmen neden þu ana kadar hiç albüm yapmadýnýz?
Aykut Uslutekin - Çok yoðun bir iþ tempom var. Ýzmir Alsancak’da, sahibi olduðum Protek Fotoðraf Stüdyosu’nda çok yoðun çalýþtýðým için kendime zaman ayýrýp da þu ana kadar bir albüm yapamadým. Geçen yýl, Akbank Caz Festival’inin 15. yýlý nedeniyle, böyle bir albüm yapýldý. Fikir, Akbank Kültür Müdürü Derya Haným’dan çýktý. Ben Akbank Caz Festivalini ilk kurulduðu yýldan itibaren izliyorum. 15 yýlýn kronolojik özetini içeren çok özel bir albüm oldu. Benim ilerde yapacaðým albüm, çekmeye baþladýðým ilk caz fotoðraflarýndan bu güne uzanan seçme çalýþmalardan oluþacak. Orada ilk çektiðim caz fotoðrafý ile son çektiðim caz fotoðrafý arasýndaki anlatým dili, bu süre içinde fotoðraftaki geliþim ve oluþturmaya çalýþtýðým çizgi de görülebilecek.

SDK – Bu caz fotoðraflarýný, size göre bu kadar özel kýlan nedir?
Aykut Uslutekin – Ben sanatçýnýn sahnede müzik aletiyle olan alýþ veriþini yakalamaya çalýþýyorum. Sanatçýnýn, o an hissettiði duygular zaten müziðine ve yüz ifadesine yansýyor. Dolayýsýyla çok sýcak, çok samimi fotoðraflar çýkýyor ortaya. Heyecaný, doðaçlamayý, o an sanatçýnýn içinde bulunduðu ruh halini yansýtýyor. Mesela, çalmak istediði ve o an basamadýðý bir nota varsa o anki kasýlmalar, gerilmeler ya da yakaladýðý frekansta duyduðu hazzýn þiddetini net olarak görebiliyorsunuz. Caz Festivallerinde üç dakikalýk zaman sýnýrlamasýnda çekim yapmak zor ama bislerde, sanatçýlar çok coþkulu oluyor. Konser sonunda, sanatçý kan ter içinde programýný bitirmiþ, alkýþlar devam ediyor. Seyirci ýsrarlý alkýþlarla sanatçýyý tekrar sahneye davet ediyor ve iþte o anda, bis parçasýný çalan sanatçýnýn duyduðu coþkuyu görmek lazým. Duygu yoðunluðu, heyecan, haz, zevk ve mutluluk ayný yoðunlukla fotoðrafa yansýyor. Bu coþkuyu yakalamak fotoðrafý çekeni de çok heyecanlandýrýyor. Genel olarak, gerek sahne fotoðraflarý çekerken, gerek portre çalýþýrken insanlardaki o hissedilen ‘mutluluðu’ yakalamak istiyorum. Týpký Nazým’ýn Abidin Dino’ya dediði gibi fotoðraflarda, ‘mutluluðun resmini’ çekmeye çalýþýyorum.

SDK – 60. serginizdeki fotoðraflara gelirsek, neler söyleyebiliriz?
Aykut Uslutekin – Sergideki fotoðraflar son iki yýldýr, yurt içinde ve dýþýnda katýldýðým bütün Caz Festivalleri’nde çektiðim çalýþmalardan oluþuyor. Sanatçýlarýn sahnede, canlý konser esnasýnda çekilmiþ fotoðraflarý bunlar. Diyaframý açarak, enstantaneyle oynayarak, biraz da makineyi sallayarak ve poz süresini düþürerek elde ettiðim kareler. Formlarý bilinçli biçimde bozarak elde ettiðim soyut çalýþmalar. Mesela, bir klarnet sanatçýsýnýn sahnede çalarken öyle bir anýný yakaladým ki, sanki havada uçuþan notalarý yakaladým ve fotoðraf karesine aktardým. Sonra bu notalarý, kuþlara, göçmen kuþlara dönüþtürdüm. Burada, bir klarnetin müzikle, notayla beraber, kuþlara ve özgürlüðe nasýl kanat çýrptýðýnýn hikayesi anlatýlýyor. Burada, sanatçýnýn çaldýðý müzik aletiyle seviþmesini, yaþadýðý duygu yoðunluðunu ve bu duygu yoðunlunu seyirciye aktarýrken kullandýðý vücut dilini, soyut bir fotoðraf diliyle aktarmaya çalýþtým.

SDK – Neden hep canlý konserlerde çekmeyi tercih ediyorsunuz?
Aykut Uslutekin – Provalarý çekmeyi sevmiyorum çünkü provada sanatçý çok rahat oluyor. Konser anýnda, canlý gösterinin verdiði o baskýyla, çok daha doðal bir görüntü yakalama þansý oluyor. Konser sýrasýnda çekilen fotoðraflar, sadece sanatçýnýn o anki ruh halini vermiyor ayný zamanda sanatçýnýn karakteristik özelliðini de yansýtmayý amaçlayan kareler oluyor. 20 yýl fotoðraf sektöründe çalýþýnca insan sarrafý oluyorsunuz ve insanlarýn karakterini tahlil etme yeteneði kazanýyorsunuz. Bu, sahnedeki sanatçýnýn bir an sonra ne yapacaðýný tahmin etmemi ve o an onun ne hissettiðini anlamama yardýmcý oluyor. Mesela, bir solo çalýþýn ardýndan alýnan alkýþ, müziðin en üst notalarýna çýkarken duyulan haz, saksafonda oktav arayýþý yapan sanatçýnýn yay gibi gerilen bedeni, fotoðraf karelerine yansýdýðý zaman izleyenlere çok þey anlatýyor. Konsere gitmeseniz bile, fotoðrafa baktýðýnýz an neredeyse müziði, sanatçýnýn çaldýðý enstrümanýn sesini, notalarý duyabilirsiniz.

SDK – 24 yýlda o kadar çok caz festivali ve o kadar çok sanatçý çektiniz ki, ister istemez insanýn aklýna anýlar geliyor. Mesela, Betty Carter’dan baþlayalým mý?
Aykut Uslutekin – Betty Carter Ýstanbul’a iki defa geldi. Ýlkinde, Ýstanbul Caz Festivaliydi. Ýkincisinde ise Akbank Caz Festivali’ne, Açýk Hava’ya gelmiþti. O dönem, kanserdi ve dünyanýn en önemli caz vokalistlerinden biriydi. Son konserinde, çekmeye giderken çok heyecanlýydým. Üstelik üç dakikalýk bir zaman sýnýrlamasý var. Üç dakikada ne çektiyseniz elinizde o var. Çektiðim fotoðraf o kadar güzel olsun ki, hem Betty Carter beðensin, hem toplum beðensin, hem de ben kendim beðeniyim istiyorum. O üç dakikada bir video kamera gibi çalýþarak çok sayýda fotoðraf çekerek, sanatçýnýn en güzel kompozisyonu yakalamaya çalýþtým. Hatta o sýrada bir peruk takýyordu ve verdiði konser inanýlmaz güzeldi. Artýk bunun son olduðunu ve onu son kez gördüðümü biliyordum, bu nedenle çekebildiðim kadar çok pozunu çektim, çok yoðun bir çalýþma oldu. Zaten o konserden bir iki yýl sonra da öldü. Ama bence o ölmedi, konser kayýtlarýnda sesiyle ve fotoðraflarda söylediði parçalarla yaþýyor.

SDK – Sanatçýlarýn yüz ifadelerini bu kadar ayrýntýlý yakaladýðýnýza göre sahneye yakýn mý çalýþýyorsunuz?
Ayjut Uslutekin – Ben sanatçýlara ve izleyicilere çok saygýlý olduðum için çalýþýrken hiç kimseyi rahatsýz etmek istemiyorum. 300 tele ile seyircilerin oturduðu yerlerden çalýþýyorum. Ya da çok uzaktan çekim yapýyorum. Bunun için konserden bir gün önce, mikrofonlar nerede, vokallar nerede duracak diye konser verilecek yere gidiyorum. Iþýðýn nereden, hangi açýlardan sahneyi göreceðini hesaplýyorum. Böyle bir takým matematiksel hesaplamalar yaparak sanatçýnýn duracaðý yeri, ýþýðý ve açýlarý hesapladýktan sonra kendime uygun bir yer seçiyor ve konser sýrasýnda týkýr týkýr çalýþýyorum.

SDK – Hiç çekemediðiniz sanatçý olmadý mý?
Aykut Uslutekin – Çekmek isteyip de çekemediðim pek sanatçý yok ama mesela, Keith Jarrett var. Çok kaprisli ve kaþesi de çok yüksek bir sanatçý. Senede dört, beþ kez konser veriyor. Ýstanbul’a geldiðinde çok sevdiðim bir sanatçý olduðu için Ýzmir’den kalkýp konsere gittim. Tam kapýdan giriyorum, ‘fotoðraf yasak’ dediler ve kapýda fotoðraf makinemi aldýlar. Tek kelimeyle þok oldum. Onun için Ýzmir’den gelmiþim, çekmek için onca hazýrlýk yapmýþým ve o konserde tek kare bile çekememiþtim. Çekemediðim ender sanatçýlardan biri oldu. Daha sonra, Ýstanbul Açýk Hava’ya geldi. Yine çekim yasak ama bu sefer hazýrlýklýyým. Konsere girdim, daha sonra ne yaptým ettim, fotoðraf makinesini içeri soktum. Açýk Hava’nýn orada bir sundurma var. Sundurmanýn oradan kimseye belli etmeden istediðim gibi çektim. Yani, çekmek isteyip de çekemediðim hemen hemen yok gibi.

SDK – Sonra sanatçýlara bu fotoðraflarý gösteriyor musunuz? Tepkileri nasýl oluyor?
Aykut Uslutekin – Adamlar çok þaþýrýyor. Bunu sen mi çektin diye soruyorlar. Mesela, John Scolfield fotoðrafý görünce çok þaþýrdý ‘Bu benim en güzel çýktýðým fotoðraflardan biri. Siz çekmiþsiniz. Mail adresimi vereyim, bana fotoðrafý gönderir misiniz’ dedi. George Benson þaþýrdý, ‘Ben bu kadar yakýþýklý mýyým? Ne yaptýnýz, fotoðrafa makyaj filan mý yaptýnýz’ diye sordu. Mesela, Craig Harris çok beðendi, çektiðim fotoðraf CD kapaðý oldu. Fotoðraflarýn bir kýsmý afiþ, bir kýsmý CD kapaðý olarak sanatçýlar tarafýndan deðerlendirildi.

SDK – Biraz da yeni projelerinizden bahsedelim
Aykut Uslutekin – Eylül ayý gibi Berlin’de bir sergi projesi var. Arþivimi biraz toparladýktan sonra, Amerika’da cazýn kalbinin attýðý yerde New Orleans’da bir sergi açmayý planlýyorum.